Aristotel r I t o r I k a birinci kitab Ikinci kitab Üçüncü kitab Baki-2008

14
36. 
Aristotel  burada  məlum  antik  enəneye  sadiq  qalir. 
Solonun  19-cu  elegiyasında  (e.e.VII-VI-cı  əsrler)  7  ədedin 
simvolik anlammı tapmış oluruq  («hebdomada»nın):  uşaq yed- 
di  yaşında  diş  deyişir,  ikinci  yeddilik  -   yetkinlik,  üçüncü  -  
heddibuluğa çatmaq, dördüncü -  çiçeklenme («акте»), beşinci
-  nigah bağlaraaq, altmcı -  ağıldan möhkem olmaq demekdir.
Yalnız yeddinci yeddilikde sekkizincisi ile birlikde -  düz 
ön dörd il erzində -  zeka ve nitq çiçeklenir.
Doqquzuncu  yeddilikde  cömərdlik  müdrikliye  yer  verir, 
onuncuda ise -  ölümü gözləyirler.  Platon hesab edirdi ki, kişi- 
ler  öz  yetkinliyine  25-30  ve  yaxud  30-35  yaşında  gelib  çatır 
(«Qanunlar»,  VI,  772).  Bu  yaş heddi nigahın bağlanması üçün 
ən gözel yaş sayılır;  burada şair Hesiodun köhne  kelammı xa- 
tırladır: «Otuza qeder telesme, lakin otuzdan sonra da ləngime. 
Otuz  yaşına  yaxm  evlenmek  -   en  yaxşı  vaxtdır»  («İşler  ve 
günler»)».
15
37. 
Alkiviad (e.e. teqriben 450-403-cü iller) -  Afina döv- 
let  xadimi  ve  serkerdesi,  öz  siyasi  avaturizmle  şöhret  qazan- 
mışdı.  Çox  savadlı  və  qabiliyyetli  insan  olubmuş;  genc  yaşla- 
nnda  Sokratın  ideyalannı  qebul  edib,  lakin  sonra  ondan  uza- 
qlaşdı,  Ksenofont  («Sokrat  haqqmda  xatirələr»)  bele  yazırdı: 
«Demokratiya  zamam  Alkiviad öz  tekəbbürü,  zabitəliyi,  zora- 
kılığa meylliliyi ilə ferqlenirdi».
Sırakuza  tiram  Böyük Dionisinin  oğlu  Kiçik  Dionisi  de 
tiran  olmuşdur.  Sonuncunun  yanına  Platon  iki  defe  gelmiş  ve 
felsefı  öyüd-nesihet  vermişdi.  Her  ikisinin  qeddarlığı,  Platon 
ile gergin münasibetleri haqqmda Plutarx yazıb (bax.: «Dion»); 
Platonun yeddinci mektubunda da bu problemler göstərilir.
Kimon  (e.e.  teqriben  504-449-cu  iller) -  yunan-fars  mü- 
haribeler  dövrünün  tanınmış  dövlət  xadimi  ve  serkerdesi;  о, 
Afina  başda  olmaqla  yunanlann  deniz  ittifağmı  möhkemlet- 
meye  nail olmuşdur.  Bax.:  Plutarx  «Kimon».  Kimonun  övlad- 
ları haqqmda bir melumat yoxdur.
238
Platon öz «Protaqor» dialoqunda deyir ki, Perikl öz oğul- 
lanna Parata ve Ksantippe  gözel ve ince terbiye vermişdir, la- 
kin  «öz  bildiyini  onlara  öyrede  bilmedi,  başqalanna  da  bımu 
etmeye  tapşırmadı».  «Birinci  Alkiviad»  eserinde  onlar  axmaq 
adlandınlıb.
Sokratla  Ksantippanın  üç  oğlu  var  idi  -   böyüyü  Lam- 
prokl, kiçikleri -  Sofronisk ve Meneksen. Böyük Katonun hey- 
at fealiyyetinin tesvirinde Plutarx  gösterir ki,  sonuncu Sokrata 
ona  göre  hörmet  edirdi  ki,  о  «deyingen  arvadı  ve  kütbeyin 
uşaqlanna» qarşı mehriban ve yumşaq olmuşdur (fesil 20).
16
38. Giyeron  -   Sirakuza  tiram  (e.e.  467-ci  ilde  vefat  et- 
mişdir),  elm  ve  incesenet  sahelerine  himayədarlıq  etmesi  ile 
meşhurlaşmışdır.  Onu  Pindar vesf etmiş,  ona  Esxil  ve  Keoslu 
Simonid baş çekirdiler.
Platon  «Dövlet»  eserinde  yazırdı  ki,  «bele  zarafat  eden 
yamlır, yeni, mümkün deyil ki,  müdrikler dövletlilerin qapıla- 
nm gezsinler» (VI).
Sxoliast ve  Aristotel  bu  sözlerin  Simonide  aid olduğunu 
tekzib edir; bele bir revayeti xatırladırlar:  Sokrat ve Evbul  adlı 
şexs  arasında  söhbet  yaramr;  Sokrat  Evbulla  razılaşmayaraq, 
deyir  ki,  dövletli  adamın  qapısmda  dayanan  müdrik  bilir  ki, 
dövletli kasıblara ne paylayır,  lakin dövlətli bilmir ki,  müdrik- 
den nece faydalana biler. Bu hekayete yaxm mezmunda filosof
-  kirenaik  Aristipp  ve  Sirakuzalı  tiran  Dionisi  arasmda olmuş 
söhbeti bize Laertli Diogen de çatdırmışdır.
39. Bax.: «Ritorika», I, 8.
40. Bax.: Yene orada, 3.
41. Bax.: Yene orada, 9.
19
42. Prosxizma, kefatida, xiton -  ayaqqabı hisseleridir.
43. Aqafon -  bize məlum olmayan facieden bir ifade.
44. Evfin -  meşhur ritor İsokrata qarşı çıxış etmiş Afınalı 
şəxs. Evfine qarşı İsokratm nitqi de meşhurdur.
239

