Azərbaycan miLLİ elmlər akademiyasi aa. Bakixanov adina tariX İnstitutu

7
Süd və süd məhsulları
min tonla
2,6
5,1
8
Yumurta
min ədədlə
289
1857
9
Yun
min tonla
109
206
10
Barama
min tonla
114
152
Heyvandarlıq  DQMV-nin  iqtisadiyyatında  ən  əsas  vo  həlledici  sahəbrdən 
biridir.  DQMV-nin  bərəkətli  otlaqlan,  geniş  düzənlikləri,  əlverişli  iqlim  şəraiti, 
təmiz  dağ  bulaqları  maldarlığın  inkişafma  zəmin  yaratmışdır.  Lakin  müharıbə 
başqa  sahələrdə  olduğu  kimi  heyvandarhq  təsərrüfatına  da  öz  mənfı  təsırmi 
göstərmişdi. 
Azərbaycan 
höküməti 
1946-1950-ci 
illərdə 
DQMV-də 
heyvandarhğm  inkişafı  üçün  xüsusi  tədbirlər  gördü.  Belə  ki,  bölgəyə  150 
aqronom  göndərildi  və  26  aqronom   məntəqəsi  yaradıldı48.  DQM V-nin  bütün 
kolxozlarına  böyük  m iqdarda  şvis  inəklər,  memos  qoyunlar,  cins  ayqır  və 
donuzlar verildi.  Bütün  zootexnika və  baytarlıq  tələblərini  ödəyən onlarla böyük 
heyvandarlıq binası tikildi  və onlann sayı  1948-ci ildə 746-ya çatdırıldı49.  H ər bir 
kolxozda  əmtəə ferm alanm n sayı  artırılaraq  5-ə  çatdırıldı50.  Hər  bir fermaya  isə 
yüzlərlə  mal-qara  verildi.  Yem  bitkilərinin  əkin  sahələri  genişləndirildi. 
Dövlətimiz  bölgəyə ildən-ilə ayrılan  vəsaitin  miqdarmı  artırdı.  Görülən  tədbirlər 
nəticəsində  DQMV-də  bütün  kateqoriyalardakı  təsərrüfatlarda  1950-ci  ildə  mal- 
qaranm   sayı  əvvəlki  illərlə  müqayisədə  xeyli  artmışdır51.  Bunu  aşağıdakı 
cədvəldən də aydm görmək olar (min baş ilə)52.
Sıra
sayı
Kateqoriyalar
1913
1920
1940
1950
1
Qaramal
63,7
50,7
87,6
85,9
2
Qoyunlar
102,2
39,4
102,6
158,7
3
Keçilər
4,8
-
57,8
44,4
4
Donuzlar
13,8
5,9
'26,1
31,7
Cəmi:
184,5
96,0
274,1
320,2
118
Cədvəldən  görür.düyü  kimi  1950-ci  ildə  mal-qaranm  sayında  1940-ci  ilə 
nisbətən  15  faiz  artım  olmuşdur.  1940-cı  illə  müqayisədə  1950-ci  ildə 
heyvandarlıq  məhsulları  istehsalmda  da  yüksək  artım  müşahidə  edilmişdir.  Belə 
ki,  bəhs  edilən  illərdə  mal-qara  və  quş  əti  (diri  çəkidə)  1427  tondan  2480  tona, 
süd məhsulları  2,6 min tondan 5,1  min tona, yumurta 289 min ədəddən  1857  min 
ədədə, yun  109 tondan 206 tona çatmışdır53.
