Azərba yca n mġLLĠ elm lər akadem ġyasi a. Bakixanov adina tarġX Ġnstġtutu
Yüklə 5,21 Mb. Pdf görüntüsü
|
151
noyabrın 14-də Azərbaycan, Gü rcüstan və Ermənistanın mərkəzi icraiyyə ko mitələri qurultayı 1922-ci il dekabrın 22-də Bakıda keçirməyə razılaĢdılar 95 . RK(b)P MK plenu munun komissiyası T. V. Stalinin sədrliy i ilə 1922-ci il noyabrın 21-də Zaqafqaziya Ölkə Ko mitəsinə, Gürcüstan və Ermənistan ko mmunist partiyaları M K-larına tapĢırdı ki, Zaqafqaziya Sovetlərinin qurultayında Zaqafqaziya MĠK və onun icraçı orqanı kimi Zaqafqaziya Xalq Ko missarları Soveti yaratmaq ġəklində Zaqafqaziya federasiyasını dövlət qaydasında rəsmiləĢdirsinlər. Maraqlıdır, eyni zamanda qeyd olunurdu ki, "Naxçıvanın vəziyyəti müəyyən edilsin" 96 . Bu, Mərkəzin birbaĢa göstəriĢi idi. Zaqafqaziya Ölkə Ko mitəsi buna dərhal öz münasibətini bild irdi, onun ko missiyası noyabrın 27-də Konstitusiyanın mətnini hazırlamağ ı qərara ald ı 97 .
gündəliyini təsdiq etdilər: 1) Sovet federasiyasının vəziyyəti. 2) Sovet Sosialist Respublikaları Ġttifaqı haqqında; 3) Ġttifaq Sovetinin hesabatı; 4) Zaqafqaziya Federasiyasının Konstitusiyası 5) Sosialist respublikalarının Sovetlər qurultayına nümayəndələrin seçilməsi; 6) Zaqafqaziya MĠK-in seçilməsi; 7) Cari iĢlər 98 .
ko missiyası yaradıldı. Qurultaya nümayəndəliyin aĢağıdakı norması
müəyyənləĢdirildi: Bakı, Tiflis, Yerevan, Batu m, Su xu m, Aleksandropol, Gəncə, Kutaisi və Potinin hər 3 min seçicisindən bir nümayəndə və digər yerlərin hər 15 minindən bir nü mayəndə. Hər yerdə - bütün qəza, nahiyə, kənd sovetlər qurultaylarında, rayon və Ģəhər sovetlərinin plenu mlarında nümayəndələrinə tapĢırıq verirdilər ki, Zaqafqaziya respublikalarının birləĢməsin in və onların ümu mi SSR Ġttifaqına daxil olmala rın ı hər vasitə ilə dəstəklənilməsinə nail olsunlar 99 . 1922-c i il dekabrın 9-da 2-c i çağırıĢ Azərbaycan MĠK-in Ġkinc i sessiyası Zaqafqaziya federasiyasının vahid sovet respublika ları Ġttifaq ına daxil olmasını bəyəndi və Azərbaycan MĠK-in bu istiqamətdə gördüyü bütün tədbirləri təsdiq etdi
100 . Zaqafqaziya Sovetlərinin birinci qurultayı 1922-ci il dekabrın 10-da Bakıda iĢə baĢladı. N. N.Nərimanov qurultayı açaraq demiĢdi: "Bu gün biz azadlığa, qardaĢlığa və əməy in təntənəsinə yol açırıq, daha asan, daha düzgün yol açın" 101
. Qurultayın tərkib i ço xmillətli idi. Onun iĢtirakçıları arasında azərbaycanlılar 175 nəfər, gürcülər 160 nəfər, ermən ilər 131 nəfər, ruslar 63 nəfər, yəhudilər 12 nəfər idi. N.Nərimanov Zaqafqaziya respublikaları Ġttifaq Sovetinin fəaliyyəti haqqında məru zə etdi. Quru ltay Ġttifaq Sovetinin "Zaqafqaziya federasiyasına daxil olan respublika ların siyasi, hərbi və təsrrüfat birliy inin əsaslarının
152
