Buxgalteriya hisobi va audit” kafedrasi Audit 1-qism 5230900

11.5.Moliyaviy hisobotlar auditida kelgusi tadbirlarni ko’rib chiqish.

Ba’zida hodisa yoki bitimlar balans ro’yxati sanasidan keyin sodir bo’ladi, lekin ular moliyaviy hisobotlarga ta’sir ko’rsatadi. Bunday hodisa yoki kelishuvlar kelgusi tadbirlarni anglatadi va moliyaviy hisobotlarda o’zgartirish kiritish yoki havolada keltirish talab qilinadi.

Ikki turdagi kelgusi tadbirlar menejment mulohazalarini va auditor hisoblarini talab qiladi:
I tur: Balans varaqasidagi sanada mavjud holat haqida qo’shimcha dalil beradigan va moliyaviy hisobot tayyorlash jarayonidagi baholashga ta’sir ko’rsatadigan tadbirlar
II tur: Balans varaqasidagi sanada mavjud bo’lmagan holat haqida qo’shimcha dalil beradigan, lekin o’sha sanadan keyin paydo bo’ladigan tadbirlar. II turdagi tadbirlar odatda moliyaviy hisobotlarda qayd etilishi talab qilinadi. Ba’zi misollarda voqea yoki kelishuv juda sezilarli ta’sir ko’rsatadi, moliyaviy hisobotlarning notog’ri fikr hosil qilishini oldini olish maqsadida moliyaviy hisobotlarning o’rnini bosuvchi shakllardan foydalaniladi.
I turdagi voqea yoki hodisalarga misollar:

• 
  Balans varaqasi sanasidan keyingi bankrotlikka olib keluvchi xaridorning moliyaviy holatining keskinlashuvi davom etishi natijasida qabul qilingan yig’ib bo’lmaydigan hisoblar
  
• 
  FAS 5 bilan mos keladigan yil yakuni moliyaviy hisobotlarida yozilgan qiymatdan farq qiladigan, balans varaqasi sanasidan keyingi sud jarayoni murosasidagi qiymatlar
  

Bu ikki turdagi misollar moliyaviy hisobotlarda ilgari baholangan masalalarga qo’shimcha dalillar keltiradi. Kelgusi tadbirlar asosiy vositalar realizatsiyasiga ta’sir ko’rsatganda moliyaviy hisobotlarda baholangan javobgarliklar jamlanmasiga o’zgartirish kiritishni talab qiladi.

II turdagi hodisalarni oshkor qilish natijalari quyidagilarni o’z ichiga oladi:

• 
  Biznes faoliyatidagi xarid yoki kelishuv;
  
• 
  Faoliyatdagi aksiya va obligatsiya sarmoyalari savdosi;
  
• 
  Yong’in yoki suv toshqini sababli asosiy vositalar yoki ishlab chiqarish imkoniyatlarining yo’qotilishi;
  
• 
  Balans varaqasi sanasidada biznes muvaffaqiyatsizligining oshib borishi sababli ziyon ko’rish holatlari.
  

