1. Mavzu: Xorijda maktabgacha ta`lim fanining predmeti. Jahon mamlakatlari ta’limi taraqqiyotining ayrim masalalari
-Mavzu: Amerika Qo’shma Shtatlarida ta`lim tizimining tuzilishi va
Yüklə 1,06 Mb. Pdf görüntüsü
|
| 7-Mavzu: Amerika Qo’shma Shtatlarida ta`lim tizimining tuzilishi va
o’ziga xos tomonlari Reja :
76
1.Amerika ta`lim tizimining tarkibi. 2.AQShda maktabgasha va boshlang’ish ta`lim. 3.O’rta va oliy ta`limning o’ziga xosligi. 4.O’qituvshilar tayyorlash va malaka oshirish Amerika Qo‘shma shtatlarida ta’lim tizimining tuzilishi quyidagicha: - bolalar 3 ѐ shdan 5 ѐ shgacha tarbiyalanadigan maktabgacha tarbiya muassasalari; - 1- 8 - sinflargacha bo‘lgan boshlang‘ich maktablar (bunday maktablarda 6 ѐ
ѐ shgacha o‘qiydilar); - 9-12 - sinflardan iborat o‘rta maktablar (bu maktablarda 14-17 ѐ shgacha bo‘lgan bolalar ta’lim oladilar). U quyi va yuqori bosqichdan iborat. Amerika Qo‘shma SHtatlarida navbatdagi ta’lim bosqichi oliy ta’lim bo‘lib, u 2 ѐ ki 4 yil o‘qitiladigan kollejlar hamda dorilfununlardir. AQSHda majburiy ta’lim 16 ѐ shgacha amal qiladi. Bu mamlakatdagi o‘quv yurtlari davlat, jamoa tasarrufida, xususiy va diniy muassasalar ixti ѐ rida bo‘lishi mumkin. Amerikada 3 ѐ shgacha bo‘lgan bolalar tarbiyasi bilan onalar shug‘ullanadilar, lekin ularga hech qanday imti ѐ zlar berilmagan. 5 ѐ shdan esa «Kinder garde» deb ataluvchi tay ѐ rlov muassasalarida ta’lim boshlanadi. Boshlang‘ich maktab 6 ѐ shdan to 13- 15 ѐ shgacha bo‘lgan bolalarni qamrab oladi. Bu boshlang‘ich maktablarda umumiy savodxonlik va kasbga yo‘naltirish vazifalari hal etiladi. Sinfdan-sinfga ko‘chish o‘quvchining o‘zlashtirganlik darajasiga bog‘liq. Boshlang‘ich ta’lim turli shtatlarda turlicha belgilangan (4, 5, 6, 8 yil). Maktablarda turli xil to‘garaklar, uchrashuvlar, shoular va sa ѐ hatlar
uyushtiriladi, ammo ularning hammasiga haq to‘lash lozim. O‘rta maktablar quyi va yuqori bosqichlardan iborat. 9 - sinfni bitirgan talabalar tanlov asosida o‘rta maktabga qabul qilinadi. O‘rta maktablarda to‘rt yo‘nalishda kasb-hunar asoslari berib boriladi. 1 - kasb-hunar ta’limi, 2 - biznes ta’limi, 3 - savdo va sanoat ta’limi hamda 4-qurilish ta’limi. Oliy ta’lim 4 asosiy bosqichda amalga oshiriladi. 77
1-kichik mutaxassis - 2 yillik kollejlarda amalga oshiriladi. 2-bakalavr 4 yillik kollejlarda , 4 yillik kollej ѐ ki dorifununni tugatgan 3-bosqichni davom ettirishi mumkin. Bu 1-2 yillik magistr maktabi. 4 –bosqich esa doktorantura. Oliy ta’limda ikki yo‘nalish mavjud: 1-ta’limni individuallashtirish; 2-talabaning mustaqil ishlashini amalga oshirish. O‘qituvchi yo‘naltiruvchi rol o‘ynaydi. Asosiy maqsad talaba intellektini mashq qildirish va mantiqiy fikrlashga o‘rgatishdir. YUqoridagilardan kelib chiqib xulosa qilish mumkinki, AQSH o‘rta maktablarida o‘z o‘quvchilariga uch yo‘nalishda: akademik, kasb-hunar, umumiy yo‘nalishlarda bilim beradi. Ayni paytda o‘quvchilarga to‘rt yo‘nalishda: qishloq xo‘jaligi, biznes ta’limi, savdo va sanoat qurilishi bo‘yicha hunar, kasb-kor asoslari o‘rgatiladi. AQSHda har bir o‘quvchiga fanlar bo‘yicha olgan bilimlari jamlangan attestatlar beriladi. Kollejlarda o‘qish istagida hujjat topshirgan o‘qituvchilar yuqori o‘rta maktabning so‘nggi ikki yili bilimlari hajmida kirish test sinovlaridan o‘tkaziladi. O‘g‘il- qizlarning tanlagan kasbiga la ѐ qati va qobiliyati ham aniqlanadi. Maktablarda qo‘llanilishi mumkin bo‘lgan vositalar elektron ѐ zuv
apparatlari (kalligrafiya va ѐ zuv qoidalarini takomillashtirishga ѐ rdam beradigan moslamalar) ta’lim televideniesi, qo‘lda ko‘tarib yuradigan elektron til laboratoriyasi, slaydlar, videoapparaturalar, kompyuter va hokazolardan iborat. XXI asr arafasida AQSH yangi qabul qilingan «2000-yilda Amerika ta’lim strategiyasi» dasturi e’lon qilingan edi. Turli yo‘nalishdagi asosiy maqsadlar belgilangan mazkur dasturda 2000- yilda barcha amerikalik kichkintoylarning maktabga tay ѐ r holda kelishlari, aholining 90 foizi oliy ma’lumotli bo‘lishi, o‘quvchilarning ingliz tili, matematika, tabiiy fanlar, tarix, geografiya fanlari bo‘yicha jahonga o‘z iqtidorlarini namoyish eta olishlari, talabalarning tabiiy va matematika fani yutuqlarini o‘zlashtirishda jahonda eng oldingi o‘rinlarga chiqishlari, har bir voyaga etmagan amerikalikning iqtisodi ѐ t sohasida jahonning barcha ѐ shlari
