❖ Şəxsi yanaşma. İnformasiya iqtisadiyyatınm mərkəzi ob-
yekti kimi xüsusi fərd çıxış edir. Burada (sənaye iqtisadiy-
yatmda olduğu kimi) insanlarm oxşarlığına deyil, onlann
müxtəlif keyfıyyətlərinə xüsusi diqqət yetirilir.
❖ Qrup yanaşması. Fərdlərin şəxsi keyfıyyətlərin müxtelifli-
yi onlarm fərdiyyəçilik fəlsəfəsinə əsaslanan sənaye iqtisa-
diyyatında nəzərə ahnmayan sosial qruplarda birləşməsı sə-
bəbinə xidmət edir. Qrup yanaşması bircinsli cəmıyyətin
postulatma ziddir.
❖ Psixoloji yanaşma. Fərdın iqtisadi davranışının tədqiqı za-
manı onun şəxsi keyfıyyətlər sistemində mühüm rol oyna-
yan psixoloji xüsusiyyətləri öyrənilir. Sənaye iqtisadiyya-
tmda əsas postulatlar sırastnı əsalandırmaq üçün fıziologiya-
nın bəzi nəticələrindən istifadə olunur. Qıcıqlandıncıya re-
aksiyanm gücü müəyyən zaman anı ərzində onun hər təkra-
rmda azalan Fexnerin qanununu nümıımnə kimi göstərmək
olar. Uilyam bu qanundan son faydalılığı - sənaye iqtisadiy-
yatının əsas postulatı məhv cdən qanununun əsasiandırlması
zamanı istifadə etmişdir.
Şəkil 1.2. İnformasiya iqtisadiyyatının metodu.
❖ Təcrübi yanaşma. İnformasiya iqtisadiyyatının əsas qanıı-
nu etibarlı təcrübi verilənlərin təhlili əsasmda qəbul edilir.
Yəni, induktiv - xüsusidən ümumiyə doğru metodu üstünliik
təşkil edir. Sənaye iqtisadiyyatında deduktiv prinsiplərdən
istifadə olunur. Əsas nəzəri nəticələr ciddı təcrübi əsaslan-
maya malik olmayan başianğıc postulatlar sistemınin foraıal
-
məntiqi təhlili vasitəsiiə əldə olunur.
Iqtisadiyyat
S ən ay c
iqtisad iy y atı
❖ Lokal yanaşma. İstənilon dövrdə və istəmlən cəmiyyət
üçün ədalətli xüsusi qanunların mövcudluq imkanı qəbul
edilmir, Hər bir aşkara çıxarılmış qanunauyğunluq məkan
zaman, qrup və başqa sərhədlərə malikdir. Sonaye iqtisa-
diyyatı xüsusi qanunlar - əm ək dəyən, təklıfın azalması, tə-
ləb və s. qanunlar sistemində qurulmuşdur. Bu sistem Nyu-
tonun qanunlarını, enerjinin saxlanması və s. qanunları daxil
edən mexanikanın xüsusi qanunlar sisteminə oxşardır.
❖ Sosiometrik yanaşma. İqtisadi hadisəni xarakterizə edən
kəmiyyət göstəriciləri sosial tədqiqatların əsastnda alınır.
Güman edilir ki, iqtisadi göstəriciİərin öiçüiməsi insanİartn
subyektiv qiymətiəndirilm əsinə əsaianır. Məsolən, fərdin
yaradıcılıq fəaiiyyətinin davamitiığına bərabər olan yara-
dıcı rifahın miqdarı həmin fərdin anketləşmosi aparıima-
dan dəqiq tərtib edilə bilməz. Sənaye iqtisadiyyatında gös-
təricilər sistemi obyektiv prinsiplər əsasında yaradılmışdır.
İnsanlartn subyektiv fıkirləri hesabiama aiqoritminə daxil
edilmir.
❖ Fənlərarası yanaşma. İnformasiya iqtisadiyyatı iqtisadiy-
yat və sosiologiyanm kəsişməsində yerləşən fənlərarası
qarşıİtqh əİaqələrin bütün formalarım öyrənən ictimai
elmləri ümumiləşdirir. Onda o ictimai eimlorin - folsəfə,
psixoİogiva, hüquq və s. metod və nailiyyətlərindən istifa-
də edir. Bu naiiiyyətlər hesabına bu elm infomıasiya iqtisa-
diyyatımn inkişafına birbaşa təsir göstərir. Müasir iqtisadi
təsəvvüriərin liberal istiqaməti çərçivəsinde mürokkəb so-
siaİ hadisəiərin izahı və Öyrəniİməsi zamanı iqtisadi mc-
todların istifadəsində əks olunan zıdd tendensiyaları üstün-
liik təşkii edir. Q.Bekkerin işlərində inkişaf ctdirilmiş bu
tendensiyanı iqtisadi imperializm kimi müoyyon edirlər.