Er urilishi mobaynidagi kelgusi tadbirlar diagrammasini ko’rsatadi. Moliyaviy hisobotlar sanasidan boshlab (2007-yil 31-dekabr) auditor hisoboti sanasigacha (2008-yil 15-fevral) bo’lgan muddat kelgusi tadbirlar uchun rasmiy muddat qilib belgilanadi. Shu davr mobaynida auditor joriy yil auditiga aloqador audit jarayonlarini faol boshqarib turadi. Auditor hisoboti sanasidan boshlab moliyaviy hisobotlar berishgacha (2008-yil 5-mart) ham kelgusi tadbirlar muddatining bir qismi, ammo auditor audit hisobotini topshirgan sanasidan keying jarayonlarni boshqarish yoki savollar uchun javobgar emas. Shunga qaramasdan, bu vaqt davomidagi tadbirlar auditor e’tiborini jalb qilishi mumkin. Agar kelgusi tadbir I tur bo’lsa, moliyaviy hisobotlar to’g’irlanishi lozim. Hodisaga va uning moddiy ahvoliga bog’liq bo’lgan qo’shimchalar havolalarda keltirilishi mumkin. Kelgusi tadbir II turdagi bo’lsa, hodisani tasvirlayotgan havola moliyaviy hisobotni o’z ichiga olgan bo’lishi zarur.
Audit amalga oshirilgan va moliyaviy hamda audit hisobotlari tarqatilib bo’lgandan keying davrni ham o’z ichiga oladi. Biz bu muddatni bo’limda auditorning auditni amalga oshirishdagi boshqa bosqichlaridan keyin muhokama qilamiz.
Ikki taraflama sanada kelgusi tadbir auditor yetarli muvofiq dalillarga ega bo’lgan sanadan keyin, lekin moliyaviy hisobot berishdan oldin moliyaviy hisobotda yozilganda yoki oshkor etilganda, auditor hisobotni sanasini ko’rib chiqishi shart. Misol uchun, er to’qnashuvi Willis & Adamsning hisoblashlariga qaraganda kompaniya 2008-yil 1-martda boshqa catalog bo’yicha chakana savdogardan xarid qilishga rozilik kiritdi. Bunday holat balansda aks ettirilmaydi va shu sababli 2007-yil 31-dekabrda moliyaviy hisobotlarda havolada keltirilishi talab etiladi. Audit hisobini sanasini ko’rsatishning 2 turi amal qiladi: (1) Willis & Adamsning hisobotning “ikki taraflama sanasi”, misol uchun “15-fevral 2008 yil, 10-qaydnomadan tashqari, 1-mart 2008-yil sanasiga kelsak” kabi, yoki (2) kelgusi tadbirning sanasidan foydalanish.
Ikki taraflama sana auditorning havolada aks ettirilgan maxsus kelgusi tadbirga etarli muvofiq audit dalillariga ega bo’lishi sanasida auditorning javobgarligini cheklashni nazarda tutadi. Agar audit hisoboti 2008-yil 1-mart sanasidagina belgilangan bo’lsa, auditorning javobgarligi o’sha sanagacha davom etadi. Bu misolda, Willis & Adamsning hisobotlari ikki taraflama sanada keltirilgan.
Kelgusi tadbirlar uchun audit jarayonlari biznes jarayonlari va ularga aloqador moliyaviy hisoblar uchun yil yakunidan oldin boshqariladi, boshqalar esa kelgusi tadbirlar davomida boshqarilishi ham mumkin.Bu audit jarayonlarining ba’zilar, masalan haqiqiy savdoni va xarid qilish chegarasini tekshirish balansdan keyingi kelishuvlarga tegishli bo’lishi mumkin. Qo’shimcha qilib aytganda, auditor balans sanasidan to audit hisoboti sanasigacha bo’lgan jarayonlarnining maxsus auditini boshqarishi lozim.
Bunday audit jarayonlariga misollar:

• 
  Kuzatilayotgan masala haqida menejment so’rovi:
  

1. 
   Balans yoki tekshiruv sanasida katta ehtimoliy majburiyatlar yoki kelishuvlarning mavjud yoki mavjud emasligi
   
2. 
   Sarmoya aksiyasi, uzoq muddatli qarz yoki ishlatilayotgan investitsiyalarda muhim o’zgarishlar bo’lganligi
   
3. 
   Dastlabki yoki qat’iy bo’lmagan ma’lumotlarga asoslangan moliyaviy hisobotlarning joriy maqomi
   
4. 
   Kelgusi tadbirlar muddati davomida noodatiy o’zgarishlar bo’lganligi
   

• 
  Yil yakunidan so’nggi vaqtinchalik moliyaviy hisobotlarni o’qish, avvalgi hisobotlar bilan taqqoslash, bir qancha muhim o’zgarishlarni o’rganib chiqish
  
• 
  Kelgusi tadbirlar muddati va noodatiy o’zgarishlarni o’rganish uchun asl hujjatlarni tekshirish (masalan, savdo jurnali, xarid jurnali, kassa kvitansiyalari va kassa chiqim jurnallari, bosh daftar)
  
• 
  Kelgusi tadbirlar muddatida aksiyadorlar, direktorlar yoki boshqa komitetlar uchrashuv vaqtlarini o’qish
  
• 
  Kompaniyaga qarshi tortishuvlar, da’volar yoki shikoyatlar haqida huquqiy maslahat so’rash.
  
• 
  Menejmentdan vakillik xatini qo’lga kiritish.