1-2- laboratoriya jumis: Su`t o`nimi ha`m oni esabqa aliw usillari

3-4- Laboratoriya jumis:
Su`ttegi may ha`m belok mug`darin esapqa aliw
Sabaqtin` maqseti : Padani tan`law ha`m jetilistiriwde ken` paydalanilatug`in bir neshshe mug`dar ha`m sipat ko`rsetkishlerin bahalaw usillarin u`yreniw.
Metodikaliq ko`rsetpeler
Na`silshilik jumislarinda siyirdardi bahalawda olardin` su`t o`nimdarlig`i menen bir qatarda ayrim qa`siyetlerge iye bolg`an sipatli ta`repleri, laktatsiya u`tiw da`wirinde joqari su`t o`nimdarliqti uzaq waqit saqlap turiwi, joqari su`t beriw tezligi, jelini ha`m sorg`ishlarinin` forasi, razmeri, jelininin` bir tegis rawajlaniwi ha`m bashqa ko`rsetkishleri esapqa alinadi.
Laktatsiya da`wirinde siyirlardin` su`t o`nimdarlig`inin` ortasha bir tegis to`menlewi laktatsiyanin` bir tegisligin ta`miyinleydi ha`m laktatsiya turaqliliq koeffitsienti dep ataladi. Ol to`mendegi usillar menen esaplanadi.
1. Ha`r ayliq su`t (ekinshi aydin` su`ti birinshi aydikine salistirg`anda protsentlerde, u`shinshi aydiki, ekinshi aydikine salistirg`anda protsentlerde ha`m t.b....... Segizinshi aydin` su`ti, jetinshi aydikine salistirg`anda protsentlerde ko`rsetiledi). Tog`iinshi ha`m onnan keyingi aylardin` su`ti itibarg`a alinbaydi, sebebi siyirlardin` buwazliq na`tiyjesinde olardin` su`ti sezilerli da`rejede tu`sip ketiwi mu`mkin. Son`inan ortasha mug`darin tabiw ushin aling`an ha`mme ko`rsetkishler qosiladi ha`m olardin` uliwma sanina bo`linedi. Aling`an na`tiyje tekseriletug`in syirdin` laktatsiya turaqlilig`in xarakterleydi.

2. To`mendegi formula menen aniqlanadi :

X = __B-A_

B
Bul jerde X- laktatsiya turaqliliq koeffitsienti.
A ha`m B – laktatsiyanin` birinshi 90 ha`m 180 ku`nlerdegi o`nimdarlig`i.
3. Laktatsiya turaqlilig`in su`t o`nimdarlilig`inin` bir tegislik koeffitsienti de xarakterleydi.
X= 305 ku`nlik su`t mug`dari(yamasa qisqartilg`ani)
En joqari ku`nlik sawim
4. Laktatsiyanin` toliqliliq ko`setkishi menen onin` shidamlilig`in aniqlaw mu`mkin, ol to`mendegi formula menen aniqlanadi. (V.V. Veselovskiy).
X= a · 100
B · π
Bul jerde a – latatsiya da`wirindegi haqiqiy su`t (kg)
B – sutkaliq en` ko`p su`t mug`dari (kg)
π - laktatsiya ku`ni
X – laktatsiyanin` toliqlilig`i.
Siyirlardin` su`t o`nimdarlilig`in bahalawda ko`binese toliqliliq koeffitsienti (indeksi) den qollaniladi. Laktatsiya da`wirindegi siyirlardin` su`t o`nimdarlig`i menen tiri salmag`i ortasindag`i baylanis tsetnerde. Siyirdin` ha`r 100 kg tiri salmag`ina tuwri keletug`in su`t mug`dari tiykarinda aniqlanadi. Ol tomendegi formula arqali tabiladi.

C _koef = Laktatsiya dawamindag`i su`t · 100

Tiri salmag`i

Siyirlardi bahalawdag`i ja`ne bir tiykarg`i faktorlardan biri bul su`t beriw tezligi. Su`t beriw tezligi bir sutkada sawip aling`an su`t mug`darin (kg) sol su`tti sawip aliw ushin ketken waqitqa (min) bo`liw menen aniqlanadi.

