Azərbaycan respubl kasi təhs L naz rl y azərbaycan döVLƏt qt sad un vers tet

Бизнесин тяшкили вя идаря едилмяси 

441 

Səhmdar cəmiyyətlərin idarəetmə sisteminin təkmilləşdirilməsində xü-

susi  heyətin  (muzdlu  işçilərin)  bu  tip  müəssisələrin  idarə  olunmasına  cəlb 

edilməsi mühüm əhəmiyyət kəsb edir. Hazırda səhmdar cəmiyyətlərin idarə 

edilməsində  xüsusi  heyətin  (muzdlu  işçilərin)  iştirakını  nəzərdə  tutan  daha 

səmərəli  modellər  Qərbi  Avropa  ölkələrində  daha  geniş  yayılmışdır.  Bu 

modellərə  uyğun  şəkildə  idarəetmə  sistemi  tətbiq  olunmuş  səhmdar 

cəmiyyətlər bir tərəfdən iş verən və iş alanlarının nizamlı müştərək əlaqələrə 

cəlb  edilməsini  və  sosial  qarşıdurmanın  aşağı  salınmasını,  digər  tərəfdən 

mülkiyyətçilər  (səhmdarlar),  menecerlər,  muzdlu  işçilər    arasında  səla-

hiyyətlərin  səmərəli  bölgüsünü  iqtisadi hakimiyyətin bir əldə  

təmərküzləşməsinə və ya parçalanmasına yol verməməklə təmin edirlər.  

Səhmdar  cəmiyyətlərin  idarə  edilməsində  muzdlu  işçilərin  əməli 

iştirakı bilavasitə onların müşahidə şurasında hüquqi iştirakı vasitəsilə real-

laşdırılır.  Bu  orqan  əməyin  və  kapitalın  maraqlarını  təmsil  etməklə  müəs-

sisələrin ümdə təşkilati vəzifəsini həyata keçirir. 

Səhmdarların ümumi yığıncağının aparılması işində muzdlu işçilərdən 

ibarət  xüsusi  heyətin  iştirak  etməsi  prinsipi  fəaliyyət  göstərmir.  darə 

heyətinin  işində  iştirak  etmələrinə  gəldikdə  isə  müşahidə  şurası  idarə 

heyətinin tam hüquqlu üzvü olduğuna görə onun əmək üzrə direktorunu bu 

vəzifəyə  təyin  etməsi  təcrübəsi  geniş  yayılmışdır.  Əmək  üzrə  direktor 

idarəetmədə muzdlu işçilərin maraqlarının qoruyucusu kimi çıxış edir. Onun 

səlahiyyətlərinə müəyyən dərəcədə kadr və sosial məsələlər daxildir. 

Bəzi inkişaf etmiş dünya ölkələrinin təcrübəsində səhmdarların ümumi 

yığıncağında direktorlar  şurasının seçilməsi nəzərdə tutulur ki, bu da səhm 

sahiblərinin nöqteyi-nəzərindən olduqca cəlbedicidir. Direktorlar isə korpo-

rasiyaların ali rəhbərlərini seçir (prezidenti və ya baş vəzifəli şəxsi) ki, o da 

yalnız  direktorlar  şurasına  tabe  olur.  Sonra  baş  vəzifəli  şəxs  menecerləri 

digər  idarəetmə  vəzifələrinə  təyin  edir.  Adətən  direktorlar  şurasının  rolu 

nəzarətedici  idarəetmə  funksiyasının  və  uzunmüddətli  planlaşdırmanın  hə-

yata keçirilməsi ilə məhdudlaşır. Şura ancaq böhranlar dövründə bilavasitə 

biznes əməliyyatlarında iştirak edir. 

Korporasiyanın direktorlar şurası  hər il səhmdarlar tərəfindən seçilir, 

onların  hər  biri  belə  seçkilərdə  özlərinin  səhmlərinə  uyğun  səslərə  malik 

olurlar.  Səhmdarlar  azlıq  böyük  çoxluğa  tabe  olmadıqda  məhkəmə  təcrü-

bəsinə uyğun surətdə şurada öz nümayəndələrini tələb etmək hüququna ma-

likdirlər. Çox vaxt belə azlıq rolunda bir-birilə rəqabət aparan sahibkarların 

nümayəndələri çıxış edir və onlar korporasiya üzərində nəzarəti öz əllərinə 

almağa çalışırlar. 

