Azərbaycanlilarin II dünya müharġBƏSĠNDƏ ĠġTĠraki

§ 7. Azərbaycanlı döyüĢçülərin 
faĢizmə qarĢı partizan və müqavimət 
hərəkatlarında iĢtirakı 
 
Almaniya  faşist  ordusunun  işğal  etdiyi  Sovet  ərazilərində  partizan 
müharibəsinin  təşkili  haqqında  göstəriş  ölkənin  ali  partiya  orqanı  xəttilə  1941-ci 
ilin  18  iyulunda  qəbul  edilmiş  qərarda  nəzərdə  tutulmuşdu.  Sovet  Məlumat 
Bürosunun  1941-ci  il  5  iyul  xəbərində  deyilirdi:  “Düşmən  tərəfindən  zəbt  edilən 
ərazilərdə  kortəbii  kütləvi  partizan  hərəkatı  baş  verir”.  Partizan  dəstələrinin 
tərkibinə  mühasirəyə  düşmüş  döyüşçülərin  bəziləri  də  daxil  ola  bilirdilər.  İşğal 
olunmuş  Sovet  ərazilərində  1941-ci  ilin  sonunda  3500  partizan  dəstəsi  və  qrupu 
mövcud  idi.  Onların  gizli  fəaliyyətinə  800  şəhər  və  rayon  partiya  komitəsi 
rəhbərlik edirdi. 
Sovet  hökumətinin  1942-ci  il  27  aprel  tarixli  notasında  faşistlərin 
partizanlara  qoşulmuş  döyüşçülərə  qarşı  tətbiq  etdikləri  ağır  işgəncələr  haqqında 
beynəlxalq  ictimaiyyətə  xəbər  verilmişdi  və  burada  adları  çəkilənlər  içərisində 
azərbaycanlı  Cəfər  İsmayılzadə,  Əlibəy  Quluzadə,  İslam  Məmmədəli  oğlu,  Əsgər 
Mustafa oğlunun da adı var idi (Bax: “Pravda”, 28 aprel 1942). 
                                                           
34
 
Bax: Ф.Е.Боков, Бессмертный подвиг сынов Азербайджана, Б.1971 
35
 
Bax: Герои Советского Союза - сыны Азербайджана, Б. 1965  
 

---

57 
 
Ukraynanın  Xarkov  vilayəti  ərazisində  1942-ci  ilin  yanvarında  faşist 
ordusuna qarşı mübarizə aparan 57-ci ordunun batalyonlarından birinin komissarı 
Vəli  Hüseyn  oğlu  Axundov  (Azərbaycan  Respublikası  Ali  Sovetinin  deputatı  idi) 
batalyon  ilə  birlikdə  mühasirəyə  düşdükdə  qərara  gəldi  ki,  döyüşə-döyüşə 
mühasirədən  çıxaraq  xırda  hissələrlə  partizan  dəstələrinə  qoşulsunlar.  Bu  yol  ilə 
Vəli  Axundov  mühasirədən  çıxaraq,  Aleksandr  Matveyeviç  adı  ilə  yaxın  ərazidə 
aqronom vəzifəsində işləməyə başladı. “Pan aqronom” Ukraynanın Lazovoy dəmir 
yol  qovşağı  ətrafında  təşkil  edilmiş  gizli  antifaşist  dəstələrə  rəhbərlik  edirdi. 
Həmyerlimiz  xeyli  hərbi  əsirin  faşist  düşərgəsindən  qaçmasını  təşkil  etmişdi. 
V.Axundovun komissar olduğu partizan dəstəsi 1943-cü Sovet ordusu hissələri ilə 
birləşir  və  1943-cü  ilin  yayında  birgə  aparılan  döyüşlərin  birində  qəhrəmancasına 
həlak  olur  və  ölümündən  sonra  “İgidliyə  görə”  medalı  ilə  təltif  edilmişdir. 
Həmyerlimizin  ölməz  obrazı  V.Milyuxa  və  Q.Qalkinanın  “Komendant  saatı” 
pyesində  öz  təcəssümünü  tapmışdır  və  bu  əsər  Xarkov  Akademik  Dram  teatrında 
dəfələrlə tamaşaya qoyulmuşdur
36
. 
1942-ci ildə yenə də Ukraynada partizan hərəkatına qoşulmuş Azərbaycanlı 
döyüşçü Aslan Əliyev iki dəfə Sovet İttifaqı qəhrəmanı Sidor Kovpakın rəhbərlik 
etdiyi  partizan  dəstəsinin  rabitəçisi  olmuşdur.  Faşist  ordu  dəstələri  ilə  növbəti 
döyüşlərin birində həlak olan Aslan Əliyevin məzarı üstündəki nitqində S.Kovpak 
onu “əsil qəhrəman” adlandırmışdı. Aslan Əliyev ilə birgə partizanlara qoşulan və 
sonralar  Belarusiya  torpaqlarında  döyüşən  Babaş  Dadaşovun  qəhrəmanlıqları 
haqqında  Səməd  Vurğun  “Partizan  Babaş”  adlı  şer  yazmışdır.  Babaş  Dadaşova 
Çerniqovun fəxri vətəndaşı adı verilmişdir. 
Sonrakı  illərdə  S.Kovpakın  rəhbərliyi  altında  döyüşən  Sumsk  partizan 
bölgəsi  tərkibində  Qafar  Əliyev,  Əsəd  Əliyev,  Mehdi  Əliyev,  Həsən  Quliyev, 
Xanoğlan Kərimov, Firudin Rzayev və başqa Azərbaycanlılar döyüşmüşlər. 
Mayıl  Alıcanovun  “Azərbaycan  döyüşçülərinin  partizan  hərəkatında 
iştirakı”  kitabında  Əli  Dadaşovun,  Xanlar  Babanlının,  Nadir  Teymurzadənin, 
İsmayıl  Nəbiyevin,  Məmməd  Əliyevin,  Aslan  İbadovun,  Mirzəli  Hacıyevin,  Alfa 
Əli  qızı  Şirazinin,  Sara  İbrahimovanın,  Əlimərdan  Əlimərdanovun,  Məmməd 
Axundovun,  İzzətulla  Nəsrullayevin,  Hümmət  Namazovun,  İbrahimxəlil 
Məmmədovun,  Ələkbər  Əliyevin,  Məmməd  Məmmədovun,  İsa  Hüseynovun, 
Məzahir  Hənifəyevin,  Musa  Əliyevin,  Zəfər  Qədimovun,  Qara  Qurbanovun,  Hacı 
Hüseynovun,  Məmməd  Əliyevin,  Sahib  Hacıyevin,  Hacı  Qafarovun,  Niyazi 
Axundzadənin,  Mövlud  Süleymanovun,  Aliyə  Rüstəmbəyovanın,  Şəfahət 
                                                           
