Aşıq Şəmşirin anadan olmasının
Yüklə 3,27 Mb. Pdf görüntüsü
|
380
edən Nazim bəy, aşığın ifasındakı melodiyaları səsləndikləri kimi (bütün nüansları ilə birlikdə) və piano müşayiətində notaya ala bilmişdir 7 . Dastanda istifadə edilən melodiyalar yuxarıda da söylədiyimiz kimi dastanın əsas idea-məzmununa, süjetinin gedişinə, qəhrə- manların müxtəlif ruh hallarına, emosyonal vəziyyətlərinə uyğun olaraq istifadə edilir. Məsələn, "Kərəm Köçdü" havası aşıq dastan mətninin o hissəsində oxunur ki, burada Aşıq Qərib, sevgilisi Şahsənəm ilə məcburi olaraq yeddi illiyinə vidalaşır və Şahsənəm bunun səbəbini anasına bildirir. Yəni atasının Qərib ilə olan sevgisinə razı olmamasından dolayı, Qəribdən qırx kisə qızıl istədiyini, eyni zamanda Qəribin onları tapmaq üçün yola düş- düyünü bildirir. Bu vəziyyətdə Şahsənəmin ayrılıqdan, hicrandan doğan dərin kədər, həsrət hissləri musiqi vasitəsi ilə xüsusilə emosional bir tərzdə ifadəsini tapmış olur. Aşıq, haqlı olaraq bu ruh halını ifadə etmək məqsədiylə bu səhnəyə uyğun olan "Kətəm Köçdü" yanğılı aşıq havasını çalıb oxuyur. Əslində bu musiqi parçası ilə Şahsənəmin ayrılıqdan doğan keçirdiyi duyğuları əks etdirməklə birlikdə, dinləyicilərin də bu həyəcanları, hissləri yaşamasını təmin edir. Unutmamaq lazımdır ki, hər bir dastanın bəzən bir çox variantları belə mövcud ola bilər. Məsələn, sözünü etdiyimiz dastanın təxminən doqquz variantı vardır və bunun bu variantlarının meydana gəlməsində bir çox sənətkar aşğın bila- vasitə yaradıcılıq fəaliyyətinin olması heç bir şübhə doğurmur. Buna görə də eyni dastanın aşıqlar tərəfindən ifası zamana, məkana, aşığın fərdi qabiliyyətinə, estetik dünyagörüşünə və s. bağlı olaraq onların dastanlara olan qatqılarından da söhbət açmalı oluruq. Bu fikri dastanın musiqi müşayiətinə də aid etmək mümkündür. Yəni aşıq repertuarının genişliyi və ya darlığı dastan
7 Nazim Hidayətoğlu. Aşıq Qərib, Trabzon, 1999
381
söyləyərkən aşıqların təsvir və ifadə imkanlarını ya genişləndirir, ya da daraldır. “Aşıq Qərib” kimi digər dastanlarımızda da melodiya, burada musiqi ilə ədəbiyyatın (daha dar mənada mət- nin, şeirin) dialektik əlaqəsinin əhəmiyyətli olması ilə birlikdə, eyni zamanda mürəkkəb və çox az tədqiq olunması fikrini ortaya çıxarmaqdadır. Heç şübhəsiz, eyni aşıq havasında və ya melo- diyasında, həmçinin bir dastanın müxtəlif ustad aşıqlar tərəfindən ifa edildiyində belə bəzi fərqliliklərə, dəyişikliklərə rast gələ bilirik. Bunun yuxarıda sıraladığımız səbəblərlə birlikdə bir də aşıq sənətinin əslində improvizasiya xarakterli olması ilə də izah etmək mümkündür. Hər bir aşığın bu və ya digər dərəcədə həmin qabiliyyətə sahib olması, yəni şeir bəstələməklə birlikdə musi- qiçilik və bəstəkarlıq qabiliyyətinə də sahib olması gerçəkliyi eyni zamanda bu sənətin əhəmiyyətli xüsusiyyətlərindən sayıl- maqdadır. Təsadüfi deyil ki, belə bir qabiliyyətə görə bəzən aşıqların ustad aşıq olub olmaması, bu sənətin incəliklərinə