əsasən iş görmək xas olduğu üçün, onda biz göstərməyə ça-
lışmalıyıq ki, təriflədiyimiz insan əwəlcədən qəbul etdiyi
niyyətə uyğun hərəkət edir. Tez-tez belə hərəkət edən insan
kimi görünmək də yaxşıdır; buna görə də təsadüfləri və bilə-
rəkdən olmayan səhvbri bizim niyyətimizə daxil olan bir şey
kimi qələmə verməliyik vs> əgər bunlara bənzər çoxlu hallan
misal gətirə bilsək, onda onlar məziyyət və niyyətli hərəkət
əlaməti kirai görünərlər.
Тэг if hər hansı bir insanın böyük məziyyətbrini izhar
etmək üçün vasitədir; 'ou səbəbdən də göstərmək lazımdır ki,
tərifbnən insanm fəaliyyəti məziyyət xarakteri daşıyır. En-
komi isə işbrin özünə aiddir (xarici xarakterin başqa cəhət-
İəri, məsələn, nəcib mənşə və tərbiyə səbəb rolunu oynayır,
beb ki, yaxşı əcdadlardan yaxşı nəslin törəməsi və beb tər-
biyə görmüş insanm məhz bu cür olması təbiidir) E b buna
görə də biz enkomibrdə nə isə etmiş insanları mədh edirik,
fəaliyyət isə məlum əxlaqi xarakterin əlamətidir; axı biz beb
fəaliyyət göstərməmiş adamı da tərifləyə bilərdik, əlbəttə ki,
onun beb fəaliyyət göstərə biləcəyinə əmin olsaydıq. Maca-
rismos “bəxtiyarlığm tərifı” və eydamonismos “xoşbəxtliyin
tərifi” adlanan şeybr öz aralarmda oxşardırlar, amma tərif
və enkomi cəhətdən oxşar deyildirbr: песэ ki, xoşbəxtlik an-
layışı özündə məziyyət anlayışını daşıyır, eləcə də macaris-
mos və eydamonismos da tərifı və ya enkomini əhatə etmə-
lidir.
Tərif və məsbhət öz görkəmlərinə görə bənzərdirbr,
ona görə ki, məsləhət verən zaman nəsihət olan şey ifadə
üsulu dəyişən zaman tərifə çevrilir: madam ki, biz hərəkət
etməli olduğumuzu və песэ olmalı olduğumuzu bilirik, onda
bunu məsləhət kimi vermək üçün bizə ifadəbr və onlarm
yerbrini dəyişdirmək lazımdır, məsələn, “biz taleyin verdiyi
ib deyil, özümüzün əldə etdiyi ilə fəxr etməliyik”. Bu
müddəanm tərif xarakterli ifadəsi belədir: “O, ona tale tərə-
fmdən bağışlananla deyil, öziinün əldə etdiyi ilə fəxr edir”.
Ona görə də, sən tərifləmək istəyəndə bax gör ki, sən
пэ məs-
48
b hət verə bibrsən, məsləhət vermək istəyəndə isə gör nəyi
tərifləyə bilərsən. О ki, qaldı ifadə üsuluna, o, burada zəruri
olaraq əks olacaq, çünki, yerdəyişmə birinci halda qadağan
xarakterli, ikinci halda isə qadağan xarakteri olmayan ifadə-
lərə aiddir. Bir sıra əlverişli şəraitbri də nəzərə almaq lazım-
dır, məsələn, bilməliyik ki, tərifləmək istədiyuniz insan tək
hərəkət edib, ya bu işdə birinci olub və ya bəzi insanlar ona
kömək göstəriblər, çünki, bunların hamısı gözəldir. Нэгэкэ-
tin edildiyi vaxtı göstərməkb də (məhz nəzərə çarpdırmaqla)
faydalanmaq olar, yəni filan şey qeyri-əlverişli vaxta və şə-
raitə baxmayaraq həyata keçirildi. Eyni bir işin öhdəsindən
tez-tez gələn adam da təriflənir: bu həm çətindir, həm də
ona sübutdur ki, təriflənən müvəffəqiyyətə görə təsadüfə
deyil, özünə borcludur. Həm də e b insanlar da tərifə layi-
qdir ki, onların şərəfinə müəyyən həvəsbndmnə və alqışla-
ma üsulları icad olunsun və həyata keçirilsin, məsəbn, şərə-
fmə nəğmə bəstələnib, tərənnüm edibn ilk insan olan Hip-
polax kimi, şərəfinə Aqorada62 heykəlbr qoyulan ilk insan
lar olan Harmodi və Aristogiton kimi. Əks xarakterli halla-
ra münasibətdə də eynilə beb mülahizəbrin əhəmiyyəti var.
Əgər insflnın özünə görə damşmağa söz tapmırsansa, onu
başqaları ib müqayisə et, məhkəmədə danışmağa adət et-
məmiş Isokrat da beb edirdi. Insanı məşhur adamlarla
müqayisə etmək lazımdır, çürıki, əgər həmin insan hörmətə
layiq adamlardan yaxşıdırsa, o, bundan ancaq qazanacaq.
Mübaliğə ədabtli olaraq təriflərdə istifadə olunur, ona görə
ki, tərif üstünlük anlayışı ilə bağlıdır, üstünlük isə gözəl olan
şeybrin sırasına daxildir, buna görə də əgər insanı məşhur
adamlarla müqayisə eləmək olmazsa, onda onu ümumiy-
yətb başqa adamlarla müqayisə etmək lazımdır, çünki,
üstünlük məziyyət əlamətidir. Нэг üç növdən olan nitqbr
üçiin eyni olan üsullardan biri olan mübaliğə эп çox epi
deyktik nitqlərə uyğundur, çünki, burada natiq danılmaz
fakt kimi qəbul olunmuş hərəkətbrb üzləşməli olur, ona bu
hərəkətbri əzəmət və gözəlliklə ancaq bürümək qalır. Misal-
49