1 Ön söz kitab Azərbaycan və Kürd xalqlarının tarixi dostluğuna ithaf olunur

51
ildə kürdlərin  lideri  M.Barzanıya  qarşı  uğursuzluqla  nəticələnən  sui  qəst  təşkil olundu.
Beləliklə,  hökumət  ilə kürdlər arasındakı  münasibətlərdə soyuqluq  yaradıldı.  “Kürd
muxtar  rayonunun  yaradılması  haqqında  “qanun  qəbul  edilməsi  də gərginliyi  aradan
qaldırmadı.
1974-cü ildə yenidən kürdlərlə iraqın hökumət qoşunları arasında silahlı toqquşma
baş verdi. Həmin toqquşma 1975-ci ilə-dək davam etdi. Hökumət böyük çətinliklə də olsa
Barzanilərin bu  hərəkatını  da  silah  gücünə yatırtdı.  Hənin  ildən  etibarən Ərər  Sosialist
Dirçəliş Partiyası (BƏƏS) ölkədə bütün hakimiyyəti ələ keçirtdi və demokratik qüvvələrə,
o cümlədən kürd məsələsini sülh yolu ilə həll etməyə çalışan kürdlərə qarşı kəskin hücuma
keçdi. Kürdlərin  muxtariyyət  uğrunda  mübarizəsinə birdəfəlik  son  qoymaq  məqsədi  ilə
ölkənin  Kürdüstan  bölgəsində demokrafik  vəziyyəti  dəyişdirmək
planını  həyata
keçirtməyə başladı.  Az  vaxt ərzində 700  mindən  çox  kürd doğma  yurdlarından  sürgün
edildi (54,269).
İraq  Kominist  Partiyasının  verdiyi  məlumata  görə 1974-1978-ci  illər
ərzində
Diyalə,  Süleymaniyə, Ərbil,  Kərkük,  Duhak  və Mosal  vilayətlərində 1222  kürd  kəndi
boşaldıldı.  Bəzi  mənbələrə görə dağıdılan  və boşaldılan  kürd  kəndlərinin  sayı  6130  idi.
(22,66).  Həmin  kəndlərin  bəziləri  dağıdıldı,  digər  kəndlərə ərəblər  köçürüldü.  İraq
hökuməti  özünün 1974-cü  ildə mart  ayının  11-də kürdlərə milli  muxtariyət  verilməsi
barədə qəbul  etdiyi  qanunu (33  N-li  qanun) pozaraq,  1978/1979-cu  tədris  ilindən
başlayaraq, Kürdüstan  bölgəsində təlimin  kürd  dilində deyil ərəb  dilində aparılmasına
göstəriş  verdi.Rəsmi  sənədlərdə,  məktəb,xəstəxana,  mehmanxana  və s.  Adlarında  kür
dilininişlədilməsi  qadağan  edildi.  1978-ci  ildə Kürd  Elmlər  Akademiyası (1970-ci  ildə
yaradılmışdı) bağlanıldı, Süleymaniyə Kürd Universiteti ərəb dilində təlim keçdi.
Kürdlərin  milli-azadlıq  hərəkatına  son  qoymaq  məqsədilə İraq  hökuməti  İran  və
Türkiyə
ilə
münasibətləri  yaxşılaşdırmağa  başladı.  1975-ci  ildə
İranla  sərhəd
mübahisələrini  nizama  saldıqdan  sonra  1978-ci  ildə İraq-Türkiyə müqaviləsi  imzalandı.
Həmin  müqavilənin  4-cü  bəndində kürdlərə qarşı  mübarizədə qüvvələrin  koordinasiyası
nəzərdə tutulmuşdu (54,271).
1979-cu  ildə Səddam  Hüseyn  İraqın  Kürdüstan  Muxtar  rayonuna (qəribədir  ki,
Kürdüstan  Muxtar  bölgəsinə üç  vilayət-Süleymaniyə, Ərbil,  Dahok-daxil  olduğu  halda,
həmin ərazilər rəsmi dövlət sənədlərində Kürd Muxtar rayonu (?!)adlandırıldı) səfər etdi.
Səfərdə məqsəd  Iranla müharibə ərəfəsində kürdlərin  dəstəyini  almaq  idi.  Ona  görə də
S.Hüseyn  Kürdüstan  bölgəsindəki  görüşlərində
yenidən  kürdlərə
muxtariyyətin
möhkəmləndiriləcəyi,  ölkənin  cənubuna  köçürülmüş  kürdlərin  öz  doğma  yerlərinə geri
qaytarılacağı barədə vədlər verdi.
1979-cu ildə İranla İraq arasında başlanan müharibə Kürdüstan bölgəsində

