Azərbaycan miLLİ elmlər akademiyasi naxçivan böLMƏSİ
Yüklə 5,32 Mb. Pdf görüntüsü
|
Xanımcan və Şərəf xanımların irsi əmlaklarına yiyələnmək iddiası barəsində yazılmış bir vəkalətnamə çox maraq doğurur və yuxarıda deyilənləri təsdiqləyir: «Rəhmətə getmiş mərhum Əlimərdan bəyi Böyükxanım və Balaxanım ləqəbi daşıyan izzətli və vəkalətli varisləri Xanımcan və Şərəf adlı xanımlar mülklərini, kəndlərini və s.- i fərdi- təsərrüflərinə almaq iddiası barəsində ən yüksək məqam sahibi Şükrulla xanı özlərinə müdafiəçi götürüblər». Qeyd edək ki, burada adı çəkilən Əlimərdan bəy Naxçıvan hakimi Cəfərqulu xanın oğludur. Naxçıvanın «Vəkili titulunu daşımışdır» sənədələrində ciddi araşdırmalar aparılanda yəqin olur ki, Şükurulla xan Naxçıvan xanlığının hakimi olduğu vaxtlarda çox uğurlar qazanmışdır. Bir arxiv sənədində: «Şükrulla xan Kəngərli dövlət işlərində ən çox fayda verən və xanlığın ən çox təşəkkürünü qazanan bir hakim olmuşdur...». Y.N.Marrın xatirəsinə həsr olunmuş «On Asiya sənədlərdə» kitabının «Naxçıvanın əlyazma sənədləri» (XVII- XIX əsrlər) adlanan birinci hissəsində göstərilir ki, Naxçıvan uzun illər Səfəvi dövlətinin xidmətinə Kəngərli süvarilərindən ibarət atlı dəstələri göndərib. Sənədlərdə atlı dəstələrinə başçılıq edən sərkərdənin adları da göstərilib (2, s. 10-54). Ancaq Azərbaycan MEA Əlyazmalar institutunun «Arxeoqrafik və tarixi sənədlər» bölməsində mühafizə olunan bir sənəddən araşdırıcı alim Elmira xanım Seyidboylinin əldə etdiyi məlumata görə 1777- ci ildə Naçıvanda hakimlik iısuli- idarəsinin Astrabad ölkəsinin bəylərbəyi Mürtəzaqulu xan Kəngərlinin nəvəsi Şükrulla xanın şəxsiyətində cəmləşməsi ( Hibənamənin mətni içərisindən çıxarıb yuxarı hissəsində salınmış qeyd belədir:Naxçıvan ölkəsinin hakimi Şükrulla xan Kəngərli. Allah onun uca iqbalını daimi etsin) faktı belə bir qənaət yaradır ki, o, (Şükrulla) Kəngərli tayfalarından təşkil edilmiş atlı qoşun hissələrinin tərkibində təkmilləşdirmə işi həyata keçirmək məqsədilə 1730- cı ildə həmin göstərişi verib. Şükrulla xan özü isə 10 min Kəngərli atlı dəstəsinə «Naxçıvan süvariləri»nin sərkərdəsi kimi başçılıq etmişdir. Bu işdə ona əmiləri Vəliqulu xan və Abbasqulu xan kömək etmişlər (3, s. 108). Sadalanan faktlara əsasən demək olar ki, Şükrulla xan Naxçıvan xanlığının tədbirli hakimi olmaqla yanaşı, həm də mahir bir hərbçi olmuşdur. Əminik ki, gələcəkdə əldə ediləcək yeni arxiv sənədləri bunu tam təsdiqləyəcək. Şükrulla xanın doğum və ölüm tarixi hələlik dəqiqləşdirilməyib. Məlumatlara əsasən demək olar ki, onun nəsil davamçıları sonralar Zülfüqarov familiyasını daşımışlar. Onun mülkləri və torpaqları Naxçıvanda Azadciranda və Qarabağlar kəndində olmuşdur. İrəvan Dövlət Arxivində onun nəsil davamçılarından birinin- Zülfüqar xanın İrəvan bəy komissiyasına yazdığı ərizə Zülfüqarxanovlarm Şükrulla xan nəslindən olduğunu xəbər verir: Naxçıvan şəhər sakini Zülfüqar xan Şükrulla xan oğlu 5 oktyabr tarixində Bəy Komissiyasına onunla eyni bir əcdaddan törəmiş ailələrin siyahısını və şəcərəsini təqdim edib. Zülfüqarxanov xahişnaməsində bildirib ki, onun ulubabası Heydər qulu xan və onun oğlu Şükrulla xan Naxçıvan qəzasını və Mehri sahəsini çıxmaqla Azadciran (Azadciran XIX