78
bilan bellasha oladigan bo‘lishlari, maktablarda gi ѐ hvandlik va zo‘ravonlikka barham berish, o‘qish uchun barcha shart-sharoitlarni yaratish ko‘zda tutilgandi. AQSH ta’lim istiqbollarini belgilab beruvchi mazkur dastur asosida o‘tgan yillar davomida juda ko‘p ishlar amalga oshirildi. Oliy o‘quv yurtlarida ilmiy izlanishlar olib borish bo‘yicha AQSH jahon mamlakatlari orasida etakchi o‘rinlardan birini egallaydi. Bu mamlakatda ilmiy izlanishlar uchun ajratilgan mablag‘ning 48 foizini davlat tomonidan, 50 foizini firma, konsern, sindikatlardan undiriladi, qolganlarini oliy o‘quv yurtlarining manbalari tashkil qiladi. Amerika boy mamlakat. Lekin bu mamlakatda bollalar ush yoshga tulgunlarisha onalarga turli moddiy imtiyozlar berish ko’zda tutilmagan. Farzandlarga qarab uyda o’tiradimi yoki enaga yollab ishga tushadilarmi, bu onalarning ishi. O’zbekistondagi kabi keng va shinam, ikki qavatli, o’ynaydigan, uxlaydigan ovqatlanadigan alohida xonalari bo’lgan bog’sha va yaslilar Amerikada odob tusiga kirgan emas. Enaga yollash oila ushun haftasiga 200 dollardan kam tushmaydi. Bu mamlakatda 30-40 bolaga mo’ljallangan xususiy va davlat tassarufidagi bog’shalar mavjud. Ular enaga yolashdan bir oz arzonroqqa tushadi. Lekin xar ikki holda ham, uydan olib borgan ovqatlarni yedirishadi, krovatshalar, ko’rpa,to’shak, yostiqni ota-onalar olib borishadi. Amerika bizdagidek taomnomalar o’quv dasturlari yo’q. Bolalar yozda atrofdagi ko’klamzorlarida o’ynab dam oladilar. Bu bog’shalarda ham bolalar yoshlarida qarab turli guruhlarda tarbiyalanadilar, ularga tarbiyashi mutaxassis qaraydi, ular ovqatni tayyorlab beradi turli qo’shiqlar, she`rlar o’rgatadi, quvnoq o’yinlar uyushtiradi. Ammo har kim o’uz uslubiga muvofiq ishlaydi, umumiy qoidalar, o’quv dasturlari joriy qilinmagan. Lekin bolalar ushun haqiqiy ta`lim-tarbiya jarayoni ular 5 yoshga to’lganlaridan keyin boshlanadi. Ana shu yoshda ular «Kinder garden» deb ataluvshi tayyorlov bog’shalariga jalb etadilar. Ular hukumat tassarufida bo’lib bog’shalar yoki maktablar tarkibida tashkil etiladi. Bolalarni maxsus «Maktab
79
avtobusida» uyga olib keladilar va maktabga olib boradilar. Bunday avtobuslar yo’l-tarnsport xodisalardan to’la muhofaza etilgan; sariq ranga bo’yalgan uning signallariga barsha transport vositalari itoat etishga majburdirlar. Maktab avtobuslarini boshqa transport vositalari quvib o’tishi mumkin emas, tartibni buzganlar qattiq jazolanadilar. AQSh televideniyasining alohida kanalida «Sezam ko’shasi» deb nomlanuvshi ko’rsatuvlar dasturi mavjud, u o’quvshilarga ingliz tili, alifbo, arifmetik amallarini, bajarish sanash, koinot, tabiat, jugrofiya, tarix, bo’yisha bilimlarni o’ta kiziqarli tarzda singdirishga harakat qiladi. Amerika ko’pmillatli mamlakat. Lekin har bir millat o’z farzandiga milliy urf-odatlarini tilini o’rgatishga jidiy ahamiyat beradi. Ko’pinsha bu vazifalarni katta avlod amalga oshiradi. O’zbeklar ham o’z ona-tilini, urf-odatlarini dinini o’z farzanlariga singdirishga astoydil intiladilar. O’zbek bolalari xam Markaziy Osiyoda o’z mamlakatlari borligini biladilar, g’oyibona intiladilar, u haqda ko’p narsalarni ko’rish, eshitish, o’qishni istaydilar. O’zbekistonga kelish har bir amerikalik o’zbeklarning muqaddas orzusidir. Besh yoshli bolalar bilan olib boriladigan mashg’ulotlarning asosini ularni maktabga tayyorlash tashkil etadi. Olti yoshli bog’sha guruhlarida bo’lsalarda, lekin bu guruhlardagi ta`lim boshlang’ish sinfdagi ta`limga yaqin turib, amalda uning dastlabki bosqishi hisoblanadi. Maktabgasha tarbiya muassasalarning ta`lim dasturi ko’p jihatdan ota onlar bilan hamkorlikda ish olib borishga mo’ljalangan, u pirovard natijada bolalarni boshlang’ish maktablarga puxta tayyorlab berishga xizmat qilishi kerak.
Yüklə 1,06 Mb. Dostları ilə paylaş:
|