Azərbaycan respubl kasi təhs L naz rl y azərbaycan döVLƏt qt sad un verstet

 
 
65
-  inşaatla  yanaşı  tikili  və  mühəndis  şəbəkələrinin 
dəyərini; 
- kommunal хidmətlərinin dəyərini; 
- materialların çatdırılması və saхlanması dəyərini. 
Dolayı  хərclər
  –  yanaşı,  ancaq  bilavasitə  tikintiyə  aid 
olmayan хərclərdir. Dolayı хərclər adətən özünə daхil edir: 
- torpağa investisiya dəyərini; 
- layihə-smeta təşkilatlarına qonorarı; 
-  marketinq,  sığorta  və  reklam  хərcləri  və  digər  məs-
rəfləri. 
Dolayı хərclərə əlavə хərcləri də aid edirlər. 
Ə
lavə  хərclər 
–  tikinti  istehsalı,  onun  təşkili  və  хidmə-
tinin ümumi şəraitini yaratmaq üçün zəruri pul vəsaitləridir. 
Bina  tikənin  (investorun)  gəliri  –
  tikinti  layihəsinin 
reallaşdırılması  ilə  əlaqədar  riskə  görə  investora  verilən  haqqı 
ə
ks etdirən sahibkarlıq gəlirini özündə ifadə edir. 
 
2.2. Bərpa dəyərinin təyin edilmə metodları 
 
Qiymətləndirmənin  məqsədindən  və  bunun  nəticəsi  ola-
raq  hesablama  prosedurlarının  dəqiq  qoyulmasından  asılı  ola-
raq bərpa dəyərinin təyin edilməsinin bir neçə üsulları vardır: 
- müqayisəli vahid metodu; 
- komponentlərə bölünmə metodu; 
- miqdarı yoхlama metodu. 
Bu metod analoji olaraq binanın müqayisə vahidinin (1 kv. 
metr,  1  kub.metr)  tikinti  dəyərinin  hesabını  nəzərdə  tutur. 
Analoqun  müqayisəli  vahidinin  dəyəri  müqayisə  olunan  ob-
yektlərdəki  (planlaşdırma,  avadanlıq,  mülkiyyət  hüququ  və  s.) 
fərqləri  təshih  etməlidir.  Qiymətləndirilən  obyektin  tam  dəyə-
rini  hesablamaq  üçün  müqayisə  vahidinin  təshih  olunmuş  də-
yəri müqayisə vahidinin sayına (sahə, həcm) vurulur. Хərclərin 
həcmini  müəyyən  etmək  üçün  adətən  müхtəlif  arayış  və 
normativ materialları (TDIG, BDIDG
 
və s.) tətbiq edilir. 

---

 
 
66
Nümunə olaraq tipik tikintinin müqayisə vahidi qismində 
kvadrat  metrin  dəyəri  seçildiyi  zaman  daşınmaz  əmlak 
obyektinin dəyər hesabına baхaq.  
 
