Anab L m dali
Yüklə 4,8 Kb. Pdf görüntüsü
|
182 Mill, toplumsal bilimlerin tüm yasalarının insan doğası ile ilgili psikolojik araştırmalardan çıkarılabileceğine inanır. O, zamanındaki mevcut araştırmaların buna imkân vermediğini; ancak gelecekteki çalışmaların bunu sağlayacağına inanır. Diğer taraftan Mill, Özgürlük Üzerine yazdığı kitabında duygu temelli unsurlara rağmen liberal ilkeleri; özellikle de (negatif) özgürlüğü, kesin bir inanç gibi savundu. Bu anlamda Mill’in ahlâkında bazı deontolojik unsurlar var gibi görünür; fakat Mill, ahlâkın temeline insanî arzuları, beklentileri ve duyguları koyar. Ancak bu duygular için objektif bir temel arar. O, A System of Logic’de şöyle yazmıştı: “Amaçların ya da istek konularının mutlaklığını ve göreliliğini, iyiliğini ya da kötülüğünü belirleyecek şöyle ya da böyle bir ölçüt olmalıdır. Bu ölçüt, her neyse birden fazla olamaz.” Mill, ahlâkî davranış için tek ve mutlak bir ölçüte ihtiyaç olduğunu yazdıktan sonra bu ölçütü de ş öyle ortaya koymuştu: “Bütün uygulama kurallarının uyması gereken genel ilke ve bunlara göre sınanacakları deney, insanlığın mutluluğuna yaramalıdır.” 517 Ahlâkta ilk ilke insanlığın mutluluğu olarak görülünce bunun bir değer teorisi olduğunu kabul etmek gerekir. Mill’in kesin temel arama konusundaki ısrarı, ahlâkın gerekçelendirilmesi ile ilgilidir. Mill, Benthamcı faydacılığın da etkisi ile hazzın tüm insanların arzularına hükmeden ilke olduğunu kabul eder. Ancak “o, klasik faydacılığın ahlâk psikolojisinin yetersizliğinin de farkında olması sebebiyle, karakterlerin oluşum kanunu biliminin (ethology) bir gün zihnin kanunlarını bulabileceğini zaman zaman beyan etmesine rağmen farklı kültür ve geleneklerin insan güdülerini değiştirdiğini kabul eden Hume’dan daha da ileri giderek insan doğasına, kendi dönüşümünü sağlayabileceği yönünde bir potansiyel atfeder.” 518 Bentham’a göre ister nitelik ister nicelikle ilgili olsun bireyi en çok mutlu eden eylem, en ahlâkî eylemdir. 519 Ayrıca Bentham, hiçbir ahlâkî eylemin toplumun mutluluğunu amaç edinemeyeceğini, haddizatında tek tek bireylerin haz ve en yüksek mutluluklarının aynı zamanda toplumun da mutluluğu anlamına geleceğini söylerken 520 Mill, bireyin, eylemlerinde toplumun mutluluğunu gözetmesi gerektiğini söyler. Topluluk hali, tabî ve zorunludur. Bazı özel şartlar bir tarafa bırakılırsa, insan hiçbir zaman kendisini topluluğun bir üyesi olmaktan başka türlü tasarlayamaz. nsanda 517 Samuel Gorowitz, “John Rawls: Bir Adalet Kuramı”, Çağdaş Siyaset Felsefecileri, derleyenler: Anthony de Crespigny, Kenneth R. Minogue, çev.: Serap Can, Remzi Kit., stanbul 1981, s. 268’den alıntı. 518 John Gray, “Mill’s Conception of Happiness and the Theory of Individuality” J. Stuart Mill on Liberty in Focus , J. Stuart Mill on Liberty in Focus, Routledge Press, London, 1991, s. 190. 519 Bentham, age., I/3. 520 Age ., I/4. 183 hemcinsleriyle beraber yaşama arzusu vardır. Kişinin kendi amacına değil toplumun amaçlarına yönelmesi, faydacılık ahlâkının kuvvetini teşkil eder. 521 Mill’e göre, manevi, hazlar varken maddi olanı istemek, bencillik ve kültür eksikliğindendir. 522 Yüksek yetileri olan bir insan, manevî yönden yüksek bir varlık olmak için ıstırap çekebilir. Bu ıstıraba rağmen asla daha aşağı bir varlık olduğunu hissettiği dereceye düşmek istemez. 523 Bu yüzden Mill, faydacılığın bir bencillik olmadığını söyler. Çünkü bu ahlâk okulu, kamu mutluluğunu ve manevî hazları öğütler. Yüksek kabiliyetli bir insan, mükemmel bir mutluluğun olmadığını bilir. Ancak bu insan, daima daha fazla mutluluğun peşinden koşar. Kendini geliştirmiş bir insan, daha fazla mutluluğu isteyecek, bunu asla kaybetmek de istemeyecektir. Daha fazla mutluluğu istemek, ona ıstırap verebilir; ancak o, “halinden memnun bir domuz olmaktansa, halinden memnun olmayan bir insan olmak, bahtiyar bir budala olmaktansa, muzdarip bir Sokrates olmayı” 524 isteyecektir. Bentham, hazlar arasında hiçbir ayrım yapmayan tekçi (monist) bir faydacılığı savunuyordu. Buna karşın Mill’in faydacılığı, hiyerarşikti: yüksek hazlar ve düşük hazlar . Ayrıca Mill, ahlâkî eylemin ilkesi olan, “en geniş anlamda fayda”dan toplum menfaatlerini kastettiği için, bireyin menfaatleri ile toplumunkiler arasında bir ayrım yapar. Toplumun menfaati “birinci dereceden ilke”dir. Buna karşın bireyin kişisel amaçları da vardır. Birey, aynı zamanda bu amaçlarının da mücadelesini verir. Bunlar zihnî eğitim, aile sevgisi, vatanseverlik, şahsî itibarın ilerlemesi, özgürlük gibi bireyin kendisini geliştirmesine (self-devolopment) yönelik ilkelerdir ki, bunlara “ikinci dereceden ilkeler” denir. Bunlar, failin sadece kendisini ilgilendiren (self-regarding) amaçlardır ve birincil ilkeye göre daha değersizdir. 525 Mill ikincil niteliklerin, birincil ilkeye ulaştırmada vasıta olarak kullanılması gerektiğini söyler. Bunlar, birbirleriyle çatışmazlar. nsanın zihnî gelişimini sağlayacak ş ekilde davranması, ikincil bir ilke olsa da bu, en yüksek mutluluk ilkesine yardım edecektir. 526 kincil ilkeler, Benthamcılık’tan uzaklaşan Mill’in faydacılığını korumasını temin eder. 527 Bu şekilde Mill, aslında haz ve mutluluku ayırır. Toplumun mutluluğu ve bireyin haz duygusu ayrı fenomenlerdir. Ancak bunlar birbirleriyle çelişmemelidirler. 521 Mill, age., ss. 48-49. 522 Age ., s. 22. 523 Age ., s. 14. 524 Mill, age., s. 15. 525 Richard Wollheim, “John Stuart Mill and saiah Berlin”, J. S. Mill on Liberty in Focus, Routledge Press, London, 1991, s, 265. 526 Mill, age., ss. 37, 38, 40. 527 Wollheim, agm., s. 271. Yüklə 4,8 Kb. Dostları ilə paylaş:
|