Azərbaycan demokratik respublikasi
Yüklə 0,81 Mb. Pdf görüntüsü
|
56
martında Gəncədə yaranmış Milli Müsəlman Şurasının İcraiyyə Komitəsinin üzvü seçilmişdir. Göstərmək lazımdır ki, o, heç bir partiyaya mənsub olmamış və ömrünün axırına qədər bitərəf qalmışdır.
1918-ci il mayın 28-də Azərbaycan Demokratik Respublikası elan olundu. X.Rəfibəyov nazirlər şurasının sədri Fətəlixan Xoyskinin 1918-ci il iyunun 17-də Gəncədə Təçkil etdiyi ikinci hökümət kabinəsində səhiyyə naziri vəzifəsini tutmuşdur.
1918-ci il sentyabrın 15-də Bakının oyuncaq Sentrokaspi qüvvələrindən təmizlənməsindən sonra hökumət Bakıya köçmüş və X.Rəfibəyov vəzifəsini burada icra etməyə başlamışdır. Nazirliyin tərkibində 5 şöbə, o cümlədən şəhər və məhkəmə tibbi şöbəsi, kənd tibb şöbəsi, tibb statistikası şöbəsi, əzaçılıq şöbəsi, baytarlıq və sanitariya şöbəsi var idi. Hər şöbəyə tanınmış həkimlər başçılıq edirdi. Nazirliyin göstərişi ilə dövlət hesabına pulsuz xəstəxanalar açılmış, yeni tibb ocaqlarının tikintisinə başlanmışdı. Kənd yerlərində əhaliyə tibbi xidmət üçün müalicəxana və məntəqələr təşkil edilmiş və yenilərinin açılmasına hazırlıq görülmüşdü. Dərman və tibb alətlərinin saxlanması üçün xüsusi anbar, ekspertiza aparmaq üçün xüsusi laboratoriya təşkil olunmuşdu. Gəncə yaxınlığındakı Zurnabad kəndində taun əleyhinə məntəqə açılmışdı.
1918-ci il dekabrın ortalarında F.Xoyskinin başçılıq etdiyi hökümət kabinəsi istefaya çıxdığı üçün X.Rəfibəyov tutduğu vəzifəni tərk etmişdir.
1919-cu ilin mayında X.Rəfibəyov Gəncə quberniyasının general – qubernatoru təyin olunmuşdur. O, həmin quberniyada qanunların pozulmamasına və ictimai asayişin qorunmasına çalışmışdır. Demokratik əqidəli X.Rəfibəyov Gəncədə geniş xalq kütlələrinin dərin hörmətini qazanmışdır. O, 1920-ci il aprelin 30-da Gəncə quberniyasında müqavimət göstərmədən hakimiyyəti yeni yaranmış inqilab komitəsinə təhvil vermişdir.
1920-ci il mayın axırında Gəncə şəhərində keçmiş nizami Azərbaycan ordusunun 3-cü Gəncə piyada alayının komandiri, podpolkovnik Cahangirbəy Kazımbəyovun başçılığı altında üsyan baş vermişdi. Xudadatbəy Rəfibəyovun bu üsyanla heç bir əlaqəsi olmadığı halda o, həmin dövrdə qarışıqlıq zamanı həlak olmuşdur. Mövsüm Əliyev.
57
MƏMMƏD HƏSƏN HACINSKĠ Odlar yurdu, № 10 may 1989. Öz dövrünün tanınmış siyasi və ictimai xadimi, məşhur mühəndis Məmməd Həsən Cəfərqulu oğlu Hacinski 1875-ci il martın 3-də Bakıda anadan olmuşdur. O, Bakı realni məktəbini, 1902-ci ildə isə Peterburq Texnoloji institutunu bitirmişdir. Gənc mühəndis bir neçə ay Moskvada maarifpərvər Azərbaycan varlılarından Şəmsi Əsədullayevin (1840 - 1913) neftayırma zavodlarının tikintisində çalışmış, həmin ilin axırlarında doğma Bakıya qayıdaraq, şəhər upravasının (bələdiyyə) tikinti şöbəsinin rəisi təyin olunmuşdur. 1904-cü ilin axırlarında RSDFP Bakı komitəsi nəzdində ilk müsəlman sosial – demokrat təşkilatı ―Hümmət‖ yarandı. Onun əsas məqsədi Azərbaycanda, eləcə də Rusiyanın müxtəlif yerlərində yaşayan müsəlmanları inqilabı hərəkata cəlb etmək, onlar arasında ana dilində təbliğat və təşviqat işi aparmaq idi. ―Hümmət‖ təşkilatının baniləri Mir Həsən Mövsümov (1882 - 1907), Məmməd Əmin Rəsulzadə (1884 - 1955) və Məmməd Həsən Hacinski olmuşlar. (―Bakinçki raboçi‖ qəzeti, 108.3.1923) M.Əzizbəyov, N.Nərimanov, S.M.Əfəndiyev və başqa görkəmli inqilabçılar 1905-ci ildən bu təşkilatın üzvü idilər. Təşkilatın ―Hümmət‖ adlı qəzeti də nəşr edilmiş (1904 – 1905-ci illərdə hektoqrafiya üsulu ilə cəmi 6 nömrə), lakin hələlik onun heç bir nömrəsi tapılmamışdır.
