Azərbaycan Dövlət Neft Akademiyasının professoru, tarix
Yüklə 1,94 Mb.
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Xaçmaz kəndinin
- Yuxarı Filfilli
- Muxas kəndində
- Calut kəndində
- Rayon mərkəzi Oğuzun
- Kərimli
- Mücrim Kərim Vardani
4) Rayonun kəndlərinin adlan yazılmış xəritə göstərilir və eyni zamanda diktor rayonun və onun kəndlərinin adları nın toponimik mənalan haqqında məlumatları müəllifin 2000-ci ildə nəşr etdirdiyi «Oğuz rayonunun şəhidləri və veteranları» kitabının 4-9 səhifələrindəki mətnlər əsasında (ixtisarla) şərh edir. 5) Diktor mətni: Rayonun memarlıq abidələrinin əksə riyyəti Muxas, Xaçmaz, Filfilli, Calut və Kərimli kəndlərin də yerləşir. Bu abidələr haqqında mətnlər oxunarkən şəkil ləri göstərirlər. Xaçmaz kəndinin
yaxınlığındakı Gavur qalası VII əs rdə çay daşından tikilmiş və ikimərtəbəlidir. Bu qalaya içmə li su xüsusi kəmər vasitəsilə gətirilmişdir və həmin su kə məri XVI əsrə qədər işləmişdir.
dağ kəndinin düzənlik hissəsində Sur- xay xan qalası adlı bir qala vardır. Qalanın ətrafında planla tikilmiş binaların xarabaları indiyə qədər qalmışdır. Həmin qala Dağıstana keçidin (dağ keçidi) qarşısında tikilmişdir.
IX əsrdə tikilmiş bürc (qüllə) 12 metr hündürlüyü olan üç mərtəbəli qala binasıdır. Kirəc məhlulu ilə çaydaşmdan tikilmişdir. Bu qaladan XIV əsrə qədər istifadə edilmişdir.
XVI-XVII əsrə aid bir ibadətgah bina sı vardır. Muxas
və Daşağıl
kəndləri arasında da bir ibadətgah binasının qalıqları indiyə qədər qalmaqdadır. Rayon mərkəzi Oğuzun
yuxan, şimal hissəsində olan qalanın min illik tarixə malik olması ehtimal olunur. Mərkə zi xəstəxananın həyətində orta əsrlərə aid abidə mövcuddur. Ümumiyyətlə rayon erazisində 30-a qədər tarixi me marlıq abidəsi mövcuddur. 6) Şimali Qafqaza İslam Azərbaycandan sonra yayıl
mışdır. VII əsrin sonlarında Azərbaycanda İslam dini qəbul edildikdən sonra rayonun bütün iri kəndlərində yaraşıqlı məscidlər və onların yanında hücrələr tikilmişdir. Təəssü flər olsun ki, sovet ateist üsul-idarəsi bütün bu məscidləri 30-cu illərin əvvəllərində dağıtdı, bir hissəsini isə kolxozlar üçün ambar etdi və onların bəzi xərabələri hələ də qalma qdadır.
7) XIX əsrdə rayonun Vardanlı (indi Kərimli
adlanır), Padar, Qumlaq, Xaçmaz ,
və
Calut kəndlərində 9 nəfər el şairinin yetişməsi və fəaliyyəti mə lumdur.
