4.1.3. Nitqin düzgünlüyü və
ifadəliliyini təmin edən durğu işa-
rələrindən məqsədyönlü istifadə
edir.
Yazıda nitqin düzgünlüyünə və ifadəliliyinə xidmət edən durğu işarələrinin düzgün
yerində işlədilməsi
Nitqin düzgünlüyü, nitqin
ifadəliliyi, durğu işarələri
4.1.4. Üslubi çalarlarından asılı
olaraq sözləri böyük və kiçik
hərflərlə yazır.
Mətndəki sözlərin üslubi çalarlarından asılı olaraq böyük və ya kiçik hərflərlə
yazılması.
Üslubi çalar, böyük hərflə
yazılan sözlər, kiçik hərflə
yazılan sözlər
Tezaurus
Alt standart -əsas standartda ifadə olunmuş fikrin müəyyən hissəsidir.
Azərbaycan dili fənninin tədris vahidi - dərslikdəki mövzuların tematik
qrupudur.
Dərslik - dövlət təhsil standartları əsasında hazırlanmış kurikulumlara uyğun
olan, şagirdlərdə müstəqil tədqiqatçılıq və yaradıcılıq vərdişlərinin aşılanmasına,
demokratik dünyagörüşünün formalaşmasına imkan yaradan, onları düşünməyə
sövq edən, məntiqi təfəkürü inkişaf etdirən, tətbiqi xarakter daşıyan, inteqrativ
xüsusiyyətə malik əsas dərs vəsaitidir.
Dərslik - dövlət təhsil standartları əsasında hazırlanmış kurikulumlara uyğun
olan, şagirdlərdə müstəqil tədqiqatçılıq və yaradıcılıq vərdişlərinin aşılanmasına,
demokratik dünyagörüşünün formalaşmasına imkan yaradan, onları düşünməyə
sövq edən, məntiqi təfəkkürü inkişaf etdirən, tətbiqi xarakter daşıyan, inteqrativ
xüsusiyyətə malik əsas dərs vəsaitidir.
Dəyərlər -şəxsiyyəti şətləndirən keyfiyyətdir.
Fəal (interaktiv) təlim - şagirdlərin idrak fəallığına əsaslanır, təhsil prosesinin
digər iştirakçıları ilə əməkdaşlıq şəraitinin yaradılmasını tələb edir.
Fəal (interaktiv) təlim - şagirdlərin idrak fəallığına əsaslanır, təhsil prosesinin
digər iştirakçıları ilə əməkdaşlıq şəraitinin yaradılmasını tələb edir.
Fəaliyyət - 1. Hər hansı bir sahədə iş, çalışma; fəallıq göstərmə; aktivlik. 2.
Iş, işləmə.
Fənn kurikulumu - fənn üzrə fəaliyyətləri istiqamətləndirən konseptual
sənəddir.
İdrak fəaliyyəti - idrak prosesində həyata keçirilən fəaliyyətdir. Psixoloqların
fikrincə, idrak fəaliyyətində bilmək, anlamaq, tətbiq etmək, sintez etmək və
dəyərləndirmək əsas mərhələlər hesab olunur. Müasir təhsil konsepsiyasına görə,
şagirdin təlim fəaliyyətinin psixopedaqoji əsasını məhz həmin parametrlər təşkil
edir. Ona görə də “hafizə məktəbi”ndən fərqli olaraq “təfəkkür məktəbi”ndə təlim
stanadartları hazırlanarkən onlar əsas götürülür.
İnteqrasiya - müəyyən təhsil sistemi çərcivəsində şagirdlərin təfəkküründə
dünyanın bütöv və bölünməz obrazını formalaşdırmaq, onları inkişaf və
özünüinkişafa istiqamətləndirmək məqsədilə təlimin bütün məzmun komponentləri
arasında struktur əlaqələri qurmağı və onları sistemləşdirməyi tələb edən didaktik
prinsipdir. Dünyanın təhsil təcrübəsində şaquli və üfüqi olmaqla onun iki
növündən istifadə edilir.
İdrak fəaliyyəti - idrak prosesində həyata keçirilən fəaliyyətdir. Psixoloqların
fikrincə, idrak fəaliyyətində bilmək, anlamaq, tətbiq etmək, təhlil etmək, sintez
etmək və dəyərləndirmək əsas mərhələlər hesab olunur. Müasir təhsil
konsepsiyasına görə, şagirdin təlim fəaliyyətinin psixopedaqoji əsasını məhz
həmin parametrlər təşkil edir. Ona görə də “hafizə məktəbi”ndən fərqli olaraq
“təfəkkür məktəbi”ndə təlim standartları hazırlanarkən onlar əsas götürülür.
