1 azərbaycan-tüRKİYƏ ƏlaqəLƏRİ son 20 İLDƏ: UĞurlar və İmkanlar
Parlamentlərarasi əlaqələr: nailiyyətlər və perspektivlər
Yüklə 2,88 Kb. Pdf görüntüsü
|
54 Parlamentlərarasi əlaqələr: nailiyyətlər və perspektivlər əldə etməklə mümkün olur. Sovet İttifaqının dağılması nəticəsində Cənubi Qafqaz və Mərkəzi Asi- yada yeni müstəqillik əldə etmiş dövlətlər ərazi bütövlüyü və təhlükəsizliyin təmini, habelə siyasi-iqtisadi-sosial problemlərin həllini beynəlxalq aləmə inteqrasiyada gördüyündən ikitərəfli və çoxtərəfli əməkdaşlığa üstünlük veriblər. Bu ölkələr dövlət müstəqilliklərini bərpa etdikləri ilk illərdə BMT, ATƏT, MDB kimi universal və regional təşkilatlara üzv olub və ya namizəd statusu əldə edib. Zaman keçdikcə bu dövlətlər yerləşdikləri regionda inteq- rasiya prosesini sürətləndirmək və milli maraqlarının daha yüksək səviyyədə təmin olunması məqsədi ilə sadəcə mövcud olan müəyyən təşkilatlara üzvlüklə kifayətlənməyiblər. Daha böyük təcrübəyə və Qərblə sıx əlaqələrə malik olan dövlətlə müəyyən regional təşəbbüs və ideya ətrafında birləşərək, bu mexanizm çərçivəsində qarşılıqlı problemlərinin bərabərhüquqlu əsaslarda həlli və mövcud əməkdaşlıq meyillərinin gücləndirilməsinə zərurət yaranıb. Türkdilli Dövlətlərin Parlament Assambleyasının yaradıl- masını bu zərurətin təzahürü saymaq olar. Türkdilli ölkələrin bu addımı ta- rixi, mədəni, dini və dil birliyinə əsaslanan əlaqələrinin müasir mərhələdə daha da inkişaf etdirilməsi, dövlətlərin mənafelərinə uyğun çoxtərəfli əməkdaşlığın genişləndirilməsi istəyi ilə izah edilə bilər. Əlbəttə, türkdilli ölkələrin qanunvericilik orqanlarının müəyyən mexa- nizm çərçivəsində və müxtəlif istiqamətlər üzrə birgə fəaliyyət təşəbbüsü regional kontekstdə kifayət qədər əhəmiyyətli və uğurlu addımdır. Digər tərəfdən bu təşəbbüsə və onun reallaşmasına şərait yaratmış və daha əvvəl baş vermiş proseslərin nəzərdən keçirilməsinə ehtiyac var. Əvvəl də qeyd olunduğu kimi, Azərbaycan, Qazaxıstan, Türkmənistan, Özbəkistan və Qırğızıstan xarici siyasətlərində beynəlxalq aləmə inteqra- siyanı prioritet vəzifələrdən biri kimi görüb və bu çərçivədə eyni etnik və tarixi köklərə malik olduqları Türkiyə ilə əməkdaşlığa əhəmiyyət veriblər. Xüsusilə vurğulanmalıdır ki, Türkiyə bu dövlətlərin müstəqilliyini tanı- yan ilk ölkələrdən biri olub və onlarla əlaqələrin inkişaf etdirilməsinə səy göstərib. Belə bir məqamda, Türkiyənin 1992-ci ildə irəli sürdüyü Türk- dilli Ölkələrin Dövlət Başçılarının Zirvə Görüşünün keçirilməsi təşəbbüsü və onun reallaşması yeni müstəqillik qazanmış ölkələrə həm Türkiyə ilə əməkdaşlığın genişləndirilməsi, həm də öz aralarında sovet dövründə möv- cud olan siyasi-iqtisadi əlaqələrin bərpası məqsədilə alternativ mexanizmin formalaşdırılması baxımından əhəmiyyətli olub. Bu mənada, Azərbaycanın