İqtisadi-coğrafı
səciyyəsi"
mövzusunda
namizədlik
dissertasiyası müdafıə etmişdir.
Gənc alim elə həmin il Bakı şəhərinə qayıtmış və
Azərbaycan SSR Elmlər Akademiyası Coğrafıya İnstitutun-
da kiçik elmi işçi vəzifəsində işlədikdən sonra 1957-ci ilin
əw əlindən
öz
taleyini
iqtisad
elmilə
bağlamışdu*.
Akademiyanm iqtisadiyyat bölməsinə (1958-ci ilin may
aymdan İqtisadiyyat İnstitutuna çevrilmişdir) kiçik elmi işçi
vəzifəsinə işə keçmiş, burada elmi fəaliyyətini davam
etdirmiş və bu günədək, bu institutla əlaqəsini kəsməmiş
"Regional iqtisadiyyat" şöbəsində yerinə yetirilən elmi
tədqiqat işlərinə bilavasitə elmi rəhbərlik edir və burada fəal
elmi tədqiqat işlərinə rəhbərlik edir.
Onun keçdiyi bu paralel həyat yolu da, elmi yaradıcılığı
da, respublika iqtisadiyyatınm inkişafı problemlərinin
tədqiqinə qeyri-standart yanaşma metodlarımn tədqiqi də öz
orijinallığı ilə fərqlənir. Məhz orijinal elmi-tədqiqat metodu,
respublika iqtisadiyyatının problemlərinə dərindən bələd
olmaq, onların həllinə qeyri-standart yanaşmaq və zəhmət-
sevərlik A.A.Nadirovu respublika iqtisadiyyatınm ən kəskin
və aktual problemlərindən biri olan məhsuldar qüw ələrin
yerləşdirilməsinin tədqiqatçısı kimi nəinki Azərbaycanda,
həm də onun hüdudlarından çox-çox kənarlarda tanıtmışdır.
A səf Nadirovun tədqiqatlarım nəzərdən keçirdikdə onun
elmi maraq və fəaliyyət dairəsinin olduqca geniş və
çoxcəhətli olduğu dərhal gözə çarpır. Onun əsərləri
Azərbaycan iqtisadiyyatınm inkişafmın aktual problemlərinə
və xüsusilə də məhsuldar qüw ələrin yerləşdirilməsi,
şəhərlərin və regionların inkişafı, sənaye qovşaqları və ərazi-
30
istehsal komplekslərinin səmərəli formalaşması, ərazi
planlaşdırma və iqtisadi rayonlaşdırma, sənayenin inkişafı
və səmərəli yerləşdirilməsi kimi respublikamız üçün həmişə
aktuallıq kəsb edən problemlərə həsr olunmuşdur. Məhz bu
istiqamətdə respublikamızda ilkin olaraq apardığı tədqiqatlar
A.A.Nadirovu ölkəmizdə və onun hüdudlarından kənarda
görkəmli iqtisadçı alimlərdən və elmin təşkilatçılarından
biri, regional iqtisadiyyatın tədqiqi sahəsində Azərbaycan
məktəbinin banisi kimi tanıtdırmışdır.
A.A.Nadirov aspirant olduğu vaxtlarda, Naxçıvan
Muxtar Respublikasınm iqtisadiyyatma dair nəşr etdirdiyi
məqalələrilə özünün regional iqtisadiyyat üzrə bacarıqlı
tədqiqatçı olduğunu sübut etmişdir. Namizədlik dissertasiya-
sının müdafıəsindən sonrakı ilk illərdə o, İttifaq alimləri ilə
birlikdə bir sıra müştərək məqalələr nəşr etdirmiş və həmin
vaxtdan keçmiş İttifaqda regional tədqiqatçı, iqtisadçı alim
kimi diqqət çəkmişdir.
Qeyd edildiyi kimi, A.A.Nadirov hansı vəzifədə
işləməsindən asılı olmayaraq, öz elmi taleyini İqtisadiyyat
İnstitutuna bağlamış və burada özünün geniş və çoxcəhətli
elmi axtanşlarmı dərinləşdirmiş, iqtisadiyyat sahəsində
sanballı əsərləri ilə tədqiqatçılarm və dövlət strukturlannın
maraq dairəsində olmuşdur.
Respublika
iqtisadçılan arasında ilk
dəfə
olaraq
A.A.Nadirov ötən əsrin 60-cı illərində şəhər iqtisadiyyatınm
tədqiqinə önəm vermiş, xırda və orta şəhərləri müəyyənləş-
dirmiş və onlann ən perspektivlilərinin regional mədəni-
iqtisadi mərkəz kimi formalaşmasının zəruriliyini elmi
cəhətdən əsaslandırmışdır. Bu ideyalar sonrakı illərdə
31
respublikada düzgün regional siyasət yeridilməsində, xırda
və orta şəhərlərin inkişafmda müsbət rol oynamışdır. Onun
perspektivli xırda və orta şəhərlərin elə səviyyədə inkişaf
etdirilməsi ideyasını irəli sürürdü ki, onlar regionlann yerli
ehtiyat və imkanlanndan tam və səmərəli istifadəyə xidmət
edə bilsin.
