179
Internalizm motywacyjny Richarda M. Harea
Analiza i Egzystencja 5 (2007)
ISSN 1734-9923
KRZYSZTOF SAJA
*
INTERNALIZM MOTYWACYJNY RICHARDA M. HAREA
S³owa kluczowe: R.M. Hare, metaetyka, internalizm, motywacja, akrazja, amoralizm
Keywords: R.M. Hare, metaethics, internalism, motivation, acrasia, amoralism
Nie rozumiem bowiem tego, co czyniê, bo nie czyniê tego, co chcê,
ale to, czego nienawidzê to w³anie czyniê.
(Rz 7, 15)
Jest tautologi¹, ¿e nie mo¿emy szczerze zaakceptowaæ nakazu
skierowanego w nasz¹ stronê, i w tym samym czasie go nie
wykonaæ jeli w³anie mamy ku temu okazjê oraz jest to w naszej
(fizycznej i psychicznej) mocy.
(Hare 1952, s. 20)
Etyka Richarda Harea traktowana jest powszechnie jako klasyczny przy-
k³ad internalistycznej teorii motywacji. Jego stanowisko nazywane bywa
czêsto mocnym internalizmem motywacyjnym, uwa¿a siê bowiem, ¿e we-
d³ug niego posiadanie moralnego motywu jest wystarczaj¹cym warunkiem
*
Krzysztof Saja, ur. 1979, absolwent filozofii na Uniwersytecie Szczeciñskim, tytu³
doktora uzyska³ w 2006 r. na UMK w Toruniu. Obecnie pracuje jako adiunkt w Instytu-
cie Filozofii US, specjalizuj¹c siê w metaetyce oraz utylitarystycznych teoriach etycz-
nych. Przygotowuje monografiê powiêcon¹ etyce Richarda M. Harea. E-mail: krzysz-
tofsaja@gmail.com.
180
Krzysztof Saja
samego dzia³ania maj¹c racjê do dzia³ania, nie mo¿emy dzia³aæ w sposób
z ni¹ sprzeczny
1
. Jednak pogl¹d taki wi¹¿e siê z powa¿nym dylematem.
Jeli bowiem zaakceptuje siê tak zdefiniowany internalizm, pojawia siê
problem z wyjanieniem s³aboci woli oraz postawy amoralisty. Z tego po-
wodu szeroko rozpowszechnionym zarzutem skierowanym w stronê Harea
by³o twierdzenie, i¿ wbrew temu, co wynika z jego teorii, w rzeczywistoci
istniej¹ sytuacje, w których akceptacja wypowiedzi uwa¿anych za moralne
nie poci¹ga za sob¹ motywu do dzia³ania ludzie dokonuj¹ czynów, choæ
uwa¿aj¹, ¿e nie powinny byæ one wykonywane. Twierdzi siê, i¿ sytuacje
takie godz¹ w internalizm i stanowi¹ argument uzasadniaj¹cy eksternalizm
motywacyjny. Jednak w tekstach Harea mo¿na odnaleæ odpowied na tak¹
krytykê. Co wiêcej, przy g³êbszej analizie okazuje siê, ¿e jego teoria nie
jest wierna mocnemu internalizmowi.
* * *
Najogólniej rzecz ujmuj¹c, przedstawiciele internalizmu motywacyj-
nego uwa¿aj¹, ¿e motywy do dzia³ania s¹ wewnêtrzne wobec obowi¹zku
czy moralnej powinnoci. Innymi s³owy, internalizm motywacyjny to po-
gl¹d, i¿ istnieje jaki typ koniecznej relacji wystêpuj¹cej pomiêdzy s¹dami
moralnymi a motywem do dzia³ania. Eksternalici temu zaprzeczaj¹
2
. Ist-
nieje wiele odmian internalizmu. Dzielony jest on przede wszystkim ze
wzglêdu na niejednolity sposób pojmowania motywu, obowi¹zku oraz re-
lacji pomiêdzy motywem a obowi¹zkiem. Ró¿nym jego wersjom nadano
odmienne nazwy
3
. W niniejszym artykule, w celu opisania internalizmu
Harea, pos³u¿ê siê podzia³em na trzy p³aszczyzny, w ramach których roz-
grywa siê spór pomiêdzy internalizmem motywacyjnym a eksternalizmem.