ümummilli lideri Heydər Əliyevin 1995-ci il avqustun 28-də Bişkekdə ke- 55 Parlamentlərarasi əlaqələr: nailiyyətlər və perspektivlər çirilmiş Türk Dövlət Başçılarının III Zirvə Görüşündə söylədiyi aşağıdakı fikirlər diqqəti cəlb edir: “Bizim respublikalarımız Sovet İttifaqına daxil olarkən həm iqtisadi baxımdan, həm də mədəni dəyərlərlə mübadilə ba- xımından görüşlər keçirilməsi, bir-birinə nümayəndə heyəti göndərilməsi baxımından daha sıx bağlı idilər. İndi bu əlaqələr zəifləmişdir. Amma biz istəyirik ki, bu əlaqələr geniş olsun. Tarixi keçmişimizi, ümumi köklərimizi, bizi bu görüşə toplayan zəmini əsas tutaraq Azərbaycan dövləti istəyir ki, Mərkəzi Asiyanın bütün ölkələri daha sıx iqtisadi, mədəni, elmi-texniki əməkdaşlıq yaratsın və bu inteqrasiyaya daxil olsun”. Yeni mexanizmin formalaşdırılmasında Türkiyənin də rolu danılmaz- dır. Türkiyə Prezidenti Turqut Özalın da qeyd etdiyi kimi, soyuq müharibənin başa çatması və SSRİ-nin dağılması Türkiyəyə regionda lider ölkə olmaq imkanı qazandırıb. “XXI əsr türk əsri olacaq”, “Adriatik dənizindən Çin səddinə uzanan Türk Dünyası” kimi idealların müəyyən formada reallaşma- sına çalışan Türkiyə regionda təsir imkanlarını genişləndirməyə, türkdilli dövlətlərlə eyni dəyərlərə əsaslanan əməkdaşlığını sürətləndirməyə, digər tərəfdən də bu dövlətlərin beynəlxalq aləmə inteqrasiyasında “birləşdirici həlqə” rolunu oynamağa səy göstərib. 1992-2001-ci illər arasında təşkil olunmuş yeddi zirvə görüşü türk- dilli ölkələr arasında və ümumən regionda mövcud olan problemlərin, əməkdaşlıq perspektivlərinin müzakirəsi baxımından əhəmiyyətli olub. Lakin bu dövrdən etibarən zirvə görüşlərində fasilə yarandığı müşahidə edilirdi. Bu da ölkələrin daha çox ikitərəfli əməkdaşlığı ön plana çıxarma- sı, Qərbin regiona olan marağının artması və Rusiyanın əvvəlki nüfuzunu bərpa etmək istəyi ilə izah edilə bilər. Türkdilli ölkələrin dövlət başçılarının zirvə toplantılarının 5 illik fasilədən sonra bərpa edilməsi təşəbbüsü tarix, din və mədəniyyət birliyinə sahib olan dövlətlərin sadəcə siyasi deyil, dövrün reallıqlarına və tələblərinə uyğun şəkildə iqtisadi və ticarət əlaqələrinin də genişləndirilməsi istəyindən və daha praqmatik əsaslara söykənən əməkdaşlıq perspektivlərinin müəyyən edilməsi səylərindən irəli gəlir. Türkdilli ölkələrin daimi fəaliyyət göstərən təşkilatının yaradılması niyyəti də bu səylərin təzahürüdür. Xüsusilə qeyd etmək lazımdır ki, 2009-cu il oktyabrın 2-3-də Naxçıvanda keçirilmiş Türk- dilli Ölkələrin Dövlət Başçılarının IX Zirvə Görüşündə türkdilli ölkələrin Əməkdaşlıq Şurasının yaradılması haqqında qərar qəbul olunub ki, bu, türk- dilli ölkələr arasındakı əməkdaşlıq mexanizminin işlək strukturunun forma- laşdırılması istiqamətində atılmış addımdır. Yüklə 2,88 Kb. Dostları ilə paylaş:
|