XIX əsrin birinci yarısının əvvəlində Vardanlı kəndində dünyaya göz açmışdır. O, Türkiyəyə, Orəbistana, Rusiyaya səyahət etmiş, Azerbaycan xalq şeri sənətinə yaxşı bələd olmuş, ərəb və fars dillərində də savadlı olmuşdur. Mücrim Kərim klassik qəzəl ədəbiyyatı ənənələrini davam etdirmiş, aşıq şeri üslubunda da yazmışdır. O, 1840- 41-ci illərdə «Sünbülüstan» adlı divançasmı bitirmiş və ərəb əlifbası sırası ilə hərflərin hər birinə bir qəzəl həsr etmişdir (cəmisi 23 qəzəl). Qoşmaların birində o, yazmışdır: Ey ağalar, könlüm çapdı ələmlər Sultanım, sərdarım ağam gəlmədi. Dərdü qəm tapdağı olmuşam həmin Göz qaldı yollarda, sonam gəlmədi. Qəzəllərinin digərində isə o, belə deyir: Füzuli, eyb qılma yüz çevirsən əhli-aləmdən Nədən kim, kimə yüz tutdum, ondan yüz bəla gördüm. 237 Abdulla Padarh (1770-1854). Rayonun Padar kəndində anadan olmuşdur. Təhsilini Dəməşq şəhərində (Suriya) davam etdirmiş dir. Şirvan şairlərinin «Beytül-səfa» adlı ədəbi məclisinin iştirakçısı olmuşdur. Hacı Abdulla Padarlı təmiz əxlaqlı, səxavətli və pak insan olmuşdur. Dəməşq və İstambulda təhsildə ikən vətən həsrəti çekmişdir: karvanlara söylədiyi bir şerində belə mis ralar vardır:
Şairin anadan olduğu Padar kəndində evi və şəxsi əş yaları indi də mühafizə olunur (şəkil göstərilir). Hacı Abdulla Padarlı 128 nəsihətdən ibarət «Nəsihət- namə» (əlyazması şəklində qalmışdır) yazmışdır. Bu nəsi hətlər həyatın bütün sahələrinə aiddir. Bunlardan ikisinin qısa məzmunu belədir: «Bir adam sənə hörmət cdibsə, bunu hər yerdə de, amma özün birinə yaxşılıq etmisənsə, bunu heç yerdə demə»; «Birisi sənə yamanlıq edibsə, ona yaman lıqla yox, yaxşılıqla cavab ver. Çünki yamanlığa yaxşılıq mərd kişinin işidir. Yamanlığın cavabında yamanlıq etmiş olsan, sən de yaman adam olmuş olursan». Padar kəndində eləcə də Paşa Qaraqani, Qumlaq kən dində Məhəmməd Rəhim İltica və Cəbrayıl, Xaçmaz kən dində M ənef Rövşən, Qarabaldır kəndində Aşıq Əhməd, Yaqublu kəndində Əsgər Salami, Calud kəndində Molla Abbas adlı şairlər yetişmişdir.
8 ) Oğuz rayonunun ilk məktəbləri və görkəmli ziyalı ları Rayonda xalq maarifinin inkişafı məktəb şəbəkəsinin artımı ilə bilavasitə əlaqədar olmuşdur. Padar və Xaçmaz kəndlərində ilk məktəb binaları 1883-cü ildə, Oğuzda isə 1887-ci ildə tikilmişdir. Bu məktəblər respublikada inşa edilmiş ilk məktəblərin siyahısmdadır (ekranda bu məktəb lərin şəkilləri göstərilir). Və bunları qoruyub saxlamaq yerli özünüidarə təşkilatlarının şərəfli vasitəsidir. Xaçmaz kəndi nin məktəbində Azərbaycanın görkəmli maarifçisi Rəşid bəy Əfəndiyev 1890-1892-ci illərdə müəllimlik etmişdir. Rayonda xalq maarifinin inkişafına öz təşkilatçılıq fəa liyyətləri və yüksək müəllimlik peşəkarlıqları ilə uzun illər kömək etmiş ziyalılar sırasında ilk növbədə Baba Vahabov (Xaçmaz), Cüma Mustafayev (Baş Daşağıl), Əbülfət Asla nov (Muxas), Əhməd Orucov (Padar), Əvəz Abdurrahmanov (rayon mərkəzi), Gülşənəm Hacıyeva (rayon mərkəzi), Hə mid Əzizov (Qumlax), Həbib Naxçıvanlı (rayon mərkəzi), Musa Əliyev (Baş Daşağıl), Mustafa Əfəndiyev (Kərimli), Məhəmməd Əfəndiyev (Kərimli), Kərim Kərimov (Muxas), Nurəddin Əhmədov (Bayan), Seyfulla Qocayev (Xaçmaz), Süleyman Əhmədov (Qümlax), Umar Umarov (Bayan), Yəhya Üzeyirov (rayon mərkəzi), Zahid Əhmədli (Bayan) kimi parlaq şəxsiyyətlərin adları yada düşür. 9)
Oğuz rayonunda XX əsrin 30-cu illərində ziyalıların yetişməsində Şəki müəllimlər seminariyası (1921 -ci ildə ya radılmışdır) müstəsna rol oynamışdır. Oğuz rayonu (əvvəllər Vartaşen adlanırdı) 1929-cu ilin avqust ayında təşkil edilmişdir. Bundan əvvəlki dövrdə ray onun ərazisi Şəki rayonunun 8 nahiyəsindən ikisini (Padar və Xaçmaz nahiyələri) əhatə edirdi. 1923-cü ildə Şəki dairəsindən Padar və Xaçmaz nahi yələrinə göndərilən məktubla bildirilmişdi ki, onlara Şəki
Yüklə 1,94 Mb. Dostları ilə paylaş:
|