3-sinf Tabiatshunoslik A. Bahromov,Sh. Sharipov,M. Nabiyev Ona tili va o`qish savodxonligi tuzuvchilari 1-2-sinf Iroda
Yüklə 1,08 Mb. Pdf görüntüsü
|
| 3-qism-Yer p`osti
- turli moddalardan tashkil topgan,foydali qazilmalar,tuproq va qum yer po`stida bo`ladi.Yer shari ustidagi,ostidagi,yon tomonlaridagi boshqa narsalarni bir xil tarzda o`ziga tortib turadi. Yer sharining kichraytirilgan tasviri,ya`ni modeli globus deb ataladi.Globus shar degan ma`noni bildiradi.Globus kattaligi Yer sharidan bir necha millon marta kichik,globus markazidan o`tkazilgan o`q aylanish o`qi ,aylanish o`qi chiqib turgan joy shimoliy va janubiy qutblarini ko`rsatadi.Globus qoq o`rtasidan o`tgan aylana ekvator chizig`i deyiladi.Dastlab globusdan birini Abu Rayhon Beruniy (973-1048) yaratgan,globus diametri 5 metrga teng bo`lgan. Yer sharining o`z aylanish o`qi atrofida to`liq aylanib chiqishi uchun ketgan vaqt sutka deb ataladi.Yer sharining o`z o`qi atrofida aylanishidan kun va tun almashinadi. Yer sharining Quyosh atrofida bir marta aylanib chiqishi uchun ketgan vaqt yil deb ataladi,365 kun,6 soatda aylanadi,3 yil 365 sutka to`rtinchi yili esa 366 sutka olinadi.365 sutkali yilda fevral 28 kundan,366 sutkali yilda fevral 29 kundan iborat bo`ladi va kabisa yili deyiladi. Yer Quyosh atrofini bir tomonga og`gan holda aylanishidan yil fasllari hosil bo`ladi.Quyosh nuri Yer ekvatorini pastini yoritsa qish ,ekvatorning yuqori va past qismlarini birday yoritsa bahor,kuz ,ekvatorning yuqori qismini yoritsa yoz fasliga to`g`ri keladi. Ochiq joyda Yer yuzining aylana chiziq bilan chegaralangan chizig`i ufq deb ataladi.Ochiq va tekis joyda 4 km uzoqlikkacha bo`lgan joylar ko`rinadi,u holda ufq 4 km uzoqlikda deyish mimkin.Ufqning 4 ta asosiy tomoni bor- quyosh chiqishi-sharq,botishi-g`arb,o`ng qo`lni sharqqa,chapni g`arbga qarating.Bunda siz qarab turgan tomon-shimol,orqangiz janub bo`ladi. Qadimda ufq tomonlari “Qutb yulduzi” ga qarab aniqlashgan, u osmonnig shimol tomonida bo`lib,siljimasdan bir joyda turadi.Aslida yulduzlar Yerga nisbatan bir joyda turadi.Qutb yulduzi eng yorug` yulduz bo`lib,yon tomonida yana 6 ta yorug` yulduz bor,xayolan birlashtirilsa 7 yulduzdan iborat cho`mich shakli hosil bo`ladi.Ufq tomonlarini mahalliy belgilarga M:daraxtning janub tomonga qaragan shoxlari qalin,shimolga qaragani siyrak,daraxt to`nkasi kesilgan joyidagi halqalar orasi uzoq bo`lgan janub tomonga,xalqasi zich joylashgan qism shimolga to`g`ri keladi. Yüklə 1,08 Mb. Dostları ilə paylaş:
|