---

20
45. Егор  -  yanefsanevi  yunan  temsilyazar  olmuşdur 
(ə.e.VI-cı  əsr);  bir neçə  yüz təmsilin müellifi  olduğunu  yəqin 
edirlər.
Hermogen  adlı  ritorun  «Hisnasmatikaya  yaxın  məşqler» 
əsərindəki təmsillər haqqmda fəslində temsillerin bir neçe qe- 
dim müelliflerinin adlan çekilir (Hesiodun bülbül ve qırğı haq­
qmda temsili, Arxinoxun -  tülkü  haqqında),  temsillərin  yayıl- 
ması  əraziləri  göstərilir (Kipr,  Liviya, Sibarit).  Aynca Ezopun 
temsilleri burada da qeyd olunur.
46. Ola  bilsin  ki,  söhbet  e.e.  350-ci  ilde  Misirə  təcavüz 
edən III Artakserksden gedir.
I  
Dari -  fars  çan  (e.e.  VI-ci  esr),  öz  dövletini  genişlen- 
dirmiş  ve  möhkemlendirmiş,  bununla  da  özüne  şöhret  qazan- 
mışdır. Onun dövründe yıman müharibeleri baş vermişdir.
47. Kserks  -   öz  zülmkarlığı  ve  tekebbürlüyü  ile  tanınan 
Dari  çanmn  oğlu.  Yunanlara qarşı  müharibeye  başçılıq  etmiş, 
sonuncular  terefinden  Salamin,  Plateya,  Mikal  erazilerinde 
darmadağın edilmişdir (e.e.  485-465-ci iller).  Kserksin rüsvay- 
çı meğlubiyyeti Esxilin «Farslar» pyesinde gösterilmişdir.
48. Stesixor (e.e.VII-VI-ci esrler) Siciliya adasmın Himer 
eyaletindəndir;  lirik  şair,  xor mahnılar müellifl,  xorlann  yara- 
dıcısı (adından da bilinir).  Xorun strofası (səhnedə xor destesi- 
nin təntene ile gezişmesi ve oxuması) ve antistrofasma o, daha 
bir  epizodu  əlave  etmiş  ve  onu  neqaret  adlandırmışdır.  Suda 
onun  haqqmda  yazır:  «Deyirlər  ki,  Yelenaya  yazdığı  tehqire 
göre,  onun  gözlerini kör etdiler.  Hökm olundu  ki  (yuxuda)»  о 
Yelena  üçün  yeniden  terif  yazsın  (palinodiya,  yeni  «eksinə 
olan neğme»),  neticede gözlərine  nur qayıtdı.  Bu  fıkri  İsokrat 
da öz nitqlerinden birinde təsdiqleyir.
Falarid -   Siciliyamn Aqriqent şəhərinin  tiram  (e.e.VI-ci 
esr).  Stesixor  Himera  sakinlerine  onun  baresinde  xeberdarlıq 
etmişdir.  Falarid  ölüme  məhkum  olanlan  misden  hazırlanmış 
öküz fıqurunda yandırardı.  Stesixorun bu nesihetini yalmz Ari­
stotel  qeyde  almışdır.  Plutarx  Aratın  heyat  və  yaradıcılığının
240
tesvirində  (fesil  38),  buna  oxşar  süjeti  (atı  yehərləmiş  cvçu 
haqqmda) Ezona mensub olduğunu qeyd edir.
21
49. Evripid, «Medeya».
50. Evripid,  bize  gelib  çıxmamış  «Sfenebeya»  faciesin- 
den bir parça.
51. Evripid, «Hekuba», 864.
52. Yene orada, 865.
53. Platonun  «Qorgi»  eserini  yazan  sxoliast,  bu  şeri  Ke 
oslu  şair  Simonide  ve  yaxud  komik  Epaharma  aid  oİduğum: 
qeyd edir.
54.  Evripid. «Troyalı qadmlan>.
55. Bax.: qeyd 49.
56.  79-cu  hisse  -   melum  olmayan  tragediya  müeliifinə 
aiddir.
57. Epiharm, hisse 263.
58. Bax.:  Demetri.  Üslub  haqqmda,  qeyd  106.  Stesixorun 
nesihetinin menası beledir:  egər lokrıyalalılar müharibeni baş-
lasa,  onda  ö lk e__ ran  olacaq,  hetta  ağacda oxuyan  çırcırama
qalmaz.
59.  «lliada», XII, 243, XVIII, 309 (Hektomn sözlori).
60.  Bax.: «Ritorika»,  1,15, qeyd  İ00.
61.  Söhbet axmaq qonşudan gedir. Bu atalar sözü Afmalı- 
lann mürtece siyaseti ile bağlı yaranmışdır,
62. Bax.: qeyd 33.
63. Burada,  yeqin  kı,  sade  menşeli  serkərdə  İfikrat  ne- 
zerde tutulur; bax. hem de qeyd 47 (kitab I).
22
64. Bax.: «Ritorika», I, 2; II, 22.
65.  Evripid. «İppolit», 988.
66.  Salamin  yaxmlığında  e.e.  480-ci  ilde  Femistoklun 
rehberliyi  altında yunanlar  fars  donanmasını  darmadağm  etdi­
ler.
E.e.  490-cı  ılde  Marafon  etrafındakx  döyüşde  Miltıadm 
rehberliyi altında yunanlar farslan darmadağm etdiler.
241

---