Cavid və Cabbarlı. Müxtəlifliyin vəhdəti
Yüklə 0,85 Mb.
|
37 bərabər Qərb əxlaqı gətirən kapital hakimiyyətinin 70 illik fasilədən sonra cəmiyyətimiz üçün yenidən böyük təhlükə mənbəyinə çevrildiyi bir şəraitə təsadüf edir. Lakin çox təəsüf ki, XX əsrin 20-ci illərindən bəri keçirdiyimiz mənə- vi tənəzzül tamaşanın əvvəlki səviyyədə, orcinaldakı təmiz- liklə qoyuluşuna da mane olur. Ariflər, Aydınlar, Gültəkin- lər, Afətlər kapitalın qanadlarında gələn Qərb ab-havasın- dan boğulanların parlaq nümunəsidir. Lakin bu gün bizim məqsədimiz bu qlobal proseslərin qurbanları üçün sadəcə ağlamaq və ya hətta günahı mühitin üzərinə ataraq onlara bəraət qazandırmaq deyil, faciələrin qarşısını almaq üçün real vasitələr aramaqdır. Cavid hələ o vaxt, bəlkə zamanı qabaqlayaraq, bəlkə də İstambulun nümunəsini görüb onu Bakıya da transfor- masiya etməklə «Uçurum»da Şərq-Qərb münasibətlərinin müasir dövr üçün çox aktual məqamlarına toxunurdu: Avropada işıq da var, zülmət də. Orda səfahətdə var, fəzilət də. O bir əngin dəniz ki, çox qorxuncdur. İnsan gah inci bulur, gah boğulur.
Qərb dünyasındakı əksilikləri, təzadları çox gözəl duyan, gözəl bilən Cavid bizim Qərbə birtərəfli münasibətimizdən çox narahat olur: «Avropadan – fəzilət, himmət, cidiyyət, vüqar dururkən – yalnız çürük bir
38 züppəlik aldılar», - deyən şair elə bil ki gələcək təhlükələri görərək, bizi «ayıq davranmağa» dəvət edirdi. O vaxt Cavidi realizmdən uzaqlaşmaqda təqsirlən- dirirdilər. Lakin Cavid mümkün gələcəyin mümkün fəsad- larını irəlicədən əks etdirir və belə bir gələcəyin heç vaxt reallaşmaması üçün çalışırdı... Lakin, heyhat! O zaman gəldi. Təhlükələr reallaşdı. Və çox təəssüflər olsun ki, bu gün Cavid daha yalnız səma şairi olaraq qalmır, həm də reallıqları əks etdirir. Təəssüflər olsun ki, bu gün kapital dünyasının törətdiyi zinalara qarşı mənəvi müqavimət o dərəcədə zəifləmiş ki, onun qurbanla- rı Aydınların, Gültəkinlərin böyük dramatik mübarizəsini, faciəsini yaşamadan, Cabbarlının heç vaxt ağlına belə gətir- mədiyi bir halda, çox sadəcə – Cəlallar və Afətlərin taleyini yaşayırlar. Cavidsə hələ o vaxt bunları çox sakit yazırdı, sanki olan bir şeyi təsvir edirdi. Cabbarlı üçün bu ağlasığmaz bir eniş, «Uçurum»dakından daha dəhşətli və əslində qeyri-mümkün olan bir uçurumdur. Cabbarlı Cavidin hansı dövr üçün yazdığını anlamaq üçün gələcəyə də nəzər salır və bunları ən bədbin proqnoz halında da qəbul etmir. (Cabbarlı türkü, türklüyü çox uca tutur, lakin çox ucada olanın düşərkən daha aşağı yuvarlanmaq «şansını» unudur). Cabbarlı bu proqnozu təhlil edərək yazır ki, bəzilərinə görə «... şimdi bizdə Afət həyatı yoxsa da, get-gedə həyat tərəqqi edib qadınlarımız
39 açılınca əlli ildən sonra Afət həyatı vücuda glə bilər. Cəlal bizdə yoxsa da, bəlkə Türkiyədə buluna bilər, - deyənlərə də cavab olaraq... biz deyirik ki, qırx il də, əlli il də bundan sonra Azərbaycan, ya türklüyün başqa bir ölkəsi, həmçinin Türkiyə Afət həyatı ilə yaşaya bilməyəcəkdir...» (C.Cab- barlı. «Ədəbi mübahisələr»). Necə də böyük bir inam! Necə də böyük bir romantika! Bax, burada, bu günkü həyatın müstəvisində rollar dəyişir, Cavid daha çox realist, Cabbarlı daha çox romantik təsiri bağışlayır. Ey böyük Cabbarlı! Biz sənə inanmaq istəyirik. Sənin kimi inamlı olmaq istəyirik. Biz bu günkü halların müvəqqəti bir çaşqınlıq olduğuna, ötəri, keçici olduğuna inanmaq istəyirik! İnanırıq da! İnanırıq, çünki səbəblərini bilirik. Bildiyimiz şeylə mübarizə etmək isə daha rahatdır. Ey böyük Cavid! Əsərin sonunda, qloballaşma dövründə bizi gözləyən bəlaları, reallıqları qələmə aldığın üçün, bizi irəlicədən xəbərdar etdiyin və Qərbə optimal münasibət düsturunu formalaşdırdığın üçün biz Sənə minnətdarıq! Əvvəla, bilmək lazımdır ki, müasir Azərbaycan gerçəkliyində Cəlallar və Afətlər heç də milli tərəqqinin aparıcı qüvvələrini deyil, yeni yaranmış və hələ dərin kök atmamış müvəqqəti bir zümrənin timsalıdır. Cavid bu
40 obrazları bədii ümumiləşdirmə səviyyəsində təqdim edə bilir, ona görə ki, onlar artıq tək-tək adamlar olmayıb, bütöv bir zümrə, təbəqədir. Lakin heç də elita olmayıb, mənən yoxsul nuvorişlərin və onların həyat tərzinə həsəd aparan meşşanların timsallarıdır. Qərbin «müasir» həyatı və «kütləvi mədəniyyətinin» təsiri altına düşmüş zəif iradəli insanlardır. «Uçurum»da oxuyuruq:
Cabbarlı, əlbəttə, haqlıdır ki, Afətlər və Cəlallar türkün təmsilçisi ola bilməzlər. Lakin Cavid də qarşısına belə bir məqsəd qoymur. O, sadəcə olaraq nə vaxtsa cə- miyyətdə mümkün ola biləcək alternativ həyat tərzini təsvir edir. Onlar da cəmiyyətin, ictimai mühitin reallıqlarıdır. Cəmiyyətin aparıcı qüvvələrinin əsas vəzifələrindən biri də elə məhz bundan ibarətdir ki, ictimai tərəqqinin daxili məntiqindən, milli mentalitetdən irəli gəlməyən yabançı ictimai proseslərin genişlənməsinə imkan verməsin. Onların qarşısını tamamilə almaq isə ona görə mümkün deyil ki, hətta ən yüksək inkişaf səviyyəli cəmiyyətlərdə də milli özünüdərk həddinə çatmamış bəsit mənəviyyatlı və zəif iradəli insanlar vardır. Qloballaşma və insan hüquqları isə məhz mənəvi şikəstlərin də «hüququnu» müdafiə edir. Biz bu gün qapıları bütün dünyaya açılmış yeni, azad Yüklə 0,85 Mb. Dostları ilə paylaş:
|