12
ixt isas təhsili sahələri ü zrə üç Ģöbədən ibarət təsdiq olundu.
Azərbaycan Xalq Cü mhuriyyətinin təhsil sahəsində həyata keçirdiyi ilk tədbirlordən biri də Höku mətin 1918 il 27 iyun
tarixli qəra rı ilə Azə rbaycan (türk) dilin in dövlət dili elan edilməsi idi. Azərbaycan Hökuməti ilk günlərdən baĢlayaraq, milli
kadrların hazırlan ması, bu sahədə təhsilin tamamilə yenidən qurulmasına xüsusi əhəmiyyət verirdi. Nazirliyin təhsil
sahəsində həyata keçirdiyi ilk və ən mühüm tədbirlə rdən biri də mə ktəblərin milliləĢdirilməsi oldu.
Azərbaycan Cümhuriyyəti Hökumətinin 1918 il 28 avqust tarixli qəranna əsasən, bütün ibtidai tədris müəssisələrində
təhsil Ģagirdlərin ana dilində aparılmalı, dövlət dili olan Azərbaycan dilinin tədrisi isə məcburi surətdə həyata keçirilməli idi. Ali
ibtidai və orta tədris müəssisələrində isə dərslər dövlət dilində aparılmalı idi. Azərbaycan dilini bilməyən Ģagirdlər üçün 3-cü və
4-cü siniflərdə Azərbaycan dili Ģöbələri açılmalı və burada Azərbaycan dili e lə intensiv tədris olunmalı idi ki, iki ildən sonra
həmin Ģagirdlər artıq bu dildə təhsillərini davam etdirə b ilsin lər.
Xalq maarifi naziri N.Yusifbəyli 1918 il dekabrın 31-də Azərbaycan qubernatorlarına göndərdiyi məktubda göstərirdi
ki, Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətində maarif sahəsində qarĢıda çox böyük və çətin vəzifələr durur. Na zirlik yeni mə ktəblər,
müəllim kursları açmaqla, təhsil sahəsində ölkəni mü mkün qədər qısa müddətdə lazımi səviyyəyə qaldırmaq üçün bütün
qüvvələri səfərbərliyə aldı. Məktubda qeyd edilirdi ki, indiki zamanda yalnız yüksək maarif malik olan xalq tərəqqi edə bilər.
Cümhuriyyət Hökumətinin həyata keçirdiyi tədbirlər nəticəsində artıq 1919 ilin əvvəllərində Azərbaycanda dövlət hesabına
23 orta ixt isas təhsili məktəbi və 637 ibtida i mə ktəb fəaliyyət göstərirdi.
Müəllimlər seminariyaları istisna olmaqla, 1919-20-ci tədris ilində Azərbaycanın orta məktəblərində 9611 Ģagird
təhsil alırd ı ki, onların da 3115 nəfəri a zərbaycanlı idi. Xa lq təhsilin i milli zə min ü zərində yenidən qurmaq üçün ixt isas lı
müəllim kadrlarına və dərs vəsaitlərinə böyük ehtiyac var id i. O dövrdə Azərbaycanda mövcud müəllim kadrları və dərs
vəsaiti heç də kifayət qədər deyildi. Vəziyyətdən baĢlıca çıxıĢ yolu Türkiyədən müəllim kadrlan dəvət et mək və dərs
vəsaitləri gətirmək, habelə qısamüddətli kursla rda Azərbaycan dilini b ilən savadlı Ģəxslə rdən müə llim kadrları ha zırla maq
idi. XM N mə ktəbləri dərs vəsaitləri ilə tə min et mək məqsədile xüsusi ko missiya yaratmıĢdı. Hə min ko-missiyanın
fəaliyyətinə o dövrün görkəmli pedaqoqları Hüseyn Cavid, Mah mud bəy Mah mudbəyov, Abdulla ġa iq, Cə mo
Cəbrayılbəyli, Sə məd bəy Acalov, Fərhad Ağazadə, Abdulla bəy Əfəndizadə və b. cə lb edilmiĢdilə r.