M əsələn, siqaretin çəkiiməsi Q.Bekker tərəfındən öz iıə-
yatımn davamlıiığını qısaltmaq hesabtna zövq intensivliyı-
ni artırmağa qərar vermiş insanın rasionai seçimi kimı qiy-
mətləndirilir.
Cədval ]. 4
İnformasiya iqtisadiy>'atının və sonaye
iqtisadivyatının metodlan.
N?
Aspekt
İqtisadiyyat
t ■
Sənayc
i Informasiva
I lüstünlük toskil cdərt metodlar
Mcxaniki
Sosiologiya
2
İqtisadi obyekt
Özgoninkiloşdirmo
Şəxsi
3
Comiyyət
Eynicinsli
Müxtılif
cinsli
4
İnsamn xassələri
Fizioİogiya
Psixologiya
5
Baslanğıc voziwət
Posluİatlar
Tocrübo
6
T ədqiqatın xarakteri
Deduksiya
İnduksiya
7
Oanunlar
Universal
Lokal
8
GösLərictlor
Obvektiv
Subyektiv
9
Fənlorarası olaqo
Iqtisadi imperializm
Fanlurarası
Əsas terminlər:
❖ iqtisadi hökmüran;
❖ iqtisadi məktəb;
❖ əsas;
❖ iqtisadiyyat (sənaye, informasiya);
❖ infornıasiya - şəbəkə cəmıyyəti;
iniormasiyanın köməyilə idarəetmə;
❖ yaradıcı meyar;
❖ yaradıcı nəzəriyyə;
❖ qarşılıqh təsir (əmtəə, şəxsiyyətlərarası);
❖ sərvət (daxili, xarici);
❖ insan modeü;
❖ ”iqtisadi insan”;
❖ ”yaradıcı insan";
❖ hakimiyyət (rasional, irrasional);
❖ individualizm (fərdiyyətçilik);
❖ sosiallaşma;
❖ eqzistcnsial ardıcıl sürətdə ikiyə bölünnıə;
❖ azadlıqdan qaçma;
❖ iqtısadiyyat (mexanistik, sosioloji);
❖ iqtisadiyyatın sosiallaşdınlması;
❖ iqtisadi imperializm.
I fəslə aid sual və tapşırıqlar.
1. İqtisadiyyatın iki tərifmi qısaca və düzgün ifadə edin.
2. İqtisad elmində iqtisadi məktəb və istiqamətlərə aid nümu-
nələr gostərin.
3.”İqtisadi hökmüranhq" anlayışmı izah edin. Cəmiyyətin inki-
şafının müxtəlif dövrlərinə aid iqtisadi hökmüranlara nümunələr
göstərin.
4.
Sənaye iqtisadiyyatı, ınformasiya iqtisadiyyatı hansı xarak-
terik xüsusiyyətlərə malikdir?
5. XVIII- XIX əsrlərdə hansı ıqtisadi məktəblər üstünlük təşkil
etmişdir? Bu məktəblərin nümayəndələrinin adlannı sadalaym.
6. İnformasiya cəmiyyətinin meyarlannı sadalayın.
7. “Texniki determinizm,, temıininin mahiyyətini açıqlayın.
8. Q.Şillerin iqtisadiyyatda informasiyanm malik olduğu rola
qarşı yanaşmasım izah edin. Sizcə, onun mövqeyinin zəif nöqtəsi
nədən ibarətdir?
9. D.Bcll tərəfındən irəli sürülmüş ictimai mexanizmin. tipolo-
giyasını qeyd edin. Ona qarşı hansı etirazlar irəli sürülmüşdür?
10. İnfomıasiyanın istehlak həcminin artması ictimai tərəqqi-
nin meyarı kimi hesab edilə bilərmi? Arqumentlər gətınn.
11. Y.Şumpeterin iqtisadi inkişaf nəzəriyyəsində sahibkann
yaradıcılıq fəahyyətinin iqtisadi stimulu necədir?
12. Yaradıcı nəzəriyyədə hansı göstəricilər ictiınai inkişafın
meyarlarıdır? Bu göstəricilərin ölçülməsinin mürəkkəbliyı nədən
ibarətdir?
13. Əmək dəyəri və yaradıcı dəyər nəzəriyyələri hansı ümumi
xüsusiyyətlərə malikdirlər?
Yüklə Dostları ilə paylaş: |