Azərbaycan diLİ VƏ tariXİ
Yüklə 3,27 Mb. Pdf görüntüsü
|
54 yətinə vermək qərarına gəlmişdir. Xarəzmşah da Reyi öz torpaqlarına birləşdirdikdən sonra, daha qərbə doğru hərəkət etməyə ü mid bəsləyərək, İnancın kö məyinə böyük bir ordu ayırdı. Xarə zmşah qoşunları ilə Eldəniz arasındakı döyüş Xarəzmilərin və Rey qalasında gizlənən İnancın məğlubiyyəti ilə başa çatdı. İnanc yenidən Eldənizlə sülh bağlamağa çalışdı və vəziri Sədəddin Aşallanı Atabəylə danışığa göndərdi. Danışıqlar zamanı Atabəy Sədəddinə aşağıdakıları bildirdi: "Mən ömrü mdə heç zaman İnancla barışıq bağlamayacağam!" Vəzir in özünə isə dedi: "Sən elə düşünürsən ki, İnanc mənimlə barışıq bağlayacaq və sən də onunla birlikdə Reydə oturacaqsan. Bu, heç bir vaxt olmayacaqdır! Sən iki yoldan birini seçə bilərsən: ya sən öz ağanla qürbətdə qalacaqsan, onda o da, sən də sağ -salamat qalarsız, ancaq belə halda sən zərər çəkəcək, məh ru miyyətlərə və yo xsulluğa düçar olacaqsan, ya da sən mənimlə birlikdə onun məhvinə tədbirlər tökməli, Rey, İsfahan və Azərbaycan üzərində hökm sürən oğlum Pəh ləvanın yanında hakim olub onunla birlikdə qalmalısan. Bunun üçün mən sənə and içməklə söz verirəm" 1 . Vəzir qərara gəld i ki, ən yaxşısı Eldənizin təklifıni qəbul etməkd ir. Onun hiyləsi ilə üç qulam İnancı öldürdü və atabəy Eldəniz bunun müqabilində Sədəddini "şəhərin hakimi və Pəhləvanın demək o lar ki, bütün işləri üzrə müvəkkil" 2 qoymaqla mükafatlandırdı. 565-c i ilin şəvvalında (18.06.-16.07.1170) Mosulun hakimi, Sultan Arslan şahın və atabəy Eldənizin vassalı atabəy Qütbəddin Mədud öldü. Onun oğlu Seyfəddin Qazi Mosula yiyələndi. Ancaq onun əmisi Nurəd din Mah mud taxt-tac iddiasına düşüb, qoşunla qardaşı oğluna qarşı çıxd ı. Belə olduqda, Seyfəddin Qazi öz qardaşı İzzəddin Məsudu Nurəddin Mahmuda qarşı yardım üçün atabəy Eldənizin yanına göndərdi. Eldəniz Nurəddin Mahmuda məktub göndərib, Mosula hücum etməyi ona qadağan etdi. O yazmışdı: "Bu torpaq sultanındır və sən ona toxuna bilməzsən". Ancaq Nurəddin bu məktubu nəzərə almadı və Eldənizin elçisinə belə cavab verdi: "Öz ağana de ki, mən özüm öz qardaşım oğlu ilə mübahisəni həll etmək üçün ondan yaxşı yol taparam. Qoy o, bizim işimizə qarışmasın. Mən öz işimi nə vaxt qurtarsam, onda Həmədan darvazaları yanında bizim Eldənizlə söhbətimiz olacaqdır. O, islam ölkələrinin yarısına yiyələndi, ancaq sərhədyanı ucqarlara saymamazlıq göstərdi, gürcülər də bundan istifadə edib, oralan ələ keçirdilər! Mən isə dünyanın ən cəsur adamlarına-firənglərə [xaçlılara] qarşı təkbaşına dururam və onların torpaqlarının böyük hissəsini onlardan aldım, çarlarını əsir tutdum 3 . Mən indi mənə qarşı hər hansı bir fəaliyyəti cəzasız qoya bilmərəm, ona görə də ki, biz saymamazlıqla yanaşdığımızı, 1 Əl-Hüseyni, vər.83b-86a. 2 Əl-Hüseyni,vər.86a; İbn əl-Əsir, IX, səh.104; əl-Bundari, səh.303; Ravəndi, səh.282; müəllifi naməlum "Oğuznamə", səh.71; Əbül-Fida, III, səh.48. 