M.H.Hacinski Bakının abadlaşmasına böyük diqqət yetirirdi. Onun rəhbərliyi altında 1911-ci ildə Dənizkənarı bulvarın tikintisi başa çatdırılmışdır. 1912-ci ildə Hacinskinin redaktəsi ilə Bakı küçələrinin abadlaşması haqqında şəhər upravası bir kitab buraxmışdır. O, 1913-cü ildə qısa müddət Bakı şəhər upravasının rəisi olmuşdur. M.H.Hacinski Bakıdakı Şirvanşahlar sarayının qorunub saxlanması və bərpa edilməsi haqqında təşəbbüs irəli sürmüşdür. Bu barədə tanınmış Azərbaycan jurnalisti Xəlil İbrahimin 1917-ci ildə çap edilmiş xatirələrində məlumat verilir. M.H.Hacinski elə həmin dövrdə, 1911-ci ildə yaradılmış gizli ―Müsəlman demokratik ―Müsavat‖ partiyasına‖ daxil olmuşdur.
―Müsəlman demokratik ―Müsavat‖ partiyası‖ açıq fəaliyyətə keçdi. Martın 22-də milli müsəlman şurasının müvəqqəti icraiyyə komitəsi yaradıldı. M.H.Hacinski sədr, M.Ə.Rəsulzadə isə sədr müavini təyin olundu. Hacinski apreldə Qafqaz
58
müsəlmanlarının Bakı qurultayında, mayda isə Rusiya müsəlmanlarının Moskva qurultayında fəal iştirak etmişdir. O, həmin il açılması nəzərdə tutulan Rusiya parlamentinə Azərbaycandan millət vəkili seçilmişdir.
M.H.Hacinski ―Türk ədəmi – mərkəziyyət partiyası ―Musavat‖ ın birinci qurultayında (26 – 31. 10.1917, Bakı) Mərkəzi Komitənin üzvü seçilmişdir. O, 1917-ci il noyabrın 15-də yaranmış Zaqafqaziya komissarlığında ticarət və sənaye komissarının müavini, seymin üzvü, 1918-ci il aprelin 22-də yaranmış Zaqafqaziya Federativ Respublikası hökümətində ticarət və sənaye naziri vəzifələrini icra etmişdir.
1918-ci il mayın 28-də Azərbaycan Demokratik Respublikası elan olundu. Hacinski bitərəf Xoyskinin təşkil etdiyi birinci kabinədə xarici işlər naziri, ikinci kabinədə (17 iyun) maliyyə naziri vəzifəsini tutmuşdur. O, həmin il dekabrın 7-də Bakıda açılmış Azərbaycan parlamentinə üzv seçilmişdir. Hacinski nazirlər şurasının sədri Nəsibbəy Yusifbəylinin təşkil etdiyi ikinci kabinədə (23.12.19190 daxili işlər naziri təyin olunmuşdur. M.H.Hacinski 1919-cu ilin dekabrında ―Türk - ədəmi mərkəziyyət partiyası ―Müsavat‖ ın 2-ci qurultayında yenidən MK üzvü seçilmişdir.
M.H.Hacinski 1920-ci il fevralın 18-də Mustafabəy Vəkilovun daxili işlər naziri təyin edilməsi ilə əlaqədar öz vəzifəsindən azad olunmuş, həmin gündən ticarət, sənaye və ərzaq naziri vəzifəsini tutmuşdur. Nəsibbəy Yusifbəylinin başçılıq etdiyi hökümət kabinəsi istefaya çıxdığı üçün (30.3.1920) M.H.Hacinski nazir vəzifəsini tərk etmişdir.
1920-ci il aprelin 1-də Azərbaycan Respublikasının yeni hökumət kabinəsini təşkil etmək Məmməd Həsən Hacinskiyə tapşırıldı. Bu məqsədlə o, Azərbaycan parlamentinə daxil olan bütün partiya və fraksiyaların rəhbərləri ilə, həmçinin bolşeviklərlə də danışıqlar aparmışdır. Hacinski bolşevikləri yeni hökumət kabinəsinin tərkibinə daxil etməklə, Samur körpüsünün şimal tərəfində dayanmış XI Qızıl Ordunun Bakı üzərinə yürüşünü ləngitmək və nizami Azərbaycan ordusunu təcili Bakıya çağırmaq istəyirdi. Bolşeviklərdən rədd cavabı alan M.H.Hacinski aprelin 22-də Azərbaycan parlamentinin sədrini əvəz edən M.Y.Cəfərova yeni hökumət kabinəsi yaratmağın mümkün olmadığını bildirmişdir. O, həmçinin ədəmi – mərkəziyyət partiyası ―Müsavat‖dan çıxdığını və həmin andan bolşeviklər partiyasının üzvü olduğunu rəsmi şəkildə elan etmişdir. Həmin gün baş vermiş tarixi hadisələrdən sonra o, Azərbaycan ali xalq təsərrüfatı şurasında işləmişdir. 1923-cü ildə Zaqafqaziya Dövlət plan Komitəsi sədrinin birinci müavini olan Hacinski Azərbaycanda şəhərlərin abadlaşması haqqında bir
Yüklə 0,81 Mb. Dostları ilə paylaş:
|