A. M. Allahverdiyev m.İ. Bağirova

İrsi  hipofosfatemiyalar (bu  xəstələrdə  fosfat  ionunun  bağır- 
saqlardan sorulması və böyrəklərdə reabsorbsiyası pozulur) 
K.əskm ieykozlar 
Mieloma
Hiperparatiroidizm 
Sümüklərin bədxassəli şişləri
2.22. NATRIUM
Fizioloji  rolu:  Natrium  orqanizmdə  suda  yaxşı  hell  olan 
duzlar;  əsasən  xloridlər,  fosfatiar  və  bikarbonatlar  şəklində 
olur.  Insan orqanizmindəki natriumun 40% -ə  qədəri  sümük to- 
xumasında  toplanır.  Orqanizmdə  natrium  əsasən  hüceyrədən- 
xaric  mayenin  tərkibində  toplanır.  Natrium  orqanizmdə  aşağı- 
dakı proseslərdə iştirak edir:
1.  Hüceyrədaxili  və  hüceyrədənxaric  m ühitlərdə  maye  ba- 
lansmın  tənzimi,  onun  sabit  saxlanılraası  və  suyun  toxumalar 
arasında bölüşdürülməsi;
2.  Hüceyrədaxili  və  hüceyrədənxaric  mayelərin  osmos  təz- 
yiqinin  və pH-nın  tənzim edilməsi  (bu proseslərdə  natrium  ka- 
liumla birlikdə iştirak edir);
3. Turşu-qələvi müvazinətinin tənzim edilməsi;
4.  Sinir-əzələ oyamcılığınm tənzimi;
Orqanizmdə  natriumun miqdarmın azlığı  arterial  hipotenziya 
ilə, artıq olması  isə arterial hipertenziya ilə mtişayiət edilə bilər. 
Normal göstəriciləri:
136-145  mEkv/L və ya  136-145 mmol/L 
Artmasına səbəb oian  hailar:
Qusma, tərlem ə və s.  nəticəsində orqanizmin su  itirmesi
Diabetin m üxtəlif formalan
Diuretik dərm an preparatlan
Nefiropatiyalann hiper- və hipokalsiumlu formalan
Azalmasına səbəb olan  hallar:
Anadangəlm ə ürək çatışmazlıği 
Nefrozlar
Sirrozun assitli forması
Orqanizmin su itirməsinə səbeb olan hallar (qusma, tərləmə və s.)

---

Orqanizmdə duzlann itirilməsinə səbəb olan nefropatiyalar 
Hormonal  balansm pozulmalan  (antidiuretik  hormon  sekre- 
siyasımn çatışmazlığı)
Orqanizmə 
osmolyarhğı 
standart 
olmayan 
m əhlullar 
köçürülməsi
MannitoUa müaiicə 
Hiperqlikemiya və hiperlipidemiya 
Н1рефго1ешет1уа
2.23. QAN SERUMUNUN OSMOLYARLIĞI
Osmos  təzyiqini  məhlulda  olan  xırda  hissəciklərin  (o  cüm- 
lədən  hell  olmuş  qeyri-polyar  m olekullann  və  dissosiasiyaya 
uğramış  hisseciklərin)  sayı  formalaşdınr.  Məhlulda  olan  xırda 
hissəciklərin  qram-molekuilarla  miqdan  raəhlulun  osmolyarh- 
ğı  adlanır.  Ye'ni  əgər  I  litr  məhlulda  \  q-mol  (180q)  qlükoza 
olarsa,  bu  məhlulun  osmos  təzyiqi  1  osmol  hesab  edilir.  Həll 
olan  maddənin  molekullan 
2
  iona  dissosiasiya  edərsə,  onda 
onun  I  mol-u  2  osmol  təzyiq  yarada  bilər.  M əsələn,  natrium- 
xloridin  I  mol  (58,5  q)  qatılıqlı  məhlulunun  osmos  təzyiqi  2 
osmola bərabərdir.
Ekstrasellulyar və  intrasellulyar (hüceyrədənxaric və hücey- 
rədaxili)  mayeJərin  normal  osmolyarhğı  təxm inən  300  milli- 
osmoia bərabərdir.
Normal göstəricisi:
280-300 mosm/L 
Artmasına  səbəb olan  hallar:
Hiperqlikeraiya 
Diabetin ketoasidozlu forması 
Diabetik koma 
Spirtli  içkilər
Dehidratasiya nəticəsində törənən hipematriemiya 
Diabetin m üxtəlif formalan 
Xronik böyrək çatışmazlığı
O rağabənzer hüceyrəli hemoqlobinopatiya
Pnevmoniya
Pankreatit