əsrdə Naxçıvandan şərqdə yerləşən torpaqların ərazisi Müəllif) dairəsini idarə ediblər. Onun babası Zülfüqar xan Azadciran dairəsini idarə edib. Göstərilən şəxslərdən və əmisi oğlu Abbasqulu xanın İranda yaşayan vərəsələrindən başqa o heç kimi tanımır və babasının adı ilə bağlı olan Zülfüqarxanov soyadı götürmək istəyir. Təqdim olunmuş siyahıya əsasən göstərilən ailələrin tərkibi aşağıdakı kimidir: 1. Zülfüqar xan 38 yaşında, arvadı Ti'ıkəzban xanım 30 yaşında, oğlıı Humay xan 2 yaşında, Şükrulla xan- 1 yaşında, qızları Kövhər xanım 8 yaşında, Hacı Bəyim 5 yaşında; 2. Cahangir xan 24 yaşında və s. 3. Əmir Aslan xan 15 yaşında. Siyahıda qeyd olunub ki, əvvəllər onların Naxçıvan və Ordubad qəzalarında çoxlu kəndləri olub, lakin həmin kəndlər kənar şəxslərə satılıb, indi isə Naxçıvan qəzasının Şıxmahud kəndində 2 axça torpaqları var. Şəcərədə köstərilir ki, xahiş edənin ulubabası Heydər 77
qulu xan olub, onun iso iki oğlu olub: Rəhim xan, hansının ki, vərəsələri İrandadırlar və Şükrulla xan. Ərizə ilə müraciət edən Zülfüqaı* xan Şükrulla xanın nəticəsi olub. 1859- cu ilin kameral siyahısına görə Naxçıvan şəhəri üzrə xarı nəslindən olan ailələrin siyahısına xahiş edənin atası Şükrulla xan və onun 2 oğlu: Zülfüqar xan və Cahangir xan daxil edilirlər. Üçüncüsü Əmir Aslan xanın isə siyahıda adı yoxdur. Bunları dinləyərək və siyahı ilə şəcərəni nəzərdən keçirərək iştirak edən üzvlər yekdiliklə bildirdilər ki, xahiş edən Zülfüqar xan və qardaşları Cahangir xan və Əmir Aslan xan həqiqətən də Heydər qulu xandan törəyiblər; xahiş edənin digər əcdadları İran hökuməti dövründə bəy adından istifadə ediblər, nə həmin vaxtlar nə də Rusiya hökuməti dövründə onlardan heç biri, adından məhrum edilməyib. İrəvan bəy komissiyası Təminatın 9, 14, 19, 21, 25- ci maddələrinə əsasən bu barədə protokol tərtib etmək niyyətindədir (5. Fond 89, Siyahı 1, iş 26, vərəq 255). Bu sənəd 1859- cu ilə aiddir. İrəvan bəy komissiyası şikayətçinin ərizəsinə müsbət cavab verib. Onların xan nəslindən olduğunu təsdiqləyib. Sənəd Naxçıvan xanlığının nəsil şəcərəsinin tərtibi zamanı çox dəqiqləşdirmələrə köməklik etdi. Bir daha təsdiqləndi ki, Zülfüqarxanovlar və Sovet dövründə Zülfüqarlı soyadlarım daşıyan şəxslər də Kəngərli xanlarından Şükrulla xanın nəslindən olanlardır. Atasının Naxçıvan çay üzərində saldığı körpünü o, yenidən təmir etdirmişdir ki, həmin körpü indiyədək Şəkərabad kəndi yaxınlığında durmaqdadır. Eləcə də o, dünyanın ən möcüzəli ziyarət yerlərindən biri ola.n Əshabi- Kəhfə çox qayğı göstərmişdir. Əshabi- Kəhf ziyarətgahında bir neçə kitabə vardır.
Tədqiqatçı Hacı
Fəxrəddin Səfərlinin araşdırmalarından məlum olur ki, kitabənin üzərində «Qurani Kərim» in «Əl- kəhf» surəsinin 9, 10, 11, 12, 17 və 18- ci ayələri həkk edilmiş mərmər lövhə təbii aşınma nəticəsində məhv olmaq təhlükəsində olduğu üçün Naxçıvan ölkəsinin hakimi Şükrulla xanın qərarı ilə onun üzü təzədən 78
Yüklə 5,32 Mb. Dostları ilə paylaş:
|