Damğalar, rəmzlər… mənimsəmələr
- 55 -
verilir. Fransız alimi E.Reklü isə Ön Asiyada türklərin məskunlaşma tarixinə
toxunaraq bunları qeyd edirdi:
«Tədqiqatçılar qədim Midiyada naməlum
dildə yazılmış iki yazı tapmışlar. Əminliklə demək olar ki, ölkə əhalisinin
qədim dilində olan bu yazılar Turan mənşəlidir».
58
Bu baxımdan, görkəmli
qazax şairi və alimi Oljas Suleymenovun bir fikri maraq doğurmaya bilməz:
«Şumer və etrusk materialları sübut edir ki, slavyan, german və türk
dilləri hələ uzaq keçmişdə sükunət vəziyyətdən çıxaraq, müasir dillər
üçün xarakterik olan dialektik xüsusiyyətlərə malik olmuşlar».
59
Məşhur
bir sitatı bir daha diqqətə çatdıraq: IX əsr ərəb müəllifi Əbdülməlik ibn Hişamın
yazdığını görə, xəlifə I Müaviyyə
(661-680) müşaviri Übeyd ibn Şariyədən
Azərbaycan haqqında nə bildiyini soruşanda belə cavab alır:
«Azərbaycan
türklərin yaşadığı ölkədir. Onlar qədimdən burada məskunlaşmış,
bir-biri ilə qarışmış, çoxalmış və güclənmişlər». Ət-Təbəri Azərbaycan
ərazisinin Həmədan və Zəncan şəhərlərindən başlayaraq, Dərbənd də daxil
olmaqla şimala doğru uzandığını bildirirdi.
XVIII əsrdə yaşamış isveç bibliyaşünası və xristian missioneri Erik
Nöstrem 1868-ci ildə nəşr etdirdiyi «Bibliya ensiklopediyası» əsərində
qədim yazı işarələrinə söykənərək Yaxın və Orta Şərq tarixinə dair mövcud
stereotipləri dağıtmış, nəinki şumerlərin, hətta akkadların da prototürk
mənşəli olduqlarını bildirmişdir. Alim yazırdı:
«İncilə görə, Babilistan
dövlətinin qurucusu Nimrod (islam dinində: Nimrud) olmuşdur. Lakin
qazıntılar zamanı üzə çıxan kərpiclər (gil lövhəciklər) üzərindəki
yazılar isə aydın şəkildə sübut edir ki, Xaldeyaya (Dəclə və Fərat
çayları arasındakı ərazinin qədim adlarından biri)
sami mədəniyyətinin
gəlişindən xeyli əvvəl burada yaşca daha qədim olan, nə yəhudilərin,
nə də ərəblərin mədəniyyətilərinə qətiyyən bənzəməyən, özündə türk-
tatar mədəniyyətinin əlamətlərini qabarıq şəkildə göstərən sivilizasiya
vardı».
60
Görkəmli şumeroloq Samuel Kramer
(1887-1990) şumerlərin
əcdadlarının vaxtilə Xəzər dənizi sahillərində yaşadıqları və sonralar
cənub istiqamətinə köç etdikləri, burada bəşər tarixinin ilk sivilizasiyasını
yaratdıqları barədə fikir irəli sürmüşdür. Onun qənaətinə əsasən, sonrakı
minilliklərdə köçəri sami tayfalarının Şumerə kütləvi axını üzündən
58
Э.Реклю. «Человек и земля», к-изд. П.П.Сойкина, СПб., 1906.
59
О.Сулейменов. «Язык письма. Взгляд в доисторию – о происхождении
письменности и языка
малого человечества».
Алматы-Рим, 1998.
60
Э.Нюстрем. «Библейский словарь», изд.
Библия для всех, 2011.