---

M ərkəzi  sinir sisteminin b ə’zi zədələnm ələri 
Ü rək-dam ar sisteminin patologiyası 
Hipematriemiyaya səbəb olan m üxtəlif patoloji proseslər 
Azalmasına səbəb olan hallar:
Anadangəlm ə ürək qüsurları 
Sirroz
Nefrotik sindrom
Antidiuretik hormonun hiposekresiyası
Qusma, diarreya
Yamqlar
Peritonit
Pankreatit
Hiponatriemiya
M üalicə m əqsədiiə kortikosteroidlərdən istifadə edilməsi
2.24. QANIN pH-ı
Normal  halda qanm pH-ı neyrohumoral  sistem və  qamn bu- 
fer  sistemi  vasitəsilə  tənzim  edilir.  Qamn  bufer  sistemini  bi- 
karbonatlar,  fosfat  turşusunun  natrium  və  kalium  duzlan, 
plazma zülallan və eritrositlərdə olan hemoqlobin təşkil  edir. 
Arterial qanın normal pH-ı:  7,36-7,44 
Artmasına səb əb  olan  hallar:
M etabolik alkaloz 
Respirator alkaloz 
Azalmasma səbəb olan hallar:
Metabolik asidoz 
Respirator asidoz
2.25. KALİUM
Kaiium  ionu  hüceyrədaxili  kationdur.  İnsan  orqanizmində 
160-250  q-a  qədər  kalium  olur.  Bu  miqdarm  yalnız  2%-ə  qə- 
deri  hüceyrədənkənar  mayelərin  tərkibində,  qalan  hissəsi  isə 
hüceyrədaxili  mühitdə  toplanır.  Orqanizmin  hüceyrelərinin 
m üxtəlif növlərində  də  kaliumun  miqdarı  fərqli  olur.  Bu  iona 
ən  çox  eritrositlərdə,  əzələ  liflərində,  beyində  və  kardiomio-

---

sitlərdə  rast  gəlinir.  Ə zələləri  kalium  ionlan  üçün  depo  hesab 
etm ək oiar:  saya əzələ  liflərinin protoplazmasında və  eninəzo- 
laqlı  əzələlərin  tünd  zolaqlannda  kaliumun  miqdarı  xüsusilə 
çoxdur.  Kalium ionu əzələ tonusunu yüksəldir.
Həzm  traktından  1  gün  ərzində  25-30  q-a  qedər kalium  so- 
rulur; bu, orqanizmdəki kaliumun ümumi  m iqdanm n  1/7 hissə- 
sini  təşkil  edir.  Monosaxaridlərin  və  aminturşulann  sorulma- 
sında  da  kalium  ionlarınm  mühüm  rolu  vardır.  Bioloji  mem- 
branlardan  kaliumun keçməsi  x!or  ionlanmn  da passiv  surətdə 
nəql  olunması  ilə  müşayiət  edilir.  Kaliumun  membranlardan 
keçməsi  isə  ATF  enerjisinin  sə rf edilməsi  ilə  (N A \ 
- ATF- 
aza fermentinin köməyi ilə) həyata keçən aktiv prosesdir.
Orqanizmin  hər  1  kq-na  50-60  mmol  kalium  düşür.  Qanm 
hüceyrəvi  elementlərində  isə  bu  kationun  qatilığı  160  mmol/l-ə 
yaxmdır.  Qanda  kaliumun  qahlığının  artraa  və  azalması  ürək 
fəaliyyətinin  və  əzələlərin  yığılma  qabiİiyyətinin  müxtəlif- 
istiqamətli pozulm alan  ilə müşayiət edilir.
Normal göstənciləri:
Yenidoğulmuşlarda: 3,9-5,9 mmol/L 
K öф ələгdə: 4,1-5,3  mmol/L 
Uşaqlarda:  3,4-4,7 mmol/L 
Böyüklərdə:  3,5-5,1  mmol/L 
Heparinli plazmada:  3,5-4,5 mmol/L
Hemoliz  olmuş  qanda  eritrositlərdən  xaricə  çıxan  kalium 
qan  serumunun  analizindən  alınan  nəticənin  heqiqətəuyğunlu- 
ğuna tə'sir  göstərir.  Buna  görə  belə  qanda kaliumun miqdannı 
analiz etmək m əsləhət göriilmür.
Artmasına səbəb olan hallar:
Addison xəstəliyi 
Böyrək çatişmazlığı
M üxtəlif səbəblər üzündən baş verən hemolizler
Qan və maye köçürmələri
Aidosteron sintezinin azalması
Bə'zi  epileptik və mütamadi ifliclər
Su-elektrolit müvazinətinin pozulmasma səbəb olan hallar

---