---

52
vəziyyəti  daha  da  kəskinləşdirdi.  Kürdlərin  muxtariyyət  uğrundakı  mübarizəsindən
vahiməyə düşən Türkiyə 1982-ci ildə İraqla gizli müqavilə imzaladı. Həmin müqavilənin
xüsusi maddəsinə əsasən hər iki tərəfin hərbiçilərinə, o cümlədən hərbi-hava qüvvələrinə
kürdlərə qarşı əməliyyatlar zamanı ölkənin sərhədlərindən 17 km-dək içəriyə daxil olmaq
icazəsi verilirdi (91,95).
İranla  mübarizə şəraitindən istifadə edən S.  Hüseyn  kürdlərə verdiyi  vədi  tezliklə
yaddan  çıxarib  onlara  qarşı  soyqırım  siyasəti  yeritməyə başladı.  Belə ki,  o əvvəlcə
sərhədlərin təhlükəsizliyini təmin etmək bəhanəsi ilə Türkiyəyə yaxın rayonlarda yaşayan
kürdlərin  kütləvi  departasiyasını  həyata  keçirtdi.  Mənbələrin  (92)  verdiyi  məlumata  görə
departasiya edilmiş kürdlərin sayı iki milyon nəfəri ötmüşdü.
Daha  sonra  kürdlərin  qaniçən  cəlladına  çevrilən  Səddam  onların  milli-azadlıq
mübarizəsi əzmini  qırmaq  və gözlərini  qorxutmaq  məqsədilə,  alman  faşistlərinin  belə əl
atmadığı vasitədən istifadə etdi: 1988-ci ilin 16 Martında gecə əhalisi 70 mindən çox olan
Hələbcə şəhəri  kimyəvi  bombalarla  yerlə-yeksan  edildi. Təkcə bir  gecədə beş  mindən
çox dinc əhali –qadın, uşaq, qoca məhv edildi, minlərlə insan zəhərli maddələrlə ömürlük
şikəst edildi. (Ahları həmin gecə göylərə yüksələn insanların harayını Allahdan başqa heç
kim  eşitmədi.  Dünya  ictimaiyyəti  və özünü  insan  haqlarının  müdafiəçisi  elan  edən  ABŞ
kürdlərin  bu  soyqırım  fəlakətinə göz  yumdu. Lakin  Allahın  bu  günahsız  insanların  qanı
üçün  Səddam  Hüseynə və həmin  zəhərli  silahların  hazırlanıb  tətbiq  edilməsində xüsusi
xidmətləri olan “Kimya Əli” yə verdiyi cəza gec olsa da güc oldu: 2003-cü ildə Səddam
nəinki  devrildi,  öz  xalqına  və kürdlərə qarşı  törətdiyi  cinayətlərə görə edam  edildi.
“Kimya Əli” də özüm cəzasına məhkum olundu).
Ümumiyyətlə,  on  ilə yaxın  davam  edən  İraq  İran  müharibəsi  nəticəsində yüz
minlərlə kürd  məhv  edildi (hər  iki  tərəfdə ən  şiddətli  döyüşlər  kürdlərin  yaşadığı
vilayətlərdə gedirdi) 2  milyondan (bəzi  məlumatlara  görə üç  milyona  yaxın) yuxarı  kürd
isə evini-eşiyini itirib didərgin həyatına düçar oldu.
İranla müharibəni dayandırandan az sonra 1990-cı ilin avqustunda S.Hüseyn qonşu
Küveyt dövlətini özünün 19-cu əyaləti ela edərək onun ərazisini işğal etdi. Lakin ABŞ və
digər  Qərb  dövlətlərinin  birgə qoşunlarının  birbaşa  köməyi  ilə S.  Hüseyn  geri  çəilmək
məcburiyyətində qaldı  və Küveyt  işğaldan  azad  edildi.  Yaranmış  tarixi  şəraitdən  istifadə
edən İraq kürdləri C.Tələbani (Kürdüstan Vətənpərvərlər Birliyi partiyasının sədri) və M.
Barzaninin (Mustafa  Barzaninin  oğlu,  Kürdüstan  Demokratik  Partiyasının  sədri)
rəhbərliyi altında Kürdüstan bölgəsinin azadlığıuğrunda döyüşə başladılar. Az vaxt ərzində
demək  olar  ki,  İraq  Kürdüstanının  bütün ərazisi ərəb  işğalından  azad  edildi və bölgədə
hakimiyyət C. Tələbani və M. Barzaninin altına keçdi.
Yaranmış vəziyyətlə barışmayan  qaniçən, cəllad Səddam Hələbcədəki soyqırıma

---