İnteqrasiya - müəyyən təhsil sistemi çərcivəsində şagirdlərin təfəkküründə
dünyanın bütöv və bölünməz obrazını formalaşdırmaq, onları inkişaf və
özünüinkişafa istiqamətləndirmək məqsədilə təlimin bütün məzmun komponentləri
arasında struktur əlaqələri qurmağı və onları sistemləşdirməyi tələb edən didaktik
prinsipdir. Dünyanın təhsil təcrübəsində şaquli və üfüqi olmaqla onun iki
növündən istifadə edilir.
Kurikulum - təhsilin məzmunu, təşkili və qiymətləndirilməsi ilə bağlı bütün
məsələləri özündə əks etdirən konseptual sənəddir.
Kurrikulum - təlim prosesi ilə bağlı bütün fəaliyyətlərin səmərəli təşkilinə,
məqsədyönlü və ardıcıl həyata keçirilməsinə imkan yaradan konseptual sənəddir.
Qaynaq - 1. Tədqiqat və araşdırmalar məqsədi ilə istinad edilən elmi, tarixi,
bədii, fəlsəfi və b. mənbə.
Qiymətləndirmə standartı - təhsil alanların nailiyyət səviyyəsinə qoyulan
dövlət tələbidir.
Qiymətləndirmə standartı - təhsil alanların nailiyyət səviyyəsinə qoyulan
dövlət tələbidir.
Milli kurikulum - ölkə miqyasında təhsilin hər bir pilləsindəki fəaliyyətlərin
həyata keçirilməsinə imkan yaradan və onları istiqamətləndirən konseptual
sənəddir.
Məzmun xətti - fənn üzrə ümumi təlim nəticələrinin reallaşmasını təmin
etmək üçün müəyyən olunan məzmununun zəruri hissəsidir.
Məzmun standartı - dövlətin təhsil alanların bilik və bacarıq səviyyəsinə
qoyulmuş dövlət tələbdir.
Milli kurikulum - ölkə miqyasında təhsilin hər bir pilləsindəki fəaliyyətlərin
həyata keçirilməsinə imkan yaradan və onları istiqamətləndirən konseptual
sənəddir.
Nəticəyönümlülük - yeni kurikulumların hazırlanmasında nəzərə alınmış əsas
prinsiplərindən biridir. Bu pirinsipin tələbinə görə müəyyən olunmuş bacarıqlardan
ibarət zəruri məzmun nəticələr formasında verilir.
Nəticəyönümlülük - yeni kurikulumların hazırlanmasında nəzərə alınmış əsas
prinsiplərdən biridir. Bu pirinsipin tələbinə görə müəyyən olunmuş bacarıqlardan
ibarət zəruri məzmun nəticələr formasında verilir.
Paralinqvisitk vasitələr – jest (əl hərəkətləri) və mimika (üz hərəkətləri).
Pedaqoji innovasiya - təhsil müəssisələrində, pedaqoji nəzəriyyələrdə,
müəllim və şagirdlərin fəaliyyətlərində, təlim-tərbiyənin məzmununda, forma, üsul
və vasitələrində, idarəetmədə, məqsəd və nəticələrdə, ümumən, pedaqoji sistemdə
baş verən yeniliklərdir. Onlar müəyyən dövr ərzində sabit qalaraq ənənəvi qaydada
davam etdirilir, həmin dövrün səciyyəvi pedaqoji hadisəsinə çevrilir.
Pedaqoji innovasiya - təhsil müəssisələrində, pedaqoji nəzəriyyələrdə,
müəllim və şagirdlərin fəaliyyətlərində, təlim-tərbiyənin məzmununda, forma, üsul
və vasitələrində, idarəetmədə, məqsəd və nəticələrdə, ümumən, pedaqoji sistemdə
baş verən yeniliklərdir. Onlar müəyyən dövr ərzində sabit qalaraq ənənəvi qaydada
davam etdirilir, həmin dövrün səciyyəvi pedaqoji hadisəsinə çevrilir.
Şagird naliyyətləri - bilik və bacarıqlar əsasında qazanılan dəyərlərdir.
