Bmt-nin 822 və 853 saylı qətnamələrindən əvvəl işğal olunmuş Azərbaycan ərazisi

başlamışdılar.  Etiraz  edənlərə  divan  tutmuşdular.  Sırxa- 
vənddən  dörd  nəfər  cavanın  -  Fərzəliyev  Nazim,  Fərzəli- 
yev  Səməd,  Fərzəliyev Musa  və İİmanov  Novruzu  Xankən- 
dinə  qolu  qandalh  gətirmişdilər.  Biz  özümüzü  çatdırana 
qədər  sırxavəndli  Nazim  və.  Sem əd  qardaşlarma  həqiqi  di- 
van  tutmuşdular.  Çox  çətinliklə  onları  Volskinin  və  ermə- 
nilərin  əlindən  xilas  edə  bildik.  Hadisəyə  etiraz  əlaməti 
olaraq  Yuxarı  Qarabağm  kəndlərindən  Şuşaya  mitinqə  top- 
laşmışdılar.  Açığmı  deyim  ki,  bu  hadisədən  yaman  sarsıl- 
dım.  General  SafonoV  həmin  vaxt  Sırxavənddə  A.  Volski- 
nin  əmrini  yerinə  yetirmişdi.  Özü  də  həmin  azərbaycanlı- 
ları  bilirsiniz  necə  aldıq?  Ağdərə-Xankəndi  yolunda  Ağdə- 
rə  polis  şöbəsinin  rəisini,  baş  müstəntiqi  və  rayon  proku- 
rorunu  azərbaycanlılar  girov  götürdülər.  Onları  azərbay- 
canlı  gənclərlə  dəyişdik.  O  günləri  m ən  heç  zaman  unuda 
bilmərəm.  Uşaqdan-böyüyə  kimi  iki  gün  Şuşa  şəhəri  oyaq 
qaldı.  Siz  məktəb  yaşlı  uşaqlarm  gözlərindəki  intiqam  his- 
sini  görsəydiniz  dəhşətə  gələrdiniz.  Bax,  vətənpərvərlik 
mən buna  deyərdim.  Elə  həmin  ərəfədə,  1989-cu  il  avqust 
ayınm  19-da  Ağdam  Şəhər  Partiya  Komitəsinin  iclas  salo- 
nunda  Qarabağın  bütün  ətraf  rayonlarınm  hüquq-mühafızə 
orqanlarmm  əməkdaşlarmm  iştirakı  ilə  müşavirə  keçirdim. 
Müşavirəyə  DQMV-nin  Stepanakert  şəhərində  yerləşən 
hərbi  komendantı  general  Safonovu  da  dəvət  etdim.  Onun 
qeyri-qanuni  hərəkətlərini  bir-bir  sadalayıb  dedim  ki,  sizin 
bu  hərəkətləriniz  Azərbaycan  əhalisini  DQ-dan  didərgin 
salmaqdan  ibarətdir.  O,  bir  günün  içərisində  Stepanakertin
«Kərpiçni»  adJanan  məhelləsində  yaşayan  azərbaycanlılara 
qarşı  ermənilərin  hücumların  rəvac  verib,  oradan  bir  çox 
insanları  didərgin  salmışdır.  Safanov  A.Volskinin  əmrini 
bir  əsgər  kimi  yerinə  yetirdiyini  söylədi.  Mən  də  ona  bil- 
dirdim  ki,  əgər belə  getsə,  siz  Qarabağı  tərk  etməli  olacaq- 
smız.
-  Əlisaab  müəllim,  1989-cu  ildə Yuxarı Qarabağın  ermə- 
nilərdən  ibarət  «Qarabağ»  komandası  Ermənistan  birinci- 
liyində  çıxış  edirdi.  Respublika  rəhbərliyi  ermənilərin  bu 
qanunsuz  hərəkətlərinə  necə  reaksiya  verdi?
-  Respublika  Idman  Komitəsinə  xəbər  çatdırmışdım  ki, 
Qarabağın  futbol  komandası  Ermənistan  birinciliyində  çı- 
xış  edir.  Həmin  dövrdə  respublika İİdman  Komitəsinin  səd- 
ri  Yura  M əmmədov  idi.  1989-cu  il  mayın  11-də  o,  Ağdama 
geldi.  Biz  ləngimədən  elə  həmin  günü  Xankəndinə  getdik.
ERMƏNİ  QADINLARI  DA  ARA  YERMƏDƏN  «BİZ  BAKINI 
BEYRUTA  ÇEVİRƏCƏYİK»  DEYƏ,  QIŞQIRIRDILAR
Hadisəni  Yura  Məmmədov  belə  xatırlayır:
«Bu  məsələni  aydınlaşdırıb  tədbir  görmək 
iiçün  həmin 
dövrdə  ədliyyə  naziri  işləvən  Əlisaab  Orucovla  Xankəndinə 
getdik.  Dağlıq  Qarabağ  Vilayət  Partiya  Komitəsinin  qabağın- 
da  sakitlik  idi.  Arkadi  Volskinin  qarşısında  bir  çox  məsələlər 
qaldırdıq.  O  da  bizə  dedi  ki,  gedin müavinim  Plisovun yanına, 
bıı  m  w  thhıri  o  həll  edəcəkdir.  Mən,  Əlisaab  Orucov  və  o

