Azərbaycan miLLİ elmlər akademiyasi

 78 
Cədvəl 2.1. 
 
Toxumların saxaroza məhlulunda və istilik faktorundan  
sonra cücərmə qabiliyyətinə görə arpa genotiplərinin  
quraqlıq stresinə davamlılıq dərəcələri  
           
               
  
 
Sı
ra
 №
-si
 
K
at
al
oq №
-si
 
N
üm
un
əni
n a
dl
ar
ı 
Toxumların cücərmə  
qabiliyyəti, %-lə 
Ü
m
um
i qur
aq
lı
ğa
 
da
va
m
lıl
ıq 
inde
ks
i 
Q
rupd
a i
nde
ks
in 
d
əyi
şm
əsi
 
D
ava
m
lıl
ıq qr
upu
 
Suda 
Saxaroza 
məhlu- 
lunda 
İstilik 
faktorundan 
sonra 
İki cərgəli 
1 
2308 
Hüseyn 1 
100 
97 
33 
227 
227-194 
I 
2 
2448 
Arpa 47 
96 
81 
32 
194 
227-194 
I 
3 
2311 
Nutans 67/91 
99 
66 
41 
173 
173-134 
I 
4 
2323 
Nutans 303 
100 
72 
13 
157 
173-134 
I 
5 
2482 
Arpa-77 
96 
57 
36 
150 
173-134 
I 
6 
2270 
Nutans 
118/21 
96 
42 
57 
141 
173-134 
I 
7 
2443 
Arpa-43 
71 
62 
10 
134 
173-134 
I 
8 
2262 
Cəlilabad-19 
89 
59 
4 
122 
122-64 
II 
9 
2315 
Nutans  
86-35/18 
97 
45 
13 
103 
122-64 
II 
10 
2286 
Nutans  
80-32/21 
88 
10 
44 
64 
122-64 
II 
11 
2288 
Nutans 28/92 
99 
22 
5 
49 
49-8 
III 
12 
2301 
Nutans 57/9 
78 
14 
16 
44 
49-8 
III 
13 
2325 
Nutans 
124/32 
97 
17 
8 
42 
49-8 
III 
14 
2461 
Arpa-59 
96 
11 
8 
30 
49-8 
III 
15 
2296   6№-li seçmə 
87 
6 
9 
21 
49-8 
III 
16 
2302 
Nutans  
80-34/14 
98 
2 
4 
8 
49-8 
III 
 
 
 

---

 
79 
Cədvəl 2.1-in davamı 
 
Sı
ra
 №
-si
 
K
at
al
oq №
-si
 
N
üm
un
əni
n a
dl
ar
ı 
Toxumların cücərmə  
qabiliyyəti, %-lə 
Ü
m
um
i qur
aq
lı
ğa
 
da
va
m
lıl
ıq 
inde
ks
i 
Q
rupda
 i
nde
ks
in 
d
əyi
şm
əsi
 
D
ava
m
lıl
ıq qr
upu
 
Suda  Saxaroza 
məhlu- 
lunda 
İstilik 
faktorundan 
sonra 
Çox cərgəli 
17 
2321 
84 № Seçmə  100 
86 
16 
188 
188-140 
I 
18 
2271 
Pallidum 
69/91 
93 
75 
10 
160 
188-140 
I 
19 
2480 
Arpa-75 
94 
58 
24 
140 
188-140 
I 
20 
2483 
Arpa-78 
93 
46 
15 
107 
107-56 
II 
21 
2406 
Arpa-32 
96 
51 
3 
105 
107-56 
II 
22 
2277 
№ 78 
Cəbrayıl 
98 
27 
44 
98 
107-56 
II 
23 
2322 
№ 76 Seçmə 
95 
32 
10 
74 
107-56 
II 
24 
2298 
Pallidum  
79/1-2 
95 
16 
26 
58 
107-56 
II 
25 
2368 
Arpa-31 
100 
23 
11 
57 
107-56 
II 
26 
2366 
Arpa-29 
99 
25 
6 
56 
107-56 
II 
27 
2439 
Arpa-39 
100 
6 
32 
44 
44-14 
III 
28 
2367 
Arpa-30 
97 
13 
6 
32 
44-14 
III 
29 
2305 
№ 55 Yerli 
100 
4 
16 
24 
44-14 
III 
30 
2445 
Arpa-44 
92 
1 
18 
20 
44-14 
III 
31 
2486 
Arpa-81 
84 
6 
6 
18 
44-14 
III 
32 
2540 
Arpa-84 
99 
3 
11 
17 
44-14 
III 
33 
2329  Naxçıvan dəni  96 
6 
4 
16 
44-14 
III 
34 
2440 
Arpa-40 
91 
2 
10 
14 
44-14 
III 
 