Şəxsiyyət - 1. Bir şəxsə xas olub onun fərdiyyətini müəyyən edən
xüsusiyyətlərin məcmusu. 2. Öz xarakteri, əxlaqı, cəmiyyətdə mövqeyi və s.
baxımından insan, şəxs, sima.
Şəxsiyyətyönümlülük – Milli Kurikulumun hazırlanması zamanı nəzərə
alınmış didaktik prinsiplərdən biridir. Onun tələbinə görə, kurikulumların
tərkibində olan təlim standartları, strategiyaları və qiymətləndirmə mexanizmləri
şagird şəxsiyyətində idraki, hissi və psixomotor bacarıqlar əsasında yaranan
keyfiyyətlərin formalaşmasına yönəlir. Çox vaxt bu keyfiyyətlər kompetensiyalar
(səriştələr, qabiliyyətlər), dəyərlər və ya mədəniyyətlər terminləri ilə ifadə edilir.
Şəxsiyyətyönümlülük – Milli Kurrikulumun hazırlanması zamanı nəzərə
alınmış didaktik prinsiplərdən biridir. Onun tələbinə görə, kurikulumların
tərkibində olan təlim standartları, strategiyaları və qiymətləndirmə mexanizmləri
şagird şəxsiyyətində idraki, hissi və psixomotor bacarıqlar əsasında yaranan
keyfiyyətlərin formalaşmasına yönəlir. Çox vaxt bu keyfiyyətlər kompetensiyalar
(səriştələr, qabiliyyətlər), dəyərlər və ya mədəniyyətlər terminləri ilə ifadə edilir.
Şəxsiyyətyönümlü təhsilin keyfiyyət göstəricisi sadəcə bilik və ya bacarıqlar deyil,
milli səviyyədə müəyyən olunmuş ümumi nəticələrə uyğun səviyyənin
(kompetensiya, keyfiyyət və ya mədəniyyət göstəricilərinə uyğun səviyyənin) əldə
edilməsidir.
Taksonomiya - yanan sözdür (taxus-qayda ilə yerləşmə+qanun deməkdir),
təlim məqsədlərinin şəbəkəli və ya sistemli təsnifatıdır. Elmi termin kimi ilk dəfə
botanika və zoologiyada əmələ gəlmiş, heyvanların və bitgi orqanizmilərinin
qruplara görə bölgüsü anlamında işlənmişdir. 30-cu illərdə psixologiyada istifadə
olunmağa başlanmışdır.
Təhsildə qiymətləndirmə sistemi - beynəlxalq milli və məktəb səviyyələrində
aparılan qiymətləndirməni əhatə edir. Orada zəruri məzmunun (qiymətləndirmə
standartlarının), vasitələrin (test, sual və s.), formaların, üsulların
müəyyənləşdirlməsini və onların reallaşdırılmasına aid prosedurları özündə
birləşdirir.
Təlim nəticəsi - müəyyən bir mərhələdə mənimsənilməsi nəzərdə tutlan və
əvvəlcədən müəyyənləşdirilmiş təlim nailiyyətlərinin konkret bir səviyyəsidir.
Təlim strategiyası - təhsil prosesində istifadə olunan forma, metod, üsul və
vasitələrin məcmusudur.
Təlimin məzmunu - şəxsiyyətin formalaşmasına yönəlmiş bacarıqlar şəklində
ifadə edilən təlim nəticələrinin (təlim standartlarının) məcmusudur.
Təlimin məzmunu - şəxsiyyətin formalaşmasına yönəlmiş bacarıqlar şəklində
ifadə edilən təlim nəticələrinin (təlim standartlarının) məcmusudur.
Təlim nəticəsi - müəyyən bir mərhələdə mənimsənilməsi nəzərdə tutulan və
əvvəlcədən müəyyənləşdirilmiş təlim nailiyyətlərinin konkret bir səviyyəsidir.
Taksonomiya - yunan sözdür (taxus-qayda ilə yerləşmə+qanun deməkdir),
təlim məqsədlərinin şəbəkəli və ya sistemli təsnifatıdır. Elmi termin kimi ilk dəfə
botanika və zoologiyada əmələ gəlmiş, heyvanların və bitgi orqanizmilərinin
qruplara görə bölgüsü anlamında işlənmişdir. 30-cu illərdən psixologiyada istifadə
olunmağa başlanmışdır.