---

vaxtkı respublika Nazirlər Soveti sədrirıin müavini  Protokovets, 
Volskinin  müavini  -  o  vaxtkı  SSRİ rabitd nazirinin miiavini Pli- 
sovun  yanına  gəldik.  Rəhmətlik  Vaqif Cəfərov  da  burada  idi. 
Heç  5 dəqiqə  keçməmiş bayırdan  səslər eşidildi  və  qapı  açddı. 
Guya  gözətçi.  əsgərlər  heç  Idmi  içəri  buraxmaq  istəmirdilər. 
Bir azdan  bar-bar  bağıran  qadın  və  /dşi  dəstəsi.  kabinetə  daxil 
oldu,  onların  əllərində  qəzet  və polietilen  torbalar  var idi.  Bu 
zaman  mən  Əlisaab  Orucovdan  soruşdum  M,  bu  nədir?  O  da 
mənə  dedi  ki,  ehtiyatlı  ol,  özünü  o  torbalar  və  qəzetə  bükülən- 
dən  qoru.  Plisov  isə  özünii itirmişdi.  Dərhal  hara  isə zəng vur- 
du və hərbi  qiivvə göndərilməsini xahiş  etdi.  Lakin heç Hm gəl- 
mədi.  Erməni  qadınları  da  ara  vermədən  «biz  Bakını  Beyruta 
çevirərəcəyik!»,  «Orucov  Qarabağdan  rədd olsun!»  deyə bağı- 
rırdüar.  Plisov  üzünü  Orucova  tutdu  M,  yaxşısı  budur  kabinet- 
dən  çıxın,  axırı pis nəticə verə bilər.  Lakin  Əlisaab müəllim  ina- 
dından  dönmədi  /d,  bizsiz  məsələləri  həll  edə  biiməyəcəksiniz.
Protokovets  də  vəziyyətin  gərginləşdiyini  göriib  xahiş  etdi 
/d,  mən  də  Əlisaab  Orucovla  kabineti  tərk edim.  Dəhliz  adam- 
la  dolu  idi.  Çığır-bağır  bir-birinə  qarışmışdı.  Küçə  söyüışləri 
ilə  bizi  hədələyirdilər.  Ağzından  süd  iyi  gələn  bir  erməni  Ə. 
Orucovun  qabağını  kəsdi  ki.,  səni  bu  meydanda  tikə-tikə  doğ- 
rayacağam.  Əlisaab  müəllim  isə  başını  dik  tutaraq:  «Siz  qor- 
xaq  niillətdən  elə Jdşi çıxmayıb  /d,  adam  doğrasın!»  - deyə küt- 
ləni yararaq  aşağı  endi.  Meydana  beş  min  nəfərdən  çox adam 
yığışmışdı.  Meydanda  toplaşanlar  əllərində  armatur parçaları
olan  beş  minə yaxın  erməni:  «Orucov,  sufdn  sın,  von  iz  Kara- 
baxa»  qışqırirdüar.  Hətta  bu  hadisəni  o  vaxtlar  Moskvadan 
«Vremya» proqramı  da geniş  şəkildə göstərmişdi.
Beş-on  metr  qalırdı  ki,  Vilayət  Partiya  Komitəsinin  binası- 
na çataq,  onlar üstümüzə cumdular.  Əlisaab müəllim  əlimi sıx- 
dı  ki,  qamətini dik tut.  Ola  bilsin  ki,  damlarda  qurulmuş  kame- 
ralarla  bizi  çəkirlər.  Biz  qaça  da  bilərdik  Lakin  qürurumuza 
sığışdırmadıq.  SSRİ  Təhlükəsizlik  Nazirliyinin  hərbçiləri  bura 
gəlsələr  də  heç  bir  işi görə  bilmirdilər.  Artıq  A.  VolsM  və  di- 
gər generallar,  hərbçilər  də  oturduqları  kabinetlərdən  Vilayət 
Partiya Komitəsinin qabağına  enmişdilər.  Mən  Volskiyə yaxın- 
laşdım  ki,  bu  beş  min  nəfər hardan  bilir M,  Ə.  Orucov  bura- 
dadır?  Burıu  məndən  niyə  soruşursunuz?  Budur,  mənim  də 
köynəyimin  düyməsini  qırtblar.  Azərbaycanlıları  müdafiə  etdi- 
vimdən,  məndən  də  Moskvaya  şikayət  yazırlar,  -  devə  Volski 
özündən  çıxdı.  Ə.  Orucov  isə  bəsdirin,  hamısı  öz  qurmanızdır,
-  dedi.  A.  VolsM  Mnayə ilə çıx görüm  buların  caynağından,  ne- 
cə  çıxacaqsınız,  -  deyə  dişlərini  ağartdı.  Bü zaman  Vaqif Cə- 
fərov və Protokovets də gəldilər.  Onlara dəyib-dolaşan yox idi. 
Məlum  oldu  M,  heç  bir  məsələni  də  həll  etməyiblər.  Mən 
Ə.Orucovla  maşına  oturduq  və  kütlənin  ortası  ilə  maşını  siir- 
diirdük  Armatur,  daş-kəsək artıq işə  düşmüşdü.  Kinolarda,  ta- 
maşalarda  hətta,  Afrikada  olanda  çox  vəhşilər  görmüşdüm, 
amma  ömrümdə  belə  vəhşilik görməmişdim.  Onda  hiss  elədim 
M,  Ə.  Orucov  Qarabağda  olduğu  illərdə  nələr çəMb.

---