“akp hakimiyyəti dövründə Türkiyənin xarici siyasəti”
Yüklə 1,33 Mb. Pdf görüntüsü
|
91 tərəfi sonuna qədər dəstək çıxarkən, Moskvanın İKÖ-yə müşahidəçi üzv qismində müraciəti cəsarətləndirmişdir. 2006-ci ildə Rusiya-İslam Dünyası Strateji Vizyon Qrupu yaradılmasında Türkiyə liderlik edərkən, qrupun 2007-ci ilin fevral ayında ilk toplantısı İstanbulda keçirilmişdir. 97 2002-2012 arası on illik dövrə baxdığımızda Türkiyə-Rusiya arasındakı ikitərəfli əlaqələrin seyrini bu ana başlıqlarla müzakirə etmək mümkündür: 1. Təbii qaz və Mavi Axıma bağlı enerji sahəsindəki ikitərəfli proses, 2. Qarşılıqlı ticarət əlaqələrin gücləndirilməsi və buna bağlı gömrük problemlərinin ən aza endirilməsi, 3. 2008 Gürcüstan müharibəsi ilə dilə gətirilən "Qafqaz Sabitlik Platforması ' cəhdi, 4. 2010 Mersin Akkuyu nüvə stansiya tikinti müqaviləsi və ÜDİK'in qurulması, 5. Turizm və qarşılıqlı vizaların qaldırılması (2011). 98 Rusiyadan Qafqazlara, oradan da Bəsrə Körfəzinə uzanan enerjihövzəsinin geosiyasi və geoiqtisadi mövqeyi, Türkiyə xarici siyasətinin "qonşularla sıfır problem" yanaşmasının ən əhəmiyyətli dayanacaq nöqtələrindən birini meydana gətirməkdədir. Bu çərçivədən baxıldığında, hər nə qədər Rusiya ilə ortaq bir torpaq sərhədi olmasa da, Türkiyə xarici işlər naxiri Moskvanı bir qonşu gözüylə qiymətləndirməkdə və gerçək sərhəd qonşuların (xüsusilə də Gürcüstan) ilə əlaqələri Rusiyaya doğru gedən tranzit marşrutları və gömrük tənzimləmələri baxımından da mühümdür. Türkiyə-Rusiya ticarət əlaqələri 1990-cı illərdən etibarən sabit bir böyümə trendi sərgiləmiş və Rusiya Türkiyənin Almaniyadan sonrakı ən əhəmiyyətli ikinci ticarət ortağı mövqesinə gəlmişdir; ancaq bu böyüyən ticarət həcminin ən əhəmiyyətli iki xüsusiyyəti, Rusiyanın təbii qaz ixracının demək olar ki, ikitərəfli ticarətə suveren olması və Türkiyənin ticarət həcmi daxilində Rusiyaya asılılığının olmaıdır. 2006-ci ildən etibarən 20 milyard kubmetr təbii qaz Türkiyəyə Mavi Axın 97 G. Kazgan ve N. Ulçenko (der.),Dünden Bugüne Türkiye ve Rusya Politik, Ekonomik ve Kültürel İlişkiler , İstanbul, Bilgi Üniversitesi Yayınları, 2003, ss.183-197 98 Fatih Özbay, “Türkiye’nin Rusya Politikası 2012”, Burhanettin Duran, Kemal İnat, Ufuk Ulutaş (ed.), Türk Dış Politikası Yıllığı 2012, (Ankara: SETA Yayınları, 2013), s. 341. 92 ilə Mərmərə Ereğlisinə uzanan (Ukrayna, Rumıniya və Bolqarıstandan keçərək ölkəmizə gələn) qərb təbii qaz xətləri gəlməkdədir. 99 1987-ci ildə başlayan ilk təbii qaz alışı rəqəmlərinə görə demək olar ki, 50 vəkillik bir həcmə çatılmış vəziyyətdədir. Hal-hazırkı rəqəmləriylə Türkiyənin daxili istehlak həcmlərini Rusiya təbii qazına asılılığı 65% ətrafındadır. Təbii qazın yanında Türkiyə Rusiyadan 4-6 milyon ton xam neft idxal edir ki, bu rəqəm Türkiyənin neft xarici qəbulunun 15- 20%-ni əhatə edir. 2007-ci ilin rəqəmləriylə Türkiyənin Rusiyadan satın aldığı enerji məhsullarının fakturası 12 milyard dolları tapmaqdadır. Oxşar il etibarilə ümumixarici ticarət həcminin 25 milyard dollar ətrafında olduğu görülməkdədir. Rəqəmlərə baxdığımızda, Türkiyənin Rusiyaya xarici verişi 4 milyard dollar ətrafındaykən, Rusiyanın Türkiyəyə ixracatı isə 20 milyard dolları keçməkdədir. Türkiyə-Rusiya ticarət həcmi 2000-ci ilin sonlarında 37 milyard dolların üstünə çıxsa da, 2010-cu ildən etibarən təkrar 30 milyard dolların altına düşmüş durumdadır. Rusiya ixracat qələmləri içində təbii qazın demək olar ki, monopol mövqeyinə gəlməsi, ikitərəfli əlaqələr baxımından da struktur bir problem yaratmaqdadır. Buna müqABil olaraq, AKP hökumətləri Türkiyənin Rusiyaya