Dərs vəSAİTİ baki 013 ~ ~

~ 175 ~ 
100
W
H
S
K
C


 
 
burada:  C - öz toxum materialının kütləsi, ton; 
 
K - keçici və sığorta fondlarını səciyyələndirən əmsal  
olub, 1,25-1,50-ə bərabərdir. 
 
S - növbəti ildə həmin bitki altında olacağı planlaşdırılan  
sahə, ha; 
 
H – səpin norması, t/ha; 
 
W – sahədə cücərməsi, %; 
Göstəricilər cədvəl 4.2-də əks olunur. 
Cədvəl 4.2 
Təsərrüfatın toxuma tələbatı 
Bitki, 
sort 
Əkin 
sahəsi, 
ha 
Səpin 
norması, 
kq/ha 
 
Əsas 
fond, 
ton 
Sığorta 
fondu, 
ton 
Keçici 
fond, 
ton 
Bütünlükdə 
toxum, ton 
 
 
 
 
 
 
 
 
Təsərrüfatın  yemlik  dənə  tələbatı  mövcud  heyvan  başlarının 
sayı nəzərə alınmaqla hesablanır (cədvəl 4.3). 
Cədvəl 4.3 
Saxlanmağa qoyulan yemlik, dənin miqdarı 
İri buynuzlu 
heyvanların növü 
(cinsi, yaşı) 
Baş 
sayı, 
ədəd 
Yem 
bitkisi 
Gündəlik rasionda 
miqdarı, kq 
Cəmi: ton 
qış 
yay 
 
 
 
 
 
 
 
Bu  yemlərin  cəmi  miqdarı  müxtəlif  kənd  təsərrüfatı  bitkiləri 
üzrə 1,5-2,0 dəfə yüksəlir (1,5- 2 illik ehtiyat). 
Saxlanmağa  qoyulan  toxumun  miqdarına  əsasən  toxumluq  və 
həmçinin  ərzaq  yemlik  dən  üçün  tələb  olunan  anbar  sahəsinə 
tələbat hesablanır. 
Toxum  materialını  saxlamaq  üçün  anbar  tutumlarını  hesab-
ladıqda nəzərə almaq lazımdır ki, toxum kisələrdə (superelit, elit, 

---

~ 176 ~ 
1-ci  repreduksiya)  və  topalarla  məsləhət  bilinən  hündürlük  və 
kisələrin müəyyən yığım yüksəkliyində saxlanır (cədvəl 4.4). 
Cədvəl 4.4 
Toxumu saxladıqda topaların hündürlüyü və ştabeldə kisə 
cərgələrinin sayı 
Bitki 
Toxumun 
nəmliyi, 
% 
İlin vaxtları 
soyuq 
isti 
Topanın 
hündürlüyü, 
m 
Ştabeldə 
kisə 
cərgələ-
rinin 
sayı 
Topanın 
hündürlüyü, 
m 
Ştabeldə 
kisə 
cərgələ-
rinin 
sayı 
Buğda, 
çovdar, arpa 
14 
3,5 
8 
3,0 
8 
Qarğıdalı  
14 
2,5 
8 
2,0 
6 
Darı  
14 
2,5 
6 
2,0 
4 
Xardal, 
sorqo 
14 
1,5 
5 
1,0 
4 
Günəbaxan 
12 
2,0 
6 
1,5 
5 
 
Fəal  havalandırma  qurğuları  ilə  təchiz  olunmuş  toxum  saxla-
yıcılarında  dənli  bitkilərin  toxumlarının  topasının  yüksəkliyi  5 
metrədək  yüksələ  bilər.  Digər  bitkilər  üçün  topaların  hündürlüyü 
təqribən 30% azala bilər. 
İndi ixtisaslaşdırılmış və universal saxlayıcıları tipik layihələrə 
uyğun 500, 1000, 1500, 2000, 2300, 2500, 5000 t və s. tutumlarda 
tikirlər. Bütün saxlayıcılar seksiya tiplidir. Bir seksiyanın tutumu 
buğdaya  çevirməklə  500  tondur.  Onun  uzunluğu  və  eni  18 
metrdir.  
Bir  yarımseksiyada  dörd  ştabel  üzrə  kisələr  yerləşdirilə  bilər 
ki,  onlar  beş-beş  və  iki  üçlükdə,  2,1  m  tərəflərə  və  1,1  və  0,7m 
keçidlərlə yığılır. 
Doldurulan standart kisələrin şərti ölçüləri (70x35x30 sm) sax-
lanan  toxumun  həcmi    kütləsi  və  ştabeldə  kisələrin  cərgələrinin 
sayı nəzərə alınmaqla, bir ştabeldə və bununla bağlı bir seksiyada 
olan kütləni hesablamaq çətin deyildir. Belə ki,  buğda üçün sek-
siyanın tutumu belə olur: 