Ançılıq 
Dağlıq 
Qarabağ 
ərazisində 
yaşayan 
əhalinin 
qədim 
məşğuliyyətlərindən  biridir.  Xüsusilə  subalp  və  dağətəyi  qurşaqlarda  külli 
m iqdarda  bitən  şirəli  bitkibr  DQMV-də  ançılıq  işinin  inkişaf  etməsi  üçün 
əlverişli  şərait  yaratmışdır.  Arıçılıq  prespektivli  və  gəlirli  sahə  olduğundan 
Dağlıq  Qarabağm  hər  yerində  əhali  arı  saxlayırdı.  Məlum  hadisə  ilə  bağlı  XX 
əsrin  40-cı  illərinin  birinci  yarısında  arıçılıq  sahəsində  geriləmə  halı  müşahidə 
edilmişdir.  Azərbaycan  höküməti  1946-cı  ildə  Xankəndi  Arı  Damazlıq 
Mərkəzinin  işini  yenidən  qurması  üçün  vəsait  ayırdı.  Bölgəyə  yeni  arı  ailələri 
gətirildi.  1946-1950-ci  illərdə  DQMV-də  arıçılıq  həm  eninə,  həm  də  dərininə 
inkişaf  etdi.  Belə  ki,  1934-cü  ildə  vilayətin  41  kolxozunda,  1940-cı  ildə  58 
kolxozunda  a n   saxlamlırdısa,  1950-ci  ildə  bu  rəqəm  70-ə  çatmışdır54.  Şişkinin 
rəhbərlik  etdiyi  Xankəndi  Arı  Damazlıq  Mərkəzi  vilayətdə  yeni,  məhsuldar 
növlər yetişdirməyə başladı. Nəticədə hər pətəkdən 25-35 kloqram  bal əldə edildi.
1940-cı  ildə  müqayisədə  1950-ci ildə  DQMV-də  arı  ailələrinin sayı  2 dəfədən  çox 
artdı.  Belə  ki, müvafiq  ilbrdə vilayətdə arı  ailələri  4944-dən  9972-yə çatdı.  1950- 
ci  ildə bal istehsalı  1927-ci  illə müqayisədə  3  dəfə çoxaldı55.  Beləliklə,  1946-1950- 
ci  illərdə  DQMV-nin  xalq  təsərrüfatmm  müvəffəqiyyətlə  bərpa  edilməsi, 
dördüncü  beşilliyin  əsas  istehsal  tapşırıqlarının  yerinə  yetirilməsi,  sənayenin, 
kənd təsərrüfatının, tikintinin, nəqliyyat və rabitənin texniki səviyyəsinin daha da 
yüksəlməsi  ilə  əlamətdar  oldu.  Sənayedə  müharibədən  sonrakı  birinci  beşillik 
plan  4  il  müddətində  yerinə  yetirildi.  1940-cı  ildə  nisbətən  1950-ci  ildə  DQMV 
sənayesinin  ümumi  məhsulu  74  faizi  ötüb  keçdi.  Belə  ki,  xam   ipək  istehsalı  22 
faiz,  ipək  parça  istehsalı 36 faiz,  şərab  istehsalı  50  faiz,  konyak  istehsalı  5  dəfə, 
yağ istehsalı 4,9 dəfə,  yağlı pendir istehsalı  85 faiz, mebel istehsah  6,8  dəfə, əhəng
119

---

10  faiz,  kərpic  4,5  dəfə,  kirəmid  12  faiz,  ağac  materialları  istehsalı  65  faiz, 
elektrik  enerjisi  istehsalı  3  dəfə  artdı56.  E)QMV-də  fəaliyyət  göstərən  iri 
müəssisəıər -   Q arabağ ipək  emalı  müəssisəsi,  Qarabağ  Şərab Tresti,  Yağ-pendir 
zavodu,  Mebel fabrik, Qarabağ tikiş fabriki, Çörək fabriki və başqa müəssisələr -  
Azərbaycan  höküməti  tərəfindən  avadanlıqlarla  təmin  edilirdi.  Nəticədə  isə 
istehsalın  gücü  artırıldı,  məhsulların  çeşidləri  genişləndirildi  və  keyfiyyəti 
yaxşılaşdı.  DQMV-nin  kənd təsərrüfatı bitkilərinin əkin sahəsi  1950-ci ildə  1945- 
ci  ilə  nisbətən  4  min  hektar  artaraq  79,1  min  hektara  çatdı  və  ümumi  məhsul 
istehsalmın həcmi  1940-cı  illə  müqayisədə  32  faiz  çox  oldu.  Belə  ki,  taxıl  yığımı 
654  ton,  üzüm  2081  ton,  diri  çəkidə  mal-qara  və  quş  əti  1053  ton,  süd  və  süd 
məhsulları  2,5  ton,  yum urta  1568  min  ədəd,  baram a  38  ton,  xırda  buynuzlu 
heyvanlar  27  faiz,  donuzların  sayı  22  faiz  artdı57.  Beləliklə,  Azərbaycanda  və 
onun aynlmaz tərkib hissəsi olan DQMV-də Mərkəzi hökümətin həyata keçirdiyi 
tədbirlər  nəticəsində  yeraltı  və  yerüstü  sərvətlərimiz  bir  yerdə  və  hazır  şəkildə 
cəmləşərək  «beynəlmiləlçilik»  şüan  altında  Ermənistana  və  Rusiyaya  daşımr, 
talan edilirdi.