sahib olub olmaması kimi fikirlər ortaya çıxa bilir. Aşıqların ifaçılıq, bədahətən şeir söyləmə məharəti xalq arasında uzun illərdən bəri sevilən, rəğbət görən aşıqlar divanı kimi adlandırılan və əsasən aşıqları bir araya gətirə bilən, onların ustalıqlarının, ifaçılıq maharətlərinin inkişafına xidmət edən bir aşıq növünü də unutmamaq lazımdır. Bu qəbildən olan "aşıqlar divanı" bütün Türk dünyasında özünü göstərməkdədir. Xatırladaq ki, hal- hazırda aşıqlar divanının ən qədim dövrlərdən başlayaraq sosial- mədəni həyatımızda oynadığı rol, onun-dəyişdirici funksiyası, xalq arasında bəyənilməsinin səbəbi ilə əlaqədar problemlər folklorşünas alimlərimizin marağına səbəb olmaqdadır. Məsələn, bu sahədə həm Azərbaycanda, həm də Türkiyədə bir çox araş- dırmaların aparılmasını söyləmək mümkündür. Son zamanlarda Türkiyədə ozan-aşıq sənəti, eyni zamanda aşıqlar divanı ilə əlaqədar əhəmiyyətli fəaliyyəti ilə diqqət çəkən folklorşünas alim
382
Nazim İrfan Tanrıkulunun müsbət səyylərini xüsusi olaraq qeyd etmək lazımdır. Onun "Aşıqlar Divanı" adlı əsərini son zaman- larda Türkiyədə meydana gəlmiş və aşıq sənətini işıqlandıran ən qiymətli əsərlərdən saymaq mümkündür. Əsərdə yazar zənni- mizcə indiyə qədər görülməmiş bir üsuldan istifadə etməyi qarşısına bir məqsəd olaraq qoyur. Daha doğrusu burada əsas diqqəti, aşıqlar divanı və deyişmələrə istiqamətləndirir. Aşıq sənəti üçün son dərəcə mühüm olan bu sahənin xüsusiyyətlərini kitabdan, aşıq ədəbiyyatından, mütəxəssislərin fikirlərindən aldığı məlumatlara görə deyil; aşıqların reallaşdırdıqları canlı aşıq məclislərindəki deyişmələrin olduğu kimi qələmə alınması yolu ilə şərhə çalışması və oxucuların ixtiyarına verilməsini əsas götürür. Həqiqətən də müxtəlif aşıq məktəblərində, təcrübə və səviyyəyə sahib aşıqların bir-biriləri ilə olan deyişmələrində onların bu sənətə nə dərəcə yaxından sahib olduqlarını görmək mümkündür. Aşıqların bədahətən bir-biriləri ilə deyişməsi, eyni aşıq şeir formasında, eyni zamanda, eyni bir aşıq havası üstündə söyləyib oxuması bu xalq sənətkarlarının həqiqətən böyük fitri is- tedadından xəbər verir. Kitabda müəllif, hal-hazırda Türkiyədə ad-san sahibi olan aşıqların müxtəlif zamanlarda bir-birləri ilə olan deyişmələrini, burada söylədikləri sözlərdə heç bir dəyişiklik və əlavə olmadan və həqiqətdə olduğu kimi təqdim etmişdir. Əslində, bu cür deyişmələri təsvir edən, reallaşdıran və bu son dərəcə əhəmiyyətli proseslərdə bilavasitə şəxsən iştirak edən Nazim Tanrıkulu müasir deyişmə üslubunun bir çox xüsusiyyət- lərinə sahib ola bilməsini aydın bir şəkildə hiss edirik. Canlı olaraq bu deyişmələr olduğu kimi reallaşdırılmasını qələmə alan müəllif, parallel olaraq bu prosesə qatılmış, aşıqlar haqqında da məlumatlar vermiş, aşıqlıq sənəti haqqında qayğılarını da şərh etməyə cəhd göstərmişdir. Kitabda göstərildiyi kimi deyişmə Nazim Tanrıkulunun da iştirakı ilə əsasən üç aşıq tərəfindən
Yüklə 3,27 Mb. Dostları ilə paylaş:
|