36
 
Mayıl Alıcanov, Azərbaycan döyüşçülərinin partizan hərəkatında iştirakı, Bakı, 1975, s.55-59 
 

---

58 
 
Şükürovun, İsmayıl Əliyevin, İsmayıl Ağalarovun, Ağahüseyn Əliyevin, İsgəndər 
Alxasovun  Rusiya  Federasiyası,  Ukrayna,  Belarusiya  və  Pribaltika  ərazilərində 
1941-1944-cü  illərdə  partizan  hərəkatında  fəal  iştirakları  haqqında  məzmunlu 
oçerklər verilmişdir. 
Kapitan  İsmayıl  Əliyev  1942-ci  ilin  oklyabrında  Kalinin  vilayətində  təşkil 
edilmiş  partizan  briqadasının  ştab  rəisi  işləmiş  və  1943-cü  ilin  aprelinə  qədər 
düşmənə  qarşı  təşkil  edilmiş  bir  çox  əməliyyatlara  rəhbərlik  etmişdir.  Cəsur 
həmyerlimiz həmin ilin 23 aprelində rəhbərlik etdiyi döyüşdə həlak olmuşdur. 
Smolensk  ətrafında  fəaliyyət  göstərən  partizanlar  içərisində  hərbi  həkim 
Aliyə  Rüstəmbəyova  1942-ci  ildə  “Deduşka”  adlı  dəstədə  fəaliyyət  göstərmiş  və 
həmin ilin payızında döyüşdə həlak olmuşdur. 
Krasnadon şəhəri ətrafında təşkil edilmiş “Gənc qvardiya” partizan dəstəsi 
rəhbərliyi  tərkibində  Azərbaycanlı  Əli  Nəsrulla  oğlu  Dadaşov  da  olmuşdur  və  o, 
1943-cü ilin 15 yanvarında öz yoldaşları ilə birlikdə vəhşicəsinə qətl edilmişdir. 
Alfa Əli qızı Şirazinin (1925-1943) atası Əli Bağır oğlu Moskvada işləmiş 
və atası vəfat etdikdən (1927) sonra o, anası ilə Rostov şəhərinə köçmüşdür. Alman 
faşist ordusu Rostovu ikinci dəfə (1943-cü ilin əvvəlində) işğal etdiyi zaman Alfa