1919 il sentyabrın 18-də Azərbaycan Xalq Cü mhuriyyəti Parlamentinin qəran ilə xalq məktəbləri üçün Türkiyədən
dərs kitabları a lmaq məqsədilə Xa lq Maarifi Na zirliy inə bir milyon manat vəsait ayrılmıĢdı.
13
Azərbaycan Cümhuriyyəti Hökumətinin və Xalq Maarifı Na zirliyinin təhsil sahəsində qarĢısında duran ən ümdə vəzi-
fələrdən biri də ölkədə ali təhsilin təĢkili və a li təhsilli kadrların hazırlanması idi. Cümhuriyyət Hökumətinin fəaliyyət
göstərdiyi qısa müddətdə Azərbaycanda üç ali təhsil ocağının - Bakı Dövlət Universitetinin, Əkinçilik Ġnstitutunun və Dövlət
Konservatoriyasının təsis edilməsi barədə məsələ qaldırılmıĢdı. Onlardan yalnız birini - Bakı Dövlət Universitetinin açılmasını
reallaĢdırmaq mü mkün oldu. Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti Parlamenti 1919 il sentyabrın 1-də "Bakı Döv-lət Universitetinin
təsisi haqqmda" qanun qəbul etdi. 1919 il noyabrın 15-də Bakı Dövlət Universitetinin auditoriyalarında ilk mühazirələr o xundu
(bax: Bak ı Dövlət Universiteti). Parlamentin 1919 il 1 sentyabr tarixli qərarı əsasında XMN-nin xətti ilə 100 nəfər
azərbaycanlı gənc dövlət hesabına xaric i ölkələrin ali mə ktəblərində təhsil almağa göndərildi.
Azərbaycan Xalq Cü mhuriyyəti Höku mət inin xa lq maarifi sahəsində həyata keçirdiyi mühüm tədbirlərdən biri də
ibtidai təhsil müəssisələri Ģəbəkəsinin geniĢləndirilməsi idi. Tə kcə 1919 ildə Azə rbaycanda dövlət hesabına 15 a li ibt idai
mə ktəb fəaliyyət göstərirdi. Cü mhuriyyət Höku mətinin həyata keçird iyi mühü m tədbirlərdən biri də yaĢlıların
savadlandınılması idi. Bu məqsədlə 1919 il sentyabrın 15-dən Ba kı, Gəncə, ġuĢa, Nu xa (ġə ki), Zaqatala və Qa za xda
yaĢlılar üçün Azərbaycan dilin i öyrədən xüsusi kurslar, 1919 ilin noyabrından is ə Bakıda azərbaycanlı fəh lələr üçün
texn iki axĢam ku rsları açıld ı. Bu kurslarda 200 nəfərə yaxın azərbaycanlı fəh lə peĢə təhsilin i artırırdı. Xalq Maarifi
Nazirliyi bu kursların iĢinə yaxından kö mək göstərirdi. Azərbaycan Cü mhuriyyəti Xalq Maarifi Nazirliy i ölkədə maarifin
inkiĢafi üçün geniĢ tədbirlər p lanı hazırlamıĢ, həmin p lan Azərbaycan Höku məti tərəfindən bəyənilmiĢ və onun həyata
keçirilməsinə razıhq verilmiĢdi. Lakin Aprel işğalı (1920) bu planların gerçəkləĢdirilməsini yarımçıq qoydu. Azərbaycan
Xalq Cü mhuriyyəti Höku mətin in cəmi 23 aylıq fəaliyyəti dövründə təhsil sahəsində həyata keçirdiy i tədbirlər sonralar
Azərbaycanda xa lq maa rifin in təĢkili və in kiĢafma mühüm kö mə k göstərdi.
Əd.: Azərbaycan tarixi, 7 c ilddə, c.5, B., 2001; Адрес-календарь Азербаиджанской Ресбублики на 1920 г., Б.,
1920; Азербаиджанская Демократическая Республика (1918-1920). Законодательные акты (сборник документов), Б., 1998;
Məhərrəmov A., Bakı Dövlət Universiteti, B., 2000; PaĢayev A., Açılma mıĢ s əhifə lərin izi ilə, B.,
Fransada təhsil alan azərbaycanlı tələbələr