120
V I F Ə S İ L
MÜHAKIBƏDƏN SONRAKIILLƏRDƏ DQMV-DƏ M ƏDƏNİ 
QURUCULUQ  (YANVAR1946- DEKABR 1950).
1946-1950-ci illəri əhatə edən bərpa dövründə sənaye və'kənd təsərrüfatı ilə 
yanaşı  mədəni  quruculuq  sahəsində  də  bir  sıra  vəzifələr  müəyyənləşdirildi. 
Azərbaycanm  hər  yerində,  o  cümlədən  DQMV-də  xalq  maarifı  şəbəkəsinin 
tədris-maddi  bazasım  möhkəmləndirmək,  məktəbləri  pedaqoji  kadrlarla  təmin 
etmək,  təlim  və tərbiyə sistemini  yaxşılaşdırmaq,  tədrisin  səviyyəsini  yüksəltmək 
üçün  əməli  tədbirlər  həyata  keçirmək  və  sair  nəzərdə  tutulmuşdu.  1946-cı  ilin 
avqust  ayında  Azərbaycan  müəllimlərinin  III  qurultayı  keçirildi.  Həmin 
qurultayda  1946-1950-ci illər üçün  yeni dövrün tələblərinə uyğun xalq maarifmin 
vəzifələri tam  müəyyən edildi. H əm in planda DQMV-də məktəblərin sayını 200-ə 
məktəblilərin  saymı  33,5  minə,  müəllimlərin  sayını  2000-ə  çatdırm aq,  ali  təhsilli 
müəllimlərin  sayını  artırmaq,  yaşlı  nəsil arasında savadsızlığı ləğv  etmək,  bütün 
məktəbləri  texniki  təlim  vasitələri  və  dərs  vəsaitləri  ilə  təmin  etmək  və  sair 
planlaşdırılmışdı1.
1946-cı  ildə  DQMV-də  mədəni  inkişafa  25  milyon  428  min  m anat  vəsait 
ayrıldı  ki,  bundan  7  milyon  570  min  m anatı  orta  ixtisas  məktəblərinin 
genişləndirilməsinə sərf edilməli idi2.
Plana  uyğun  olaraq  Azərbaycan  hökümətinin  ayırdığı  vəsait  hesabma 
1946-1950-cı  illərdə  DQMV-də  10  yeni  məktəb  binası  tikilib  istifadəyə  verildi3. 
Köhnə  məktəblərdə isə təmir  -  abadlıq  işləri  aparıldı.  1940/1941-ci  tədris  ilində 
DQMV-də  196  məktəb  var  idisə,  1950/1951-ci  tədris  ilində  bu  rəqəm  206-ya 
çatmışdır4.  Burada  təhsil  alan  şagirdlərin  sayı  isə  son  25  ildə  7  dəfədən  çox 
artaraq  36000  nəfərə  çatmışdır5.  Həmin  məktəblərdə  isə  dərs  deyən müəllimlərin 
sayı  2000-i  keçmişdir6.  DQMV-də  m aarif sahəsindəki  böyük  nailiyyətlərdən  biri 
də Xankəndində müəllimlər institutunun  açılması ilə bağlıdır.  1938-ci ildəaçıimış 
bu institut DQMV-dəki yeddillik məktəblərini hazırlıqlı müəllimlərlə təmin edir.
121

---