Azərbaycan respubl kasi təhs L naz rl y azərbaycan döVLƏt qt sad un vers tet
Yüklə 5,72 Mb. Pdf görüntüsü
|
Dünya iqtisadiyyatının tarixi
61
çıxış edən bəzi tədqiqatçılar “iqtisadi tarix” və “iqtisadiyyatın tarixi”nin predmet fərqliliyindən bəhs edirlər: 1. qtisadi tarix: cəmiyyətin “iqtisadi hərəkətini”, dəyişmələrin xüsusiyyətləri və qanunauyğunluqlarını və bunun ictimai həyatın bütün hadisələri ilə əlaqəsini öyrənir. 2. “ qtisadiyyatın tarixi” (yaxud “tarixi-iqtisadiyyat”) isə istehsal üsullarının, təsərrüfat mexanizmlərinin və iqtisadi institutların təkamülünü öyrənir. 67
“iqtisadi tarixin” üzərinə düşdüyünü qeyd edirlər. qtisadi tarix – müstəqil elmdir! qtisadi nəzəriyyə ilə bərabər baza xarakterli iqtisad elmidir. Nəzəri konsepsiyaların gerçəklik dərəcəsini əks etdirən tarixi material (faktlar) iqtisadi qanunların və hadisələrin zaman və məkanca fərqli xüsusiyyətlərini üzə çıxarır. stənilən iqtisadi hadisənin tarixi kökü vardır. Bu aspekt yeni iqtisadi sistemin formalaşdırılmasında mütləq nəzərə alınmalıdır.Qeyd olunur ki, iqtisadi tarix təkcə keçmişin iqtisadi təcrübəsini aşkarlamaqla deyil, həmçinin proqnostik funksiyanı həyata keçirir. Beləliklə, konkret rasional yozuma söykənmədən dilemma ortalığa qoyulur: “iqtisadi tarix”, yoxsa “iqtisadiyyatın tarixi”? Seçimin sırf terminoloji müstəviyə keçirilməsi və bu aspektdən konkret yanaşmanın sərgilənməsi, fikrimizcə, məsələyə birtərəfli baxış səciyyəsi daşıyacaqdır. Məsələ burasındadır ki, hal-hazırda hər iki termin elmi dövriyyədə işlədilməkdədir. Bir sıra tədqiqatçılar hesab edirlər ki, “iqtisadi tarix” – tarix elminə, “iqtisdiyyatın tarixi” isə iqtisad elminə aiddir. Tarixçilər birmənalı olaraq birinci variantı məqbul sayırlar. Hətta hesab olunur ki, qeyd edilən yönümdə yazılmış dərsliklər – adlarından asılı olaraq (“iqtisadi tarix”, “iqtisadiyyatın tarixi”) – məzmunca fərqlənməlidirlər. Belə ki, birinci halda (“iqtisadi tarix”), yəni tarixçilər üçün tərtib edilmiş dərslik daha çox “tarixi” səciyyə daşımalıdır. Başqa sözlə, iqtisadi hadisə və proseslərin təsviri və interpretasiyası tarixi kontekstin daha dərin qatlarına nüfuz etməklə həyata keçirilməlidr.
67 Вопросы истории народного хозяйства и экономической мысли. Вып.1. – М.; 1989. Dünya iqtisadiyyatının tarixi
62
kinci halda isə, yəni “iqtisadiyyatın tarixində” əsas aksent iqtisad elminin kateqoriya və konsepsiyalarının üzərinə düşməlidir. V.Bovıkin belə bir qənaət ortalığa qoymuşdur ki: “.... Tarix və iqtisadi tarix, eləcə də iqtisadi tarix və iqtisad elmi arasında sərhədlərin dəqiq müəyyənləşdirilməsinin zəruriliyinə şübhə ilə yanaşıram”. 68
Bizim məsələyə yanaşma tərzimiz tarixi-iqtisadiyyat elminin tipologiyasında ifadə etdiyimiz (şəkil 2.1) yanaşmaya söykənir. Başqa sözlə, “iqtisadi tarix” və “iqtisadiyyatın tarixi”: 1.Eyni anlayışlar deyildir. 2.Predmet fərqliliyi mövcuddur. 3.“ qtisadi tarixi” – “hissəni” (əsasən), “ qtisadiyyatın tarixi” “tamı”, “bütövü” öyrənir. Təbii ki, bu aspektdən hansısa Çin səddi çəkməyə də ehtiyac yoxdur. Lakin, hər halda bu anlayışların eyniləşdirilməsi də yolverilməzdir. “Dünya iqtisadiyyatının tarixi” fənninin predmet müəyyənləşməsi isə daha konkret məzmun daşıyır. Hər şeydən əvvəl, qeyd edək ki, yuxarıda apardığımız fərqləndirməyə uyğun olaraq “Dünya iqtisadiyyatının tarixi” və “Dünyanın iqtisadi tarixi” anlayışları da identik mahiyyət daşımır. “Dünyanın iqtisadi tarixi” həmin “iqtisadi tarix”in miqyas genişlənməsindən başqa bir şey deyildir. “Dünya iqtisadiyyatının tarixi” – qlobal iqtisadi sistemin genezisi, qərarlaşması və inkişafı prosesini tarixi-xronoloji prizmadan öyrənən müstəqil elm sahəsidir. Yəni predmetin əhatə dairəsi sistemli yaranışın konkret sərhədlərindən kənara çıxmır, parçalanmır, eləcə də ayrı-ayrı iqtisadi proseslərin, institutların əlahiddələşmiş şəkildə retrospektiv təhlili ilə məşğul deyildir. Dünya iqtisadiyyatın tarixinin tədqiqat sahəsi iki anlayışın dialektik bağlılığından formalaşır: 1. qtisadiyyatın strukturu: bir-biri ilə qarşılıqlı bağlılıqda olan və ictimai təsərrüfat sistemini formalaşdıran makroiqtisadi elementlərin məcmusu. 2. Cəmiyyətin təsərrüfat mədəniyyəti: iqtisadiyyatın struktur elementləri arasında şaquli və üfüqi əlaqələri, monolitliyi formalaşdıran mental yaranış.
68 Бовыкин В.И Миланский Конгресс экономической истории и наша историко- экономическая наука// Экономическая история. Обозрение. Вып. 1. М., 1996.- С.9 Dünya iqtisadiyyatının tarixi
63
Hər iki anlayışın qarşılıqlı bağlılığını sxematik formada aşağıdakı kimi ifadə etmək olar (şəkil 3.3).
Şə kil 3.3. Cəmiyyətin təsərrüfat tipinin sadələşdirilmiş blok-sxemi Sahəvi səviyyə Ərazi səviyyəsi Geniş təkrar istehsal səviyyəsi Xarici iqtisadi səviyyə Cəmiyyətin təsərrüfat mədəniyyəti Tələbatların strukturu və səviyyəsi Subyektlərin sosial qarşılıqlı təsiri Əmək
etikası stehsalın milli təşkili forması
Həyat tərzi və istehla- kın stereo- tipləri
Cəmiyyətin təsərrüfat tipi Təşkilati-iqtisadi səviyyə qtisadiyyatın strukturu
Yüklə 5,72 Mb. Dostları ilə paylaş:
|