Dərslik Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyi ci IL tarixi saylı əmri ilə təsdiq edilmişdir
Yüklə 1,28 Mb. Pdf görüntüsü
|
Elmi dünyagörüşə malik insan fəaliyyətində elmi müddəaları rəhbər tutur, təbiət və cəmiyyət hadisələrini təhlil edərək obyektiv qiymətləndirir, hər hansı bir faydalı əməklə məşğul olur, işsizlik və fəaliyyətsizliyə qarşı çıxır, optimist və mübariz olur, öz üzərində müntəzəm çalışır, lazım gəldikdə özün tərbiyə və özüntəhsillə məşğul olur. İnsanlarda elmi dünyagörüşün əsası hələ kiçik yaşlarından qoyulur. Bu sistemli təlim müəssisələrində ki, təlim prosesində təlim-tərbiyə prinsiplərinə riayət etməklə ayrı-ayrı fənlərin tədrisi prosesində həyata keçirilir. Təbii və dəqiq elmlərin tədrisi prosesində təbiətin sirləri açılır, humanitar fənlərin tədrisi prosesində isə cəmiyyətin inkişaf qanunlarını mahiyyəti dərk edilir və s. Materialların tədrisi prosesində əsası qoyulan elmi dünyagörüş sinfdənkanar tədbirlər vasitəsilə möhkəmləndirilir və inkişaf etdirilir. Dünyagörüş formalaşdırılması ziddiyyətli prosesdir. Onun formalaşmasına müxtəlif alimlər insanların özlərinin malik olduğu hərəkət və davranışlar da təsir göstərir. Ona görə də dünyagörüş uzun müddətə formalaşır. Bu proses təlim müddəti bitdikdən sonra insanların fəaliyyəti zamanı da davam edir. Buna görə də insanlarda elmi dünyagörüşün formalaşdırılmasında mədəniyyət müəssisələri, KİV və fəaliyyət müəssisələrində aparılan təlim-tərbiyə işi tədbirləri əhmiyyətli rol oynayır. Bu müəssisələrdə aparılan tərbiyəvi işlər cəmiyyətin tərbiyə proqramı şəxsiyyət formalaşdırılması işinə verilən tələblər əsasında qurulmalıdır. Müstəqil iş üçün sual və tapşırıqlar. 1.
Əqli təhsilin mahiyyəti. 2.
Bilik və dünyagörüş. 3.
Dünyagörüşün formalaşma mərhələləri. ƏXLAQ TƏRBİYƏSİ Əxlaq tərbiyəsi hərtərəfli şəxsiyyət formalaşdırılması işinin mühüm tərkib hissələrindən biridir. İnsanda əxlaqi keyfiyyətlərin formalaşması və təkmilləşməsi həyatı boyunca ictimai–iqtisadi tələblərdən asılı olaraq, əmək və başqa insanlarla ünsiyyət prosesində ömrünün sonuna qədər davam edir. Bu prosesə həmçinin insanın özünün həyat movqeyi, cəmiyyətə münasibəti, hərəkət və rəftarları da təsir edir. Əxlaq tərbiyəsi tərbiyəcinin böyüyən nəsilə, tərbiyə olunanlara asılanacaq zəruri əxlaqi keyfiyyətlərin məqsədyönlü və mütəşəkkil aparılması, əxlaqi hisslərin münasibətlərin yaradılması, davranışların formalaşdırılması prosesini əhatə edir. İnsanın əxlaqi keyfiyyətləri, onun daxili aləminin təzahürü kimi meydana çıxan davranışların formalaşması ömrünün sonuna kimi davam edir. İnsan əxlaqi keyfiyyətləri ilə birlikdə hazır şəkildə doğulmur. Onda formalaşan insanpərvərlik, düzlük, doğruçuluq, pislik, tənbəllik, əmək sevərlik kimi başqa keyfiyyətlər ona təsir edən kortəbii və şüurlu tərbiyəvi təsirlərin, cəmiyyətin göstərdiyi təsirin nəticəsi kimi meydana çıxır. İnsanların əxlaqi keyfiyyətləri təhlil edilərkən «əxlaqlı», «yüksək etikalı», «mədəni əxlaqlı», «əxlaqsız» kimi anlayışlardan istifadə edilir. Əxlaq tərbiyəsi baza kimi «etikaya» istinad edir. Əxlaq insanlar arasında yaranmış təcrübi etik qaydalar, normalar, yaxşı – pis, ədalətli – ədalətsiz, xeyir – şər və s. kimi normalar sistemi haqqında elmidir. Əxlaqı fəlsəfənin tərkib hissələrindən biri olan «Etika» tədqiq edir. İctimai şüurun digər formaları kimi əxlaq da cəmiyyətin inkişafı ilə əlaqədər olaraq dəyişir. Hçəmçinin əxlaq əsrdən-əsrə, xalqdan–xalqa keçdikcə dəyişir, bəzən ziddiyyətli şəkil alır. Əxlaq tarixi və ictimai xarakter daşıyır. Belə ki, eyni tarixi dövrdə eyni əxlaqi keyfiyyət cəmiyyətin tələbindən asılı olaraