А. Д. Чудаков гиймятляр вя гиймятин
Yüklə 2,96 Mb. Pdf görüntüsü
|
184
aşağıdakı şəkildə reallaşır: Məhsul birjasında real məhsul – gələcəkdə və Fyuçers kontraktının imzalanacağı an mövcud olan an qiymətlərlə göndəriləcək məhsul satmağı öhdəsinə götürən satıcı Fyuçers kontraktlarını alır və kontrakda analoji məhsulun müəyyən miqdarının bəlli müddətə göndəriləcəyi göstərilir. Real məhsulun alıcı isə Fyuçers kontraktının bağlanması anından mövcud olan qiymət üzrə ödənişi həyata keçirməyi öhdəsinə götürür və bu Fyuçers kontraktını satır. Nümunə: hesab edək ki, 1 fevralda cari ilin 1 sentyabrına qədər məhsul partiyasının göndərilməsini nəzərdə tutan Fyuçers kontraktı imzalanıb. 1 fevralda mövcud olan orta bazar qiymətlərinin nəzərə alınması ilə kontraktda məhsul vahidinin qiyməti 1000 rubla razılaşdırılıb. Ancaq 1 sentyabra bu məhsulun orta bazar qiyməti 900 rubla qədər – kontrakt qiymətindən 100 rubl aşağıya qədər azalır. Fyuçers bazarında da qiymətlər həmçinin azalır, ancaq məhsul vahidinə qiymət 940 rubla düşür. Satıcı – hecer məhsulu vahidi 900 rubla satmağa məcburdur. Ancaq, o, fyuçers müqaviləsini 940 rubl qiymətlə alır. Beləliklə, onun itkisi – tam aradan qaldırılması mümkün olmayan itkisi məhsul vahidinə 100 manat deyil, 40 manat təşkil edir. Bu məhsulun faktik göndərilmə anına mövcud olan orta bazar qiymətindən 60 rubl baha satılmasına bərabərdir. Beləliklə, Fyuçers kontraktların hecerlənməsi hesabına qiymətlər tərəddüdünü tam aradan qaldırmaq mümkün olmasa da, bu tərəddüdlərin miqdarının əhəmiyyətli dərəcədə azaldılması həyata keçirilir. Fyuçers bağlaşmalarının müxtəlif növlərindən biri opsionlar satışıdır. Opsion satışında alqı-satqı obyekti real məhsul deyil, bu və başqa miqdarda Fyuçers bağlaşmaları alqısı hüququdur (məsələn, bir Fyuçers bağlaşmasını). Ancaq alqı-satqı hüququ razılaşdırılmış qiymətə əsaslanmır. Nümunə: cari ilin mayında N daşınmaz əmlak agentliyinə mənzil almaq niyyəti ilə müraciət edib. Ancaq onda mənzil alqısı üçün dekabrdan tez olmayaraq və yalnız ilin sonunda bu pula malik olacaq. Bu müddət ərzində mənzil qiymətləri dəyişə bilər. Bu şəraitdə alqı-satqı aktına başlamaq üçün alıcı və satıcı opsion adlanan kontrakt bağlayırlar. Bu kontrakda alıcı mənzilin faktiki alqısı zamanı razılaşdırılmış qiymət və opsion üçün müəyyən məbləğ ödəməyi öhdəsinə götürür. Opsionu satan mənzil sahibi 185
mənzili alıcıya satmaq öhdəliyini öz üzərinə götürür. Opsion alıcı pulu olan zaman bu mənzili əldə etmək hüququ qazanır, ancaq o, bu alqıdan imtina edə də bilər. Əgər o, mənzili əldə edirsə, onda mənzil üçün öncədən razılaşdırılmış qiyməti və opsion üçün öncədən razılaşdırılmış məbləği ödəyir.əgər o, mənzilin alınmasından imtina edirsə, yenə də opsion üçün razılaşdırılmış məbləği ödəməyə borcludur. Bu məbləğ satıcıya alıcı tərəfindən bəyənilən mənzili “saxlamağa” görə mənzilin bazar qiymətlərinin tərəddüdünə (mümkün yüksəlmə də daxil olmaqla) baxmayaq, “saxlamağa” görə ödənilən mükafatdır. Qeyd etmək lazımdır ki, Fyuçers müqavilələrinin alqı və satqı praktikası təkcə qiymətlər tərəddüdünün hamarlanamsına deyil, həm də xammal və ehtiyat hissələri təchizatında fasilələrin aradan götürülməsinə gətirir. Fyuçers bazarları bağlaşmaların imzalanması anında konkret alıcı və satıcılar bilinmədən, həmçinin həmin an üçün ən yaxşı qiymət üzrə ödəmə və pul almadan alqı-satqı aktlarını həyata keçirməyə imkan verir. Indiki zamanda alqı-satqı əməliyyatlarının əsas hissəsi Fyuçers bazarlarında baş verir. Fyuçers kontraktlarının deyil, real məhsulların ticarəti isə əsasən lokal əhəmiyyətə malik bazarlarda baş verir. Belə bazarlar üçün istehsalının satışın və istehlakın aşağı təmərküzləşməsi xarakterikdir. Bəzən real məhsulların ticarəti üzrə iri birjalar inkişaf etməkdə olan ölkələrdə yaradılır və bu ölkələrdə məhz bu məhsul müəyyənedici rol oynayır. Belə bir növə ndoneziyada fəaliyyət göstərən kauçuk və kofe ticarəti üzə məhsul birjası nümunə hesab edilə bilər. Fyuçers bazarlarının üstünlükləri 5.21-ci şəkildə əks etdirilir. Ошибка
186
Şə
Fyuçers bazarlarının müsbət xüsusiyyətləri
Birja ticarəti və qiymətin əmələ gəlməsinin inkişafının qeyri- bərabərliyi (Fyuçers kontraktları və opsion müqavilələri ilə əhəmiyyətli dərəcədə kompensasiya olunsa da) bazar iştirakçılarının formalaşmış konyuktura və bu konyukturanın dəyişmə meylləri barədə yaxşı məlumatlı olmasını tələb edir. Birjalarda müvafiq informasiya aparatı yaradıla bilər (Şəkil 5.22).
Şə kil 5.22 Birja aparatının informasiya bölmələri
Iqtisadi təhlil bölməsində bazar konyukturasının dəyişmələri izlənilir, konyuktura icmalları və proqnozları hazırlanır, bazar konyukturasına təsir edə bilən texniki, iqtisadi və digər faktorların təhlili həyata keçirilir. Müştərilərin müraciəti zamanı bu mərkəz onlara bu və başqa iqtisadi məsələlər, o cümlədən qiymətin əmələ gəlməsi barədə məsləhət verə bilir. Fyuçers bazarlarının üstünlükləri Likvidlik Çeviklik Sürətlilik Konfиdеsиallıq Etibarlılıq Informasiya xidmətləri Iqtisadi təhlil mərkəzi Arbitrajlı müqavilə-hüquq bölməsi Nəqliyyat və nəqliyyat tarifləri bölməsi
Yüklə 2,96 Mb. Dostları ilə paylaş:
|