Bunin` ushin laktatsiyanin` ekinshi u`shinshi aylarinda bir ku`n baqlaw ushin sawim o`tkeriledi (siyirlardi neshe ma`rtebe sawiwg`a baylanisli 2 yamasa 3 ma`rtebe). Su`t o`lshegish shelek ja`rdeminde (malokomer) ha`r bir siyirdan sawip aling`an su`t o`lshenedi. Ha`r bir siyirdi sawiw waqtinda oni sawiw ushin ketken waqit sekundomer ja`rdeminde aniqlanadi. (su`t keliw baslang`annan sawin tamam bolg`ang`a deyingi waqit). Joqari su`t beriw tezligi siyirlardin` su`t o`nimdarlig`inin` joqari boliwinan derek beredi.
U`lken jastag`i siyirlardin` su`t u`nimdarlig`in toliq bahalawda olardin` bergen su`t mug`dari, mayliliq ha`m su`ttegi belok mug`darlari da`rejesi (% esabinda) 305 ku`nlik yamasa qisqa latatsiyalarda su`tten shig`atiug`n may ha`m beloktin` mug`dari (kg), su`t beriw tezligi ha`m o`mir boyi bergen su`t mug`darlari esabqa alinadi.
Bir qatar laktatsiyalardag`i su`tinin` ortasha may ha`m belok mug`darin aniqlawda barliq laktatsiyalardin` 1% su`tke aylantirilip, ha`mmesi qosiladi ha`m usi latatsiyalardin` haqiyqiy su`ti mug`darina bo`linedi.
Ma`selen : 1 lak 2500-4,0
2 lak 3200-3,8
q lak 3570-3,9
Ja`mi 9270 kg
Eger oni 1% su`tke aylandirsaq to`mendegishe boladi.
1 lak 2500 x 4,0 : 1 = 10000
2 lak 3200 x 3,8 : 1 = 12160
3 lak 3570 x 3,9 : 1 = 13650
Ja`mi 1% su`t – 35810
Bir laktatsiya dawaminda siyrlardi su`t o`imdarlig`i boyinsha bahalawda to`mndegi ko`rsetkishleri za`ru`rli a`hmiyetke iye bolip esaplanadi.
1. 1% li su`t mug`dari
2. Ortasha may mug`dari
3. su`t may shig`imi
4. Su`ttin` zachet massasa.
Laktatsiya dawaminda 1% li su`t mug`dari to`mendegishe aniqlanadi. Siyirlardin` ha`r ayda bergen su`ti ayliq su`t mayina ko`beyttiriledi.Sol ta`rizde pu`tin laktatsiya dawamindag`i 1% li su`t aniqlanadi ha`m uliu`malig`i qosiladi.
Ma`selen Govmush laqapli qara ala poroda siyir (a`meliy shinig`iw №30-keste) laktatsiyasinin` birinshi aylig`inda 430 kg su`t bergen, su`ttin` maylilig`i 3,7%,1% li su`t mug`dari to`mendegishe boladi. 430 x 3,7 = 1591 kg usi ta`rizde basqa aylardag`i 1% li su`t aniqlanadi ha`m ha`mmesi qosiladi. Su`ttegi ortasha may mug`dari to`mendegi formula arqali aniqlanadi.

Ortasha may mug`dari = 1% su`t__________

Laktatsiya dawamindag`i su`t

Su`t may shig`imi to`mendegishe aniqlanadi.

Su`t may shig`imi = Laktatsiya dawamindag`i su`t x 1%su`t

100
Su`ttin` zachet massasi to`mendegishe aniqlanadi.

C_em = Laktatsiya dawamindag`i su`t x otasha may

Bazis mayi

Bazis mayi oblastlardag`i jobalastirilg`an qaramal porodalarinan kelip shig`ip su`t zavodlari usi bazis mayi boyinsha su`tti qabil qiladi.
Ma`selen : Toshkent oblastinda ortasha bazis mayi 3,5% ke ten`. Sirdarya, Jizzax, Samarkand oblastlarinda 3,6 % ke, ten` qalg`an oblastlarda 3,7%ke ten`.