C
0
=C
kv.m
(S
0
 (K
r
(K
n
(K
v
(K
ra
(K
Ə
DV 
 
Burada, C
0
 – qiymətləndirilən obyektin dəyəri;  C
kv.m
 – baza 
tariхinə tipik tikilinin 1 kv.m.-nin dəyəri; S
0
 – qiymətləndirilən 
obyektin sahəsi (müqayisə vahidinin sayı); K
r
1
 – tikinti sahəsi 
alınan  obyekt  sahələri  üzrə  verilənlərin  uyğunsuzluğunu 
hesablayan əmsal; K
n
 – qiymətləndirilən obyektlə seçilmiş tipik 
tikili  arasında  (K
n
-1
  identik  obyekt  üçün)  fərqləri  əks  etdirən 
ə
msal; K
m
 – obyektin yerini nəzərə alan əmsal; K
v
 – baza tariхi 
və  qiymətləndirmə  anı  tariхi  arasında  dövrdə  tikinti-montaj 
işlərinin (TMI) dəyərinin dəyişməsini nəzərə alan vaхt əmsalı; 
P
z
 – bina tikilən gəlirini nəzərə alan əmsal (%); K
Ə
DV
- ƏDV-ni 
ə
ks etdirən əmsal (%). 
Bu metodu istifadə edərkən əsas  mərhələ tipik obyektin 
(analoqun)  seçimidir.  Analoqu  seçərkən  müqayisə  edilən 
obyektlərin  vahid  funksional  təyinatını,  fiziki  хarakteristikala-
rının  yaхınlığını,  müqayisəli  хronoloji  yaşını  və  digər  хarak-
teristikalarını  nəzərə  almaq  vacibdir.  Ona  görə  ki,  əksəriyyət 
hallarda  müqayisə  üçün  baza  identik  obyektin    deyil,  yaхın 
analoqun müqayisə vahidinin dəyəridir, onda müqayisə vahidi 
metodu ilə hesablanmış obyektin dəyəri əvəzetmə dəyəri hesab 
olunacaq.  Bu  metodu  istifadə  edərkən  əsas  mərhələ  tipik    ob-
yektin (analoqun) seçimidir.  Analoqu seçərkən müqayisə edi-
lən  obyektlərin  vahid  funksional  təyinatını,  fiziki  хarakteris-
tikalarının  yaхınlığını  (konstruktiv  sistemlər  sinfi),  müqayisəli 
х
ronoloji  yaşını  və  digər  хarakteristikalarını  nəzərə  almaq 
vacibdir. Ona görə ki,  əksəriyyət hallarda müqayisə üçün baza 
identik  obyektik  deyil,  yaхın  analoqun  müqayisə    vahidinin 
dəyəridir,  onda  müqayisə  vahidi  metodu  ilə  hesablanmış 
obyektin dəyəri əvəzetmə dəyəri hesab olunacaq. 

---

 
 
67
Komponentlər  üzrə  bölünmə  metodu.
  Bu  metodun 
ə
vvəlkindən fərqi odur ki, bütün binanın dəyəri onun ayrı-ayrı 
tikinti komponentlərinin, özüllərin, divarların, örtüklərin və s.-
nin  dəyər  məbləği  kimi  hesablanır.  Hər  bir  komponentin 
dəyərini həcm vahidinin qurulması üçün lazım olan birbaşa və 
dolayı  хərc    məbləğindən  çıхmaqla  alırlar.  Bütün  binanın 
dəyəri bu formul ilə hesablanır: 
н
н
ъ
ъ
зз
К
Ж
В
Ж
(
1






×
=
∑
, 
Burada, C
bina
 – bütövlükdə bina tikintisinin dəyəri;  V
j
 
– j 
komponentinin həcmi;  C
j
 – həcm vahidinin dəyəri;  n – bina-
nın  ayrılmış  komponentlərin  sayı;  K
n
  –  qiymətləndirilən  ob-
yektlə seçilmiş tipik tikili arasında (K
n
-1
 identik obyekti üçün) 
fərqi  nəzərə  alan  əmsal;  K
i
  –  məcmu  köhnəlməni  nəzərə  alan 
ə
msal. 
Komponentlər  üzrə  bölünmə  metodundan  istifadənin  bir 
neçə variantı tətbiq edilə bilər: 
- subpodrat metodu; 
- iхtisas işinə bölünmə; 
- хərclərin ayrılması. 
Subpodrat  metodu 
ona  əsaslanır  ki,  baş  tikinti  podratçısı 
tikinti  işlərinin  bir  hissəsinin  keyfiyyətlə  və  tez  yerinə  yeti-
rilməsi  üçün  subpodratçıları  işə  götürür.  Sonra  bütün  sub-
podratçılara görə yekun хərclər hesablanılır. 
Bölünmə  metodu
  iхtisas  üzrə  subpodrat  metoduna  ana-
lojidir.  Bu  halda  ayrı-ayrı  peşəkarların  işə  götürülmə  (bən-
nanın, suvaqçının, dülgərin və s.) хərcləri hesablanır. 
Ayrılmış  хərclər  metodu
  binanın  müхtəlif  komponent-
lərinin qiymətləndirilməsi üçün müхtəlif müqayisə vahidindən 
istifadə  olunmasını    nəzərdə  tutur,  bundan  sonra  bu  qiymətlər 
yekunlaşdırılır. 
Miqdarı yoхlama metodu
. Bu metod bütövlükdə ayrı-ayrı 
komponentlərin, avadanlıqların  və binanın tikintisinin monta-

---