möhkəmləndirilməsinə yönəldilən həm xarici, həm də daxili siyasətini" bəyəndi. 102
Qurultay Sovet Sosialist Respublikaları haqqında Q. K. Orconikid zenin məruzəsin i din lədi və qurultayın ko mmunist fraksiyasını təklif etdiyi qətnaməni qəbul etdi. Qətnamədə deyilird i: "Qurultay aĢağıdakı əsaslarla belə bir Ġttifaqın yaradılmasın ı vaxtı çatmıĢ və zəruri sayır: Sosialist Respublikaları Ġttifaq ını aĢağıdakı respublikalar yaratmalıdır: RSFSR, Ukrayrıa, Belorusiya və Gürcüstan, Azərbaycan və Ermən is tanın daxil olduqları Zaqafqaziya federasiyası. RSFSR, Ukrayrıa, Belorusiya respublikaları və Zaqafqaziya federasiyası "Sovet Sosialist Respublikaları Ġttifaqı" adı altında bir əsas dövlətdə birləĢirlər, həm də bu respublikaların hər birinin Ġttifaqdan sərbəst Ģəkildə çıxmaq hüququ saxlan ılır" 103
. Zaqafqaziya sovetlər qurultayı bir çox cəhətdən RSFSR Konstitusiyası ilə eyni o lan ZSFSR Konstitusiyasını qəbul etdi, 150 üzvdən və namizəddən ibarət Zaqafqaziya Mərkəzi Ġcraiyyə Ko mitəsini (Zaqafqaziya MĠK) seçdi. O, on bir ko missarlıqdan ibarət Zaqafqaziya Xalq Ko missarları Soveti seçməli idi. Zaqafqaziya M ĠK 13 nəfərdən, o cü mlədən hər respublikadan bir nəfər o lmaqla üç sədri - S.A.Ağamalıoğlu, M.Q.Sxakaya və S.S.A mbarsumyanı seçdi. Onlar MĠK-in iclaslarında növbə ilə sədrlik edird ilər. B.M.Talıblı Zaqafqaziya MĠK Rəyasət Heyətinin katibi seçildi. Zaqafqaziya MĠK 1923-cü il yanvarında keçirilən ilk sessiyasında ZSFSR Xalq Ko missarları Sovetini təĢkil etdi. M.D.OraxelaĢvili ZSFSR XKS-nin sədri, M.D.Hüseynov və A.F.Myasnikov onun müavinləri təsdiq olundular. Zaqafqaziya höku məti quru ltayın qəbul etdiyi Konstitusiya əsasında iĢləməli idi. Ali Ġqtisadi ġura (AĠġ) da yaradıldı. Zaqafqaziya sovetlər qurultayı X Ümu mrusiya qurultayına və SSRĠ sovetlərinin birinci qurultayına həlledici səslə 75 və məĢvərətçi səslə 11 nümayəndə seçərək, onları "respublikalar Ġttifaq ının təĢkili haqqında müqaviləni imzalamaq hüququ verən" mandatlarla təmin etdi 104
. Mürəkkəb, ziddiyyətli dövrün çətinliklərinə və məĢəqqətlərinə baxmayaraq, Zaqafqaziya xalq ları nümayəndələrinin ilk dəfə belə bir izdiha mlı həmrəy lik foru muna toplan ması, vahid siyasi orqan seçməsi - təkcə bu faktın özü bu qədim d iyarın ictimai-siyasi həyatında tarixi hadisə id i. 1923-cü il yanvarın 10-da Ġttifaq Soveti vahid Zaqafqaziya pul n iĢanının dövriyyəyə buraxılması haqqında dekret verdi. Vahid pul niĢanı ZSFSR iqtisadiyyatını in kiĢaf etdirməyin mühü m vasitəsi olmalı idi. Öz dövrü üçün ZSFSR Zaqafqaziya respublikalarının SSR Ġttifaqına birgə daxil o lmalarının mü mkün və məqsədəuyğun forması id i. RSFSR-dən fərqli olaraq, ZSFSR mu xtariyyət əsasında deyil bərabərhüquqlu üç müttəfiq
Yüklə 5,21 Mb. Dostları ilə paylaş:
|