3 Nurəddin Mahmud xaçlıların düşməni, onlara qarşı döyüşən görkəmli sərkərdələrdən biri idi. O, 1148-ci ildə Trablis qrafı Bertranı, 1151-ci ildə Odessa hakimi qraf Joslen de Kurtneyi əsir almışdı. 55 daha doğrusu, islam torpaqlarını qorumaq üçün hamılıqla ayağa durmalı və müsəlmanlardan bəlanı uzaqlaşdırmalıyıq". Elçi də belə cavabla Eldənizin yanına qayıtdı 1 . Sultanla Azərbaycan atabəyi arasmdakı münasibətlərin qaydaya salınmasında böyük köməyi olan və bununla da ara müharibələrinin alovlanmasının qabağını alan, böyük atabəy Şəmsəddin Eldənizin qadını Mömünə xatın 571-ci il rəbiüləvvəl ayının ortalarında (19.09.-18.10.1175) Naxçıvanda vəfat etdi 2 . Yu xarıda göstərdiyimiz kimi, Sultan Arslan şahın dövlət işlərində heç bir çəkisi yox idi, onun adı, bir sultan kimi, yalnız xütbələrdə çəkilir, pullarda həkk o lunurdu. Salnaməçi Sədrəddin əl-Hüseyni dövlətdə sultanın asılı vəziyyətini, atabəy Eldənizin tam hökmranlığını və sultanın anası Mömünə xatının mövqeyini aydın təsvir etmişdir. O yazır ki, "Sultan Arslan yalnız formada, Eldəniz isə həqiqətdə hakim idi. [Atabəy] əmrlər verir, torpaqlan iqta kimi paylayır, xəzinələri özü istədiyi kimi ölkə- nin hər hansı bir yerinə köçürərək, onlann ixtiyarmı əlində saxlayırd ı. Sultan isə bu barədə onunla ixtilafa girə bilmirdi və bəzən onun sinəsi atabəy Eldənizin idarə işlərindəki mütləqiyyətindən, əmrlər [verməsindən], istədiyi adama iqta paylamasından sıxılırdı. Su ltan bu barədə danışanda, onun anası Mömünə xatm (o, Eldənizin qadını, həm də onun iki oğlu - Nüsrətəddin Pəhləvanla Müzəffərəddin Qızıl Arslanın anası idi) belə cavab verdi: "Özünü o yerə qoyma! Bu adam öz həyatını təhlükə altına qoymuş və dönə-dönə ağır döyüşlərə atılmışdı. [Bundan başqa] o, özünün ən qiymətli xeyirxah lığ ını əsirgə məmiş, səni sultan [taxtına] çıxaranadək ö zünün çoxlu qulam və silahdaşlarını ölü mə göndərmişdi. Səlcuqilərin içərisində səndən böyükləri nə qədər var, ancaq həbslərdə yatırlar və həyatları sıxıntılı keçir. Onlar öz yerlərindən tərpənə bilsəydilər, qəsdləri yüksək olardı. Ancaq onlar bacarmırlar! Sən isə sultan taxtındasan, o da, onun iki oğlu da sənə qulluq edir, sənin qabağında durur, sənin düşmənlərin lə vuruşur, rəqiblərinə üstün gəlirlər, sən və sənin könlün isə bütün bunlardan azaddır! Atabəy hər nə edirsə - bağışlayır və ya geri alır - bunların hamısı sənin qüdrətli dövlətinin möhkəmləndirilməsi, sənin hakimiyyətinin daha da bərkiməsi üçün edilir. Qoy onun hərəkətləri səni kədərləndirməsin, onun cəhdləri səni qayğılandırmasın. O ki sənin məmlükündür! O, ö z anasmdan bunları eşitdikcə susurdu" 3 . 1 İbn əl-Əsir, IX, səh. 109-110; yenədə onun, "Atabəylər", səh.153; Əbu Şəmə, 1/2, səh.476-477; Rəşid əl-Cəmili, səh.95-96. 2 Ravəndi, səh.285; İbn əl-Əzraq əl-Fariqi (vər. 200a) Mömünə xatının ölümü tarixini daha dəqiq, 9 rəbiüləvvəl 571 (30.09.1157)-ci il göstərir. 3 Əl-Hüseyni, vər. 94b-95a. Yüklə 3,27 Mb. Dostları ilə paylaş:
|