Respublikadaxili
iqtisadi
rayonlaşdırma
və
ərazi
planlaşdırmanm təkmilləşdirilməsi məsələlərinin kompleks
şəkildə tədqiqi də A.A.Nadirovun elmi yaradıcılığında
mühüm yer tutur. Hələ 1958-ci ildə apardığı tədqiqatı
ümumiləşdirərək A.A.Nadirov B.Əbdürəhmanov və başqa-
lan ilə birlikdə Azərbaycanın iqtisadi rayonlaşmasının
təkmilləşməsi
ideyasım
irəli
sürmüşdür.
O,
işləyib
hazırladığı müvafıq elmi prinsipləri əldə rəhbər tutaraq ilk
olaraq yeni iqtisadi rayonlar şəbəkəsinin yaradılmasım təklif
etmişdir.
A.A.Nadirov sonralar bu problemə öz yaradıcılığında
dəfələrlə müraciət etmiş və 60-cı illərdə ərazi-istehsal
komplekslərini tədqiq edərək ilk dəfə olaraq DQMV-nin
iqtisadi rayon tələblərinə cavab vermədiyini sübut etmiş və
onun Ağdam-Stepanakert (Xankəndi) iqtisadi rayonunun
tərkibinə daxil edilməsi fıkrini irəli sürmüşdür. Lakin çox
təəssüflər olsun ki, bu fıkir lazımi dairələrdə düzgün
anlaşılmamış və reallaşmamışdır.
90-cı illərin əw əllərində A.A.Nadirovun yaxından
iştirakı ilə respublikanın iqtisadi rayonlaşmasınm təkmilləş-
dirilməsi məsələsi Azərbaycan EA İqtisadiyyat və Coğrafıya
institutlannm, İqtisadiyyat Nazirliyinin, İqtisadi İslahatlar
Mərkəzinin və başqa müvafıq elm və tədris müəssisələrinin
32
yüksək ixtisaslı mütəxəssislərinin iştirakı ilə müzakirə
olunmuşdur. Son nəticədə onun bir sıra mütəxəssislərlə
(B.Ə. Budaqov, Ə. X. Nuriyev, K. S. Hüseynov, T. Q.
Həsənov və i a.) birlikdə hazırladığı yeni iqtisadi rayonlaşma
şəbəkəsi təklif olunmuşdur. Təklif olunan yeni iqtisadi
rayonlaşma şəbəkəsi
1996-cı ildən başlayaraq Təhsil
Nazirliyinin sərəncamı ilə orta məktəblərdə coğrafıyanm
tədrisində, habelə elmi-tədqiqat işlərində istifadə olunur.
Bütün elmi fəaliyyəti dövründə A.A.Nadirovun yaradıcı-
lığının ana xəttini sənayenin-inkişafı, onun quruluşunun
təkmilləşdirilməsi və səmərəli yerləşdirilməsi problemləri
təşkil etmişdir və indi də təşkil edir. Akademik A. Nadirov
hələ özünün ilk tədqiqatlarmda ipəkçiliyin və ipək
sənayesinin səmərəli inkişafı üçün respublikada geniş təbii
imkanlarm, əhalinin böyük istehsal təcrübəsi və tarixi
ənənələrinin mövcud olduğunu əsaslandırmışdır.
60-cı illərin əw əllərində A.A.Nadirovun rəhbərliyi və
fəal iştirakı ilə Azərbaycanm yeyinti sənayesinin inkişafı və
yerləşdirilməsi problemləri tədqiq olunmuşdu. Kollektiv
monoqrafıya kimi nəşr edilən bu iş (Azərbaycanın yeyinti
sənayesi. Elm, 1963,437 s.) həmin dövrdə iqtisad elmində
mühüm nailiyyət kimi qeyd edilmişdir. Sonrakı illərdə bu
monoqrafıyanın materiallanndan Azərbaycanda yeyinti
sənayesinin inkişaf proqnozları işlənib hazırlanarkən istifadə
olunmuş və həmin monoqrafıyanm materiallan əsasında
Bakıda keçmiş SSRİ-nin tanınmış alimlərinin iştirakı ilə
böyük elmi-praktik konfrans keçirilmişdir.
A.A.Nadirov 1968-ci ildə "Azərbaycanda sənayenin
səmərəli yerləşdirilməsinin iqtisadi problemləri" mövzusun-
33