 
Öyrənilən  çox  cərgəli  arpa  sortnümunələri  də  quraqlıq  və 
istilik  streslərinə  davamlılıq  dərəcələrinə  görə  bir-birindən  kəskin 
fərqlənmişlər. Belə ki, quraqlığa ən yüksək davamlı kimi fərqlənən 
84№-li  Seçmə  arpa  nümunəsində  ümumi  quraqlığa  davamlılıq 

---

 80 
indeksinin  göstəricisi  188  olmuşdursa,  ən  həssas  nümunə  kimi 
özünü göstərən Arpa-40 sortunda bu rəqəm 14-ə bərabər olmuşdur. 
Öyrənilən  nümunələrin  əksəriyyəti,  göstərilən  stres  amillərin  hər 
ikisinə qarşı demək olar ki, eyni dərəcədə davamlılıq göstərmişlər. 
Lakin  bir  çox  hallarda,  quraqlığa  yüksək  davamlılığı  ilə  seçilən 
sortlar, istiliyə qarşı davamsız olmuş  və əksinə. Məsələn, Arpa-32 
sortu quraqlıq  stresinə qarşı  yetərincə davamlılıq  göstərdiyi halda, 
istilik  stresinə  qarşı  çox  həssas  olmuşdur.  Arpa-39  və  Arpa-44 
sortları isə əksinə, istilik streslərinə qarşı bir qədər davamlı, quraqlıq 
streslərinə qarşı  isə  yüksək dərəcədə həssaslıq  göstərmişlər. Ümu-
miyyətlə isə, öyrənilən arpa nümunələrinin hamısı quraqlıq stresinə 
nisbətən, yüksək hərarət stresinə qarşı çox həssas olmuşlar ki, bu da 
onların  isti  bölgələrdə  əkilməsinin  uyğun  olmadığını  söyləməyə 
əsas verir. 
Beləliklə, tədqiq edilmiş arpa sortnümunələri içərisindən qur-
aqlığa  davamlılıq  indeksləri  ən  yüksək  olan  (188-227)  5  nümunə 
davamlı, quraqlığa davamlılıq indeksləri 14-49 arasında dəyişən 14 
nümunə  həssas,  digərləri  isə  quraqlıq  stresinə  qarşı  orta  davamlı 
genotiplər olaraq dəyərləndirilmişdir. 
 
 
2.2. Toxumların cücərmə qabiliyyətlərinə görə  
 arpa genotiplərinin duzluluq stresinə  
davamlılığının qiymətləndirilməsi 
 
Məlumdur  ki,  arpa  bitkisinin  bir  çox  formaları  duz  stre-
sinə qarşı  yüksək tolerantlıq  göstərir ki, bu da arpa bitkisində 
duza  davamlılıq  genlərinin  daha  fəal  olması  ilə  izah  olunur. 
Odur  ki,  duzluluq  stresinə  davamlı  arpa  nümunələrinin  aşkar 
edilməsi və onlardan seleksiyada istifadə olunması günün ak-
tual problemlərindəndir. 
 

---