Təhsildə qiymətləndirmə sistemi - beynəlxalq milli və məktəb səviyyələrində
aparılan qiymətləndirməni əhatə edir. Orada zəruri məzmunun (qiymətləndirmə
standartlarının), vasitələrin (test, sual və s.), formaların, üsulların
müəyyənləşdirlməsini və onların reallaşdırılmasına aid prosedurları özündə
birləşdirir.
Təlim strategiyası - təhsil prosesində istifadə olunan forma, metod, üsul və
vasitələrin məcmusudur.
Azərbaycan dili fənn kurikulumu - fənn üzrə fəaliyyətləri istiqamətləndirən
konseptual sənəddir.
Azərbaycan dili fənninin məzmun xətti - fənn üzrə ümumi təlim nəticələrinin
reallaşmasını təmin etmək üçün müəyyən olunan məzmunun zəruri hissəsidir.
Azərbaycan dili fənninin məzmun standartı - dövlətin təhsil alanların bilik və
bacarıq səviyyəsinə qoyduğu dövlət tələbdir.
Resurslar
1. Məktəbli lüğətləri (Məktəblinin orfoepiya lüğəti, Məktəblinin orfoqrafiya
lüğəti, Məktəblinin izahlı lüğəti, Məktəblinin frazeologiya lüğəti, və s.)
2. Əyani vasitələr
3. Əməli yazı nümunələri
4. Dilçiliyə dair sxemlər
5. Audio-vizual vasitələr
6. İfadəli oxu vasitələri (oxu üçün müxtəlif mətnlər)
7. Qiymətləndirmə vasitələri
8. Test
9. Dilçiliyə dair krossvordlar (leksikaya dair krossvord, fonetikaya dair
krossvord və s.)
10. Dilçiliyə dair cədvəllər (kolleqrafik cədvəl, heca cədvəllər, hüsnxətt
cədvəlləri və s.)
11. Şəkilli heca kartoçkaları
İstifadə olunmuş ədəbiyyat
Azərbaycan dilində
1.
Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyası. Bakı, 2003.
2.
“Təhsil haqqında” Azərbaycan Respublikasının Qanunu. “Kurikulum”
jurnalı, 2009, №4.
3.
Ağayev Ə.A. Təlim prosesi: ənənə və müasirlik. Bakı, “Adiloğlu”
nəşriyyatı, 2006
4.
Əhmədova M, Əliyev M, Qasımlı M və b.Müəllim hazırlığının və orta
təhsilin yeni perspektivləri (Qərb təhsil sisteminin təcrübəsi əsasında) Baki
“Adiloglu”, 2005
5.
Əlizadə Ə.Ə. İdrak prosesləri və hisslər. Bakı, ADPU, 2008.
6.
Əlizadə Ə.Ə. Müasir Azərbaycan məktəbinin psixoloji problemləri. Bakı,
“Pedaqoqika”, 2004.
7.
Əlizadə Ə.Ə. Yeni pedaqoji təfəkkür. Bakı, “Adiloğlu”, 2001.
8.
Hüquqlara aparan yol. Metodik vəsait. Norveç qaçqınlar şurası, 2004
9.
İnsan hüquqlarının tədrisi. Müəllimlər üçün vəsait. Norveç qaçqınlar
şurası,2003
10.
Kazunov A. Milli pedaqoqika yollarında Bakı, “Ağrıdaq”, 2001.
11.
Kərimova F, Əhmədova M.C və b. İntqrativ kurikulum: mahiyyəti və
nümunələr. Baki “Adiloglu”, 2005
12.
Qasımova L.N. Pedaqoqika Mühazirə kursu. Bakı, 2003.
13.
Qədimova X. İnteraktiv təlim metodları, Bakı,2005
14.
Mərdanov M. Azərbaycanın təhsili dünən, bu gün, sabah. Bakı, “Təhsil”,
2006.
15.
Mərdanov M.,Şahbazlı Azərbaycanın təhsil siyasəti (1998-2004), II kitab,
Bakı, “Çaşıoğlu”, 2005.
16.
Mərdanov M.,Şahbazlı F. Azərbaycanın təhsil siyasəti (1998-2005), II
kitab, Bakı, “Təhsil”, 2005.
17.
Paşayev Ə.X., Rüstəmov F.A. Pedaqoqika Yeni kurs. Bakı, “Nurlan”, 2007.
18.
Ümumi təhsilin dövlət standartları və proqramları. “Kurikulum” jurnalı,
2010, №3
19.