Beynəlxalq  təcrübədən  aydın  olduğu  kimi  direktorlar  şurası  şirkətin 

müdiriyyətinə  nizamlayıcı  təsir  göstərir.  Çünki  baş  rəis  (idarə  edən)  və 

müdiriyyətin  başqa  rəhbərləri  bilirlər  ki,  onlar  dövri  olaraq  Şura  qarşısına 

---

Бизнесин тяшкили вя идаря едилмяси 

442 

çıxmalı,  öz  təklifləri,  planları  və  məqsədləri  barədə  informasiyalar  verməli 

və lazım gələn hərəkətləri tövsiyə etməlidir. 

Ş

ura  maliyyə  dairəsində  müdiriyyətin  müəyyən  edilmiş  hüdudlardan 

artıq  kapital  vəsaitlərinin  sərf  edilməsi  haqqında  iri  məbləğli  istiqrazların 

verilməsi,  hədiyyələr,  əhəmiyyətli  ödənişlər,  əmlak  icarəsi  üçün  böyük 

məbləğlərdə  xərclər  çəkilməsi  barədə  müdiriyyətin  xahişlərini  nəzərdən 

keçirməlidir.  O,  maliyyə  və  təftiş  komitələrinin  hesabatlarını  nəzərdən 

keçirməli və təsdiq etməlidir ki, birlik və korporasiyaların maliyyə vəziyyəti 

haqqında nəticələr çıxarsın. Eyni zamanda, o, dövri  yoxlamalar və təftişlər 

keçirməlidir.  Şura  müdiriyyətin  müəssisə  və  firmalar  üçün  xarici  müfət-

tişlərin  seçilməsi  və  konkret  müfəttişin  namizədliyi  barədə  təkliflərini 

nəzərdən  keçirməli  və  bu  məsələnin  təsdiqi  üçün  hər  il  üçün  səhmdarların 

ümumi yığıncağının keçirilməsi haqqında qərar qəbul etməlidir. 

 

29.5. Səhmdar cəmiyyətlərinin emissiya-dividend siyasəti 

 

Bazar  iqtisadiyyatı  şəraitində  səhm  bazarının  subyektlərinin  eyni 

hüquqlara  malik  olması  çox  vacibdir.  Burada  hər  hansı  bir  sahibkara 

başqalarına nisbətən üstünlük verilməsinin qadağan olunması, inhisarçılığın 

qarşısının alınması və investorların hüquqlarının qorunması nəzərdə tutulur. 

Səhmlərin  buraxılışı  iqtisadiyyatdakı  pul  kütləsini  tənzimləmək  məq-

sədi  ilə  həyata  keçirildiyinə  görə  hər  iki  proses  (səhm  və  pul  buraxılışları) 

dövlətin müvafiq icra hakimiyyəti orqanları tərəfindən tənzimləndiyinə görə 

ziddiyyətlər yaranmır. 

Səhmdar cəmiyyətin nizamnaməsində buraxılacaq səhmlərin kateqori-

yası,  növü,  nominal  dəyəri,  təsisçi  və  ya  təsisçilər  tərəfindən  alınan 

səhmlərin miqdarı göstərilməlidir. 

Səhm  bazarında  əsas  investor  öz  vəsaiti  ilə  səhm  alır  və  bununla  da 

müəyyən  risk  edir.  Səhm  buraxılışının  dövlət  tənzimlənməsini  həyata  ke-

çirən  orqan  investorların  mənafelərini  qorumaq  üçün  üç  istiqamətdə 

fəaliyyət göstərir: 

-  səhmləri  buraxanların  və  onları  satanların  qeydiyyatını  aparır,  onların 

«kimliyini müəyyən edir» və peşəkar iştirakçılara lisenziya verir; 

-  səhmlərin  buraxılışı  haqqında  tam,  aydın  və  dəqiq  məlumatların 

mətbuatda dərc olunmasını təmin edir; 

-  səhm  buraxılışı  üzrə  qanunvericiliyin  pozulması  hallarına  nəzarət 

edir və bu hallara qarşı mübarizə aparır. 

Qiymətli kağızı buraxan emitentin idarə edilməsində əsas rol oynayır. 

Səhmlərin  buraxılışını  tənzimləyən  müvafiq  icra  hakimiyyəti  orqanı  xarici 

ölkələrin  hüquqi  və  fiziki  şəxslərin  Azərbaycanın  səhm  buraxılışında  işti-

rakını tənzimləyir. 

---