istiqamətli ixracatını növlərə hədəfli bir çox siyasət güdməkdədir. Türkmallarına istiqamətli Rus gömrüklərindən tətbiq edilən idarələr və məhdudiyyətlərəbağlı baş nazir Ərdoğan və əlaqədar nazirlər, Rus hökuməti nəzdində yaxın temaslarla müdaxilələrdə etmişlər. Xüsusilə Gürcüstan böhranından sonra sentyABr 2008-ci ildə yaşanan Türkiyə tırlarının Rusiya gömrük qapılarında maneə törədilməsi hadisəsindən sonra gömrük əməliyyatlarının sadələşdirilməsi məqsədli ikitərəfli rəsmi danışıqlar açılmış və texniki razılaşma imzalanmışdır. Ancaq dövr-dövr türk mallarınaqarşı Rusiya gömrüklərindən müəyyən texniki problemlər yaşanmaqdadır. İkili ticarət əlaqələrdə Türk lirəsi ilə rus rublunun birbaşa istifadəsi hədəflənərkən, 2010-cu il yanvar ayındakı rəsmi səfəri zamanı baş nazir Ərdoğan Medvedyev və Putin ilə etdiyi danışıqlarda vizaların qarşılıqlı ləğv edilməsiı mövzusunda israrçı olmuş və edilən ikili texniki danışıqlar nəticəsində 2011-ci ilin etibarilə pilləli olaraq vizaların qaldırılması qərarlaşdırılmışdır. 99 İşyar, “Türkiye-Rusya İlişkileri: Günümüzde ‘Doğu-Batı Rekabetinin’ Yeni Kırılma Noktası (2009-2013)”, s. 99. 93 Digər tərəfdən, Türkiyənin Rusiyanın təbii qazına həm sənaye, həm də qiymət şərtləriylə asılı olması Türkiyə iqtisadiyyatını təsir etməkdədir. 2005-ci ilin sonunda Ukrayna-Rusiya arasında yaşanan siyasi böhran səbəbiylə təbii qaz axışının kəsilməsi, Mavi Axın xəttinin daha da əhəmiyyət qazanmasına yol açarkən, Gürcüstan müharibəsi sonrasında gündəmə gələn davamlı qiymət dəyişiklikləri Türkiyə enerji bazarlarını da mənfi təsir etmişdir. Novorossiisk-Samsun xətti ilə gələn Mavi Axın təbii qazının ölkə içində yayılması üçün türk hökumətləri çox infrastruktur sərmayələrini qüvvəyə soxmuşlar. Samsun-Ankara, Ankara-Kocaeli, Ərzurum, Ankara-Konya xətlərinin inşa ölkə səthində boru kəmərləri şəbəkəsinin yayılması nəzərdə tutulur. Ancaq Türkiyənin idxal etdiyi təbii qazın böyük bir qismi sənaye məqsədlərlə deyil,elektrik stansiyalarının əməliyyat istehlak edilməkdədir və bu səbəbdən elektrik qiymətləri beynəlxalq təbii qaz qiymətlərinə birbaşa indekslənməkdədir. 100 Türkiyənin Çin Xalq Respublikası (ÇXR) ilə münasibətləri 1971-ci ildən günümüzə qədər dalğalı bir seyr təqib etmişdir. 1970-ci illərdə iki ölkə arasında çox aşağı bir əlaqə səviyyəsi mövcud ikən, 1980-ci illər ərzində Türkiyə-Çin əlaqələrində ciddi bir canlanma görülmüşdür. 1991-ci ildə Sovet İttifaqının dağılması sonrasında Ankaranın izlədiyi Orta Asiya siyasəti Pekini narahat etmişdir. 2000-ci illərlə birlikdə eynilə 1980-ci illərdə olduğu kimi üst səviyyə ziyarətlərin olduqca artdığı görülməkdədir. Ədalət və İnkişaf Partiyasının (AK Partiya) tək ba- başına iqtidarda olduğu yanvar 2003-cü ildə "Ümumi baş- qan " adıyla Rəcəb Tayip Ərdoğan Çini ziyarət etmişdir. 101 Xarici işlər naziri Abdullah Gül də 2005-ci il in fevral ayında Çinə rəsmi bir ziyarət təşkil etmişdir. Gülün Çin ziyarətində ağırlıqlı olaraq iqtisadi mövzular gündəmə alınmış və xüsusilə Çin şirkətlərinin Ankara-İstanbul sürətli qatar layihəsi ilə GAP-da investisiyalar etməsi qiymətləndirilmişdir. Çinin Ukraynadan dəmir-dümür olaraq aldığı təyyarə gəmisi Varyagın türk boğazlarından keçid tələbi 1998dən 2001-ci ilə qədər uzunmübahisəli qalması, bu dövrdə ikitərəfli əlaqələrdə problem meydana gətirmişdir. Çin tərəfi Türkiyəyə siyasi, hüquqi və iqtisadi mənada 100 Ariel Cohen, “Europe’s Strategic Dependence on Russian Energy”, The Heritage Foundation,Backgrounder, No. 2083, 5 Kasım 2007 101 http://turkish.cri.cn/chinaabc/ Yüklə 1,33 Mb. Dostları ilə paylaş:
|