Veysova Z. Fəal/interaktiv təlim: müəllimlər üçün vəsait, 2007
20.
Ümumtəhsil məktəblərinin I-IV sinifləri üçün fənn kurikulumları. Bakı,
“Təhsil”, 2008, 480 səh.
21.
Kurikulumların hazırlanması və tətbiqi məsələləri. Bakı, “Kövsər”, 2008,
224 səh.
22.
İbtidai siniflər üçün yeni fənn kurikulumlarına dair gündəlik planlaşdırma
nümunələri. Bakı, “Kövsər”, 2010, 196 səh.
23.
Ümumi təhsil pilləsinin dövlət standartları və proqramları (kurikulumları).
Bakı, “Kurikulum” jurnalı, 2010, №3, səh. 115-130.
24.
Kurikulum islahatı: tədqiqatlar, nəticələr. Bakı, “Mütərcim”, 2011, 344 səh.
25.
Ümumi təhsilin fənn standartları (I-XI siniflər). Bakı, “Mütərcim”, 2012,
402 səh.
26.
Azərbaycan Respublikasının ümumi təhsil sistemində qiymətləndirmə
Konsepsiyası. Bakı, “Kurikulum” jurnalı, 2009, №2, səh. 138-150.
Rus dilində
1.
Materialı razrabotke naüionalğnoqo standarta sredneqo obheqo obrazovaniə
Respubliki Kazaxstan, Almatı, 2004.
İngilis dilində
1.
Reading/Language arts framework for California Public schools.
Kindergarten Through Grade Twelve .Published by the California
Department of Education, 1999
2.
Borich,G.D. Effective teaching methods. Upper Saddle River,1996
3.
Devine, Thomas G, Teaching studies skills, Boston, 1987
4.
English As a Second Language and English Literacy Development. The
Ontario Curriculum. Grades 1-8. Ministry of Education of Ontario,1999
5.
English language Arts Learning standards and Core curriculum. Pre K-
Grade 5, 1999
6.
English. The Ontario Curriculum. Grades 1-8. Ministry of Education of
Ontario, 2000
7.
Health and Physical Education. The Ontario Curriculum. Grades 11-12.
Ministry of Education of Ontario,2000
8.
History –social science framework for California Public schools .Edition
with Criteria for Instructional Materials, Sacramento, 2005
9.
John S.Kendall and .Marzano J. Robert, Content knowledge. A
compendium of standards and benchmarks for K-12 Education, 1996
10.
John U.Michaelis, Jesus Garcia, Social studies for children. A guied to basic
instruction, 1996
11.
Language. The Ontario Curriculum. Grades 1-8. Ministry of Education of
Ontario, 2006
12.
Mary E. Haas and Margaret A. Laughlin, Meeting the standards Readings
for K-6 Educators, 1999
13.
Marzano, Robert.J, Reading Diagnosis and İnstruction, 1987
14.
Mathematics curriculum Pre K-12 Missoula County Public Schools,
Missoula, 2003
15.
Mathematics. The Ontario Curriculum. Grades 1-8. Ministry of Education
of Ontario, 2005
16.
Montana office of public Instruction. Montana standards for social studies.
Missoula, 2000
17.
Native Languages. The Ontario Curriculum. Grades 1-8. Ministry of
Education of Ontario, 2001
18.
NCSS Expectations of excellence: Curriculum standards for social
studies(Bulletin 89) Washington, DC, 1999
19.
Peter Morterella,Candy M.Beal,Chearyl Mason Bolick, Teaching social
studies in middle and secondry schools, Ohio, 2005
20.
Science and Technology. The Ontario Curriculum. Grades 1-8. Ministry of
Education of Ontario, 1998
21.
Stephanie Wasta, Teaching social studies, 2006
22.
The arts. The Ontario Curriculum –Exemplars Grades 2,5 and 7. Ministry of
Education of Ontario, 2004
23.
The National Curriculum. Handbook for secondary teachers in England ,
London, 1999
24.
Virginia/USA Government Program of studies. Fairfax County Public
Schools, 1998
25.
Wiseman Donna. L, Reading Instruction: A literature Based Approach
/Englewood Cliffs,1991
Türk dilində
1.
T.C Milli Egitim Bakanlığı.Talim və Terbiye Kurulu Başkanlığı. Türkçə
Dersi (6-12. Sınıflar) Ögretim Programı və Kılavuzu , Ankara, 2005
Dostları ilə paylaş: |