Wyró¿niæ mo¿na:
1
Zob. Brink (1989), s. 42; Walker (1995), s. 522; Jacórzyñski (1995), s. 188; Rut-
kowski (2001), s. 265; MacIntyre (2002), s. 325.
2
Do wspó³czesnych eksternalistów motywacyjnych zalicza siê: Williama Frankenê,
Philippê Foot, Thomasa Scanlona, Petera Railtona, Davida Brinka.
3
M. Rutkowski opisuje nastêpuj¹ce rodzaje internalizmu: racji, pragnieñ, mocny, s³a-
by, subiektywny, obiektywny, transcendentalny, epistemiczny, postawy, klasyczny, typu
kognitywistycznego, typu nonkognitywistycznego. Zob. Rutkowski (2001).
181
Internalizm motywacyjny Richarda M. Harea
1. P³aszczyznê ontologiczn¹ dotyczy ona w³asnoci, które mog¹
wyznaczaæ powinnoæ. Z tej perspektywy mo¿na mówiæ o reali-
zmie czy antyrealizmie racji do dzia³ania (realizmie i antyreali-
zmie motywacyjnym
4
) i rozstrzygaæ, jakiego rodzaju w³asnoci im
przys³uguj¹.
2. P³aszczyznê semantyczn¹ pozwala ona na uchwycenie zwi¹z-
ków znaczeniowych pomiêdzy moraln¹ powinnoci¹ (norm¹ etycz-
n¹) a motywem czy racj¹ do dzia³ania. Na tym poziomie mo¿emy
mówiæ np. o analitycznoci lub syntetycznoci, koniecznoci lub
przygodnoci zdañ opisuj¹cych relacje wystêpuj¹ce pomiêdzy zna-
czeniami powy¿szych terminów.
3. P³aszczyznê psychologiczn¹ tutaj ustala siê naturê samego
motywu, np. funkcjê motywacyjn¹ mo¿na przyznaæ b¹d pojmo-
wanym w ró¿ny sposób pragnieniom, b¹d niezale¿nym od nich
racjom do dzia³ania.
Poniewa¿ Richard Hare swój internalizm uzasadnia³ przede wszyst-
kim dowodz¹c, i¿ jego ród³o tkwi w logice jêzyka moralnego, w niniej-
szym artykule skupiê siê przede wszystkim na p³aszczynie semantycznej.
Rozwa¿ania z poziomu psychologicznego pos³u¿¹ natomiast do odparcia
niektórych zarzutów stawianych Hareowi oraz do uzasadnienia przedsta-
wionej poni¿ej interpretacji jego stanowiska. Najmniej uwagi powiêcê
poziomowi ontologicznemu, poniewa¿ Hare nie przyk³ada³ wielkiej wagi
do analiz ontologicznych, uwa¿aj¹c, ¿e problemy zwi¹zane z istnieniem
nale¿y podejmowaæ na p³aszczynie jêzykowej. Wystarczy stwierdziæ, ¿e
by³ on antyrealist¹. Odrzuci³ realizm motywacyjny, bowiem s¹dzi³, i¿ sku-
tecznie odpiera go argument Mackiego tzw. argument z dziwacznoci
5
.
4
Realizmem motywacyjnym nazywam pogl¹d g³osz¹cy, ¿e istniej¹ realne w³asnoci
moralne, które motywuj¹ nas do dzia³ania. Teoriê tak¹ zak³ada np. analizowany przez
M. Rutkowskiego internalizm transcendentalny. Zob. Rutkowski (2001), s. 257. Anty-
realizm motywacyjny temu zaprzecza.
5
Argument Mackiego uderza w przekonanie, ¿e istniej¹ realne w³asnoci, odpowia-
daj¹ce za cechy, które przypisujemy s¹dom i terminom moralnym (np. motywowanie).
Jego zdaniem w³asnoci takie nie istniej¹, bowiem by³yby one czym bardzo dziwnym,
nie pasuj¹cym do akceptowanych przez nas ontologii oraz, aby je poznaæ, musielibymy
dysponowaæ równie tajemniczymi zdolnociami poznawczymi. Zob. Mackie (1977),
s. 3842.
Dostları ilə paylaş: |