---

~ 177 ~ 
 
70x35x30x752x15x8x4x6=160t 
70x35x30x752x9x8x2x6=48t 
Cəmi: 208t 
 
Bütün bitkilər üçün seksiyanın tutumu belə hesablanır və tara-
da toxum üçün tələb olunan saxlayıcıların miqdarına dair nəticəyə 
gəlinir.  
Toxumu topalarda saxlamaq üçün, həmçinin  yemlik dəni sax-
ladıqda anbarların tutumu hesablandıqda əvvəlcə bir yarım seksi-
yada (6 metr tərəflərlə) və seksiyada nə qədər dən yerləşdiyini bil-
mək lazımdır. Bu məqsədlə yarım seksiyaların həcmi (6x6xh) bit-
kinin kütlə həcminə vurulur.  
Mövcud  olan  saxlayıcılara  əsasən  onlarda  məhsulun  yerləşdi-
rilmə sxemi tərtib olunur və lazım gələrsə əlavə saxlayıcılar tikil-
məsinə dair təkiliflər verilir.  
Dən məhsullarının saxlayıcılarda saxlanması zamanı onlar üzə-
rində  aparılan  müşahidə  işləri  yazılır.  Ayrı-ayrı  göstəricilər  üzrə 
dən  və  toxum  üzərində  aparılan  müşahidələrin  vaxtaşırı  qeydləri 
əks etdirilir.  
Bunlar əsasında saxlanan dən və toxumun keyfiyyəti üzərində 
vaxtaşırı nəzarətin qrafiki tərtib olunur (cədvəl 4.5). 
Bu  işlərin  yaxşılaşdırılması  üşün  təkliflər  verməli.  Dənin 
kəmiyyət-keyfiyyətini  nəzərdə  tutan  hesabatlar  aparmalı.  Onun 
çatışmazlığı  zamanı  daxil  olma  –sərfiyyat  kitabı  və  dənin 
keyfiyyət göstəricilərindən istifadə edilməklə, nəmliyin dəyişməsi 
hesabına dən itkiləri, təbii itkilər hesablanır. 
Dənin  yığımdan  sonra  işlənməsi  və  saxlanması  məntəqəsinin 
sxemi  1:1000  yaxud  1:2000  masştabında  ayrıca  vərəqdə  təsərrü-
fatda real mövcud olan xırmana görə karandaşla çəkilir. Əsas xır-
man ehtiyat dən və toxum saxlayan, çəki qurğusu, dən təmizləyici 
– quruducu aqreqatlar, idarə, labaratoriya və b. nəzərə alınır. 
 
 
 

---

~ 178 ~ 
Cədvəl 4.5 
Saxlanmada dənin (toxumun) vəziyyəti üzərində müşahidələr 
Yo
x
lam
a 
tar
ix
i 
Par
ti
yan
ın
 k
ütl
əs
i, 
to
n
 
T
o
p
an
ın
 h
ün
dür
-
lü
yü
, m
 
Temperatur, 
0
C 
N
əm
lik
, 
%
 
Yo
lu
x
m
a 
d
ər
əc
əs
i, 
əd
/k
q
 
Mö
vcu
d 
rejim
in
də
n 
k
ən
ar
a 
çıx
m
ala
r 
Dən təbəqələrlə 
hava 
yuxarı  orta  aşağı 
Anbarın 
daxilində 
Anbardan 
kənarda 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Sonra hesablanan paramertlər və avadanlıqların miqdarı nəzərə 
alınmaqla,  həmin  vərəqdə  xırman  təsərrüfatının,  dəyişikliklər  və 
əlavələr nəzərə alınmaqla yerləşmə planı əks etdirilir. 
Texniki-iqtisadi göstəricilərin hesabatı aqreqatlar, komplekslər 
və  məntəqələrin  əsas  texniki-iqtisadi  göstəriciləri  onların  saatlıq 
məhsuldarlığı,  əl  əməyi  və  1  ton  dənə  görə  hesabatda  birbaşa 
xərclər olub, aşağıdakı formulla hesablanır: 
Əmək haqqı Z
t
, adam, saat/ton 
 


O
Z
t
,
 
 
burada: O - xidməti heyət, adam; 
 Π – əmək məhsuldarlığı, ton/saat; 
Birbaşa xərclər Z
n
, man/ton, 
 
,
,
3
3
c
t
m
m
n
Z
T
E
P
P
A
A
Z








 
 
burada:  A
3 
– binanın amortizasiyası, man; 
A
m
 – maşın və avadanlıqların amortoziyasiyası, man; 
P
3 
– binanın cari təmiri, man; 
P
m
 – maşın və avadanlıqların texniki xidmət və cari  
təmiri, man; 

---