Dərs vəsaiti Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyinin

73 
 
AORTİT 
 
  
 
Aortit-aortanın  iltihabıdır.  Aortit  infeksiya  (sifilitik  və  qeyri-
sifilitik:bakterial  və  ya  göbələk)  və  qeyri-infeksiya  (iri  damarların 
aterosklerozu və  ya  vaskuliti  nəticəsində,məsələn:Takayasu xəstəliyi 
və ya giqant hüceyrəli arteriit) mənşəli inkişaf edir.  
Aortitin  etiologiyasını  müəyyənləşdirmək  xüsusi  əhəmiyyət 
kəsb  edir,beləki,immunosupressiv  dərman  maddələri  infeksiya 
prosesinin aktivliyini kəskinləşdirə bilər.  
Aortitin yayılması tam öyrənilməyibdir,giqant hüceyrəli arteriit 
və  Takayasu  xəstəliyinin  epidemiologiyası  öyrənilmişdir.  Giqant 
hüceyrəli  arteriit  xəstəliyi  100000  nəfərə  18,8  nəfər  düşür,  uygun 
olaraq  kişi  və  qadın  -  2:1  nisbətində  və  orta  ömür  -  75  yaş  təşkil 
edir.Ədəbiyyat məlumatlarına görə,Takayasu xəstəliyi 1 milyona 0,4 
- 1,0 nəfər təşkil edir.  
Aortitlər iki grupa bölünür:  
a) infeksiya mənşəli;  
b) qeyri-infeksiya mənşəli.  
İnfeksiya  mənşəli  aortitlər  başlıca  mikotik  anevrizmalardır. 
İnfeksiya mənşəli olmayan aortitlər iki grupa bölünür: 

---

74 
 
a) aortanın zədələnməsi ilə gedən .  
b) aorta xaricində başqa orqanların zədələnməsi ilə gedən.  
Aortanın  media  və  ya  adventisiyasında  iltihab  hüceyrələrinin 
tapılması  aortiti  göstərir.Makroskopik  olaraq  aortada  divar 
qalınlaşması baş verir.  
Birincili  aortanı  zədələyən  qeyri-infeksiya  mənşəli  aortitlərin 
arasında  ən  çox  rast  gəlinəni  Takayasu  xəstəliyidir.  Bu  xəstəlik  çox 
vaxt  gənc  qadınlarda  rast  gəlinir.Nevroloji  simptomlar  və  aorta 
qövsünün yan şaxələrinin stenozu olur.  
Takayasu  xəstəliyi  1908-ci  ildə  21  yaşında  bir  qadında  xarak-
teristik  retinal  arteriovenoz  anastomozlarını  və  mikroanevrizmaları 
görmüşdü.  Xəstələrdə  radial  arteriya  nəbzlərinin  itdiyi,digər  fun-
doskopik  əlamətlər: venoz qan dolğunluğu, neovaskulyarizasiya, he-
morragiyalar müşahidə olunur. Xəstəliyin bir çox fərqli adları vardır: 
nəbzsizlik  xəstəliyi,  idiopatik  medial  aortapatiya,  aortit  sindromu, 
aortanın  giqant  hüceyrəli  arteriti,aorta  qövsü  sindromu,  aortanın 
birincili  arteriti,  braxiosefalik  arterit,  panaortit,revers  koarktasiya, 
tıxayıcı tromboaortapatiya və non- spesifik aortit.  
Takayasu xəstəliyinin  histoloji araşdırılmasında aorta divarının 
və  fibrozlaşmayla  əlaqədar  intimanın  qalınlaşması,  düz  əzələ 
hüceyrəsi  və  elastik  toxuma  itkisi  ilə  bağlı  medial  degenerasiyanın 
olması  müəyyənləşmişdir.  Hemorragiya,  vasa-vasorumların  prolife-
rasiyası,  adventisiyanın  genişlənməsi  digər  əlamətlər  hesab  edilir. 
Sifilitik  aortitdə  plazma  hüceyrələri  tapılmır  və  qranulomalar  ancaq 
seyrək şəkildə ola bilir.  
Takayasu  xəstəliyində  qadın  kişi  nisbəti  4:1-dir.Xəstələrdəki 
aortanın  zədələnməsi  baxımından  yayılmasına  görə  ABŞ-da  Hindis-
tana  görə  daha  çox  yayılmışdır,  lakin  Yaponiyada  bu  xəstəlik  ön 
planda hesab olunur.  
Aşağıdakı  simptomlar-temperatur,  yorğunluq,  çəkinin  itməsi, 
tərləmə, zəifləmə və leykositoz müşahidə olunur. Digər simptomlar: baş 
ağrısı,  sinkopiya,  görmə  pozğunluğu,  aritmiya,  ürək  çatışmazlığı, 
dispnoye,  çirpıntı,  öskürək,  hemoptiziya,  sinə  ağrısı  və  pulmonar 
emboliya  rast  gəlinir.  Tonzillit,  hamiləlik  və  stress  kimi  faktorlar 
xəstəliiyin kəskin halını provokasiya edə bilər. Yaralı kolit ilə Takayasu 

---

75 
 
xəstəliyi  arasında  birlik  vardır.  Xəstəliyin  kəskin  faza  simptomları 
gözdən  qaça  bilər.Ətraf  arteriya  yaralanmaları  ətraflarda  işemik 
simptomlara,abdominal  visseral  tıxanıqlıqlar  bağırsaq  işemiyasına  və 
pulmonar  arteriya  darlıqları  pulmonar  hipertenziyaya  səbəb  ola  bilər. 
Anevrizmalar  çox  vaxt  tapıldıqları  yerlə  bağlı  simptom  və  əlamətlərə 
səbəb 
olurlar.Məsələn: 
abdominal 
aorta 
anevrizmaları 
bel 
ağrısı,həssaslıq,qonşu nahiyələrə təzyiq simptomları verir.  
Takayasu  xəstəliyinin  tanınmasında  gənc  bir  qadında  xüsusilə 
karotis,subklavian,braxial və ya radial nəbzlər alınmırsa, səbəbi bəlli 
olmayan temperatur varsa,onda Takayasu xəstəliyindən şübhələnmək 
lazımdır.  
İshikaüa  kəskin  Takayasu  xəstəliyinin  diaqnozunu  qoymaq 
üçün kriteriyalar irəli sürmüşdür: 
1) Xəstələr ümumiyyətlə,40 yaşdan aşağı olmalıdırlar.  
2) Sağ və ya sol körpücükaltı arteriya stenozunun tapılması.  
3) Dörd və ya daha çox minor kriteriyanın tapılması.  
Daha  çox  sol  ana  karotis  arteriya  və  ya  sol  subklavian 
arteriyalar  tutulur,fəqət  əgər  hər  iki  subklavian  arteriya  tutularsa, 
diaqnoz üçün iki minor kriteriya yetərlidir.  
Medikal  müalicə-steroid  müalicəsi  uyğun  deyildir,çünki 
steroidlər  yara  sağalmasını  gecikdirir  və  sepsisə  yol  aça  bilər. 
Tıxayıcı  və  ya  anevrizmal  xəstəlik  medikal  müalicəyə  baxmayaraq 
irəliləyə  bilər  və  patoloji  kəskindən  yarımkəskin  vəziyyətə  keçə 
bilər.Steroidlər anevrizmaların cırılma riskini artıra bilir.  
Uzun  müddətli  proqnoz  simptomların  başlanmasından  sonra 
xəstələrin  uzun  müddətdə  sağ  qalma  nisbəti  5  illik  91%  və  10  illik 
84%-dir.Ciddi 
hipertenziya,funksional 
pozğunluq 
və 
kardial 
zədələnmə ölümün aşkarlayıcısıdır.  
İkincili  aortanı  zədələyən  qeyri-infeksiya  mənşəli  aortitlərin 
əmələ  gəlməsinə  ən  çox  səbəb  autoimmun  xəstəliklər  hesab  edilir. 
Buraya  aşağıdakıları  aid  etmək  olar:giqant  hüceyrəli  arteriit, 
revmatoidli  artrit,polixondrit,Şeqren  sindromu,Reyter  xəstəliyi, 
ankilozlaşdırıcı  spondilit,sistemli  lyupus,polimialgiya  romatika, 
Kawasaki  xəstəliyi,Kron  xəstəliyi,yaralı  kolit,sarkoidoz,Behçet 
xəstəliyidir.Ən yayılmış olanı isə giqant hüceyrəli arteritdir.  

---