Azərbaycan respublikasi təHSİl naziRLİYİ sumqayit döVLƏt universitetiNİn nəZDİNDƏ sumqayit döVLƏt texniKİ kolleci

Madd

ə 57. İctimai ekoloji ekspertiza 

1. 

İctimai  biliklər  və  ya  əhalinin  digər  qrupları  ictimai  ekoloji  ekspertiza  apara 

bil

ərlər. 

2. 

İctimai  ekoloji  ekspertizanın  həyata  keçirilməsinin  təşkilat  formaları  və  ekoloji 

ekspertiza sah

əsində ictimai biliklərin səlahiyyəti qanunvericiliklə müəyyən edilir. 

3. 

İctimai ekoloji ekspertizanın rəyi məlumat və tövsiyyə xarakteri daşıyır. 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

---

 

 

Atmosfer

ə təsirin qiymətləndirilməsi 

 

 

Atmosfer - 

ətraf mühitin elementlərindən biri olub, insan fəaliyyətinin hərtərəfli təsirinə 

m

əruz qalır. Belə təsirin fəsadları bir çox faktorlardan asılıdır və bu da atmosferin kimyəvi 

t

ərkibinin dəyişməsində əks olunur. Bu dəyişikliklər atmosfer üçün əhəmiyyətsiz olmasına 

baxmayaraq, 

mühitin biotik tərkibinə, o cümlədən, insana təsirin əsas faktorudur. Atmosfer 

v

ə hava mühiti 2 aspektdə qiymətləndirilir:  

1. 

İqlim və onun, həm təbii səbəblərin təsiri və həm də antropogen fəaliyyətin təsiri 

altında mümkün dəyişiklikləri 

2. 

Atmosfer çirklənməsidir ki, onun qiymətləndirilməsi struktur sxemə görə aparılır  

Əvvəlcə  atmosferin  çirklənməsinin  mümkünlüyü  kompleks  göstəricilərdən  birinin 

köməyi  ilə  qiymətləndirilməlidir:  atmosferin  çirklənmə  potensialı,  atmosferin  səpələnmə 

xass

əsi  və  s.  Sonra  verilən  regionda  atmosferin  çirklənməsinin  fəaliyyətdə  olan 

s

əviyyəsinin  qiymətləndirilməsi  aparılır.  İqlim-meteoroloji  xüsusiyyətlər,  atmosferin 

çirklənməsi  haqqında  nəticələrə  əsasən  kompüter  proqramları  ilə  atmosferin 

çirklənməsinin  proqnoz  qiymətləri  hesablanılır.  Bu  zaman  verilən  əraziyə  düşən 

çirkləndirici  maddələr  və  onların  qatılığı  haqqında  məlumat  verilir.  Atmosferin  çirklənmə 

d

ərəcəsini qiymətləndirmə kriteriyası-yol verilən qatılıqdır. Havada çirkləndirici maddələrin 

ölçülmüş və hesablanmış qatılığı YVQ ilə müqayisə olunur. Atmosferdə ÇM-nin qatılığı ilə 

onların tullantıları ilə eyniləşdirmək olmaz. Qatılıq-vahid həcmdə maddə miqdarıdır, tullantı 

is

ə-vahid  zamanda  atılan  maddə  miqdarıdır.  Tullantı  atmosferin  çirklənməsinin  kriteriyası 

ola  bilm

əz.  Belə  ki  havanın  çirklənməsi  nəinki  tullantının  miqdarından,  həmçinin  digər 

faktorlarda

n asılıdır. Atmosferin çirklənməsinin proqnoz qiymətləndirilməsi ƏMTQ-nin digər 

bölmələrində  istifadə  olunur.  Bu  zaman  bu  proqnozlar  digər  faktorların  fəsadlarını 

proqnozlaşdırmağa imkan verir. 

Ekoloji  ekspertizanın  aparılması  zamanı  atmosferin  vəziyyətinin  qiymətləndirilməsi 

t

ədqiq  olunan  hava  kütləsinin  çirklənməsinin  inteqral  qiymətləndirilməsinə  əsaslanır.  Bu 

zaman  t

əyinat  3  kriteriyadan  istifadə  olunur:  düzünə,  dolayı  və  indikator.  Atmosferin 

keyfiyy

ətinin  qiymətləndirilməsi  normativ  və  direktiv  sənədlərə  əsaslanıb,  mühitin 

parametrl

ərinin  düzünə  monitorinq  ölçmə  metodlarından,  dolayı-hesablama  metodları  və 

qiym

ətləndirmə kriteryalarından istifadə olunur.  

Qiym

ətləndirmənin düzünə kriteriyaları.

 

Hava kütləsinin vəziyyətinin əsas kriteryaları-

YVQ-

dır. Bu zaman nəzərə almaq lazımdır ki, atmosfer ekosistemdə xüsusi yer tutaraq, ən 

d

əyişkən, dinamiki komponentdir, texnogen çirkləndirici maddələrin ötürücü mühitidir. Ona 

görə  də,  qiymətləndirmək  üçün  zamana  görə  differensiallaşmış  qiymətləndirmə 

göstəricilərindən  istifadə  olunur.  YVQ

mb

-maksimum  bird

əfəlik,  YVQ

os

-

ortasutkalıq,  YVQ

i

-

illik.  Atmosferin  çirklənmə  dərəcəsi  YVQ-nın  dəfələrlə  tezliklə  artımı  ilə  qiymətləndirilir  və 

h

əmçinin  ÇM-nin  bioloji  təsirinin  cəmi  nəzərə  alınır.  Hava  kütləsində  ÇM,  əhalinin 

sağlamlığına təsirinə görə 4 sinfə bölünürlər:  

1. Fövqəladə təhlükəli 2. Yüksək təhlükəli 3. Orta təhlükəli 4. Az təhlükəli 

Ad

ətən,  YVQ

mb, 

YVQ

os, 

YVQ

i 

son  iki  ild

ən  az  olmayaraq,  bir  neçə  il  ərzində  ÇM-nin 

atmosferd

ə  faktiki  qatılığı  ilə  müqayisə  olunur.  Digər  əsas  kriteriya-kompleks  göstərici 

k

əmiyyətdir:  P=(A

2

+B

2

)

1/2

/C  

A 

– müxtəlif maddələrin YVQ-ya görə qatılığı; B – verilən qatılıq; C – III sinif təhlükəli 

madd

ələrin qatılığıdır. 

 

 

---

 

 

Havanın  ümumi  və  informativ  göstəricisi  –  atmosfer  çirklənməsinin  kompleks 

indeksidir 

(AÇKİ). Onun miqdarı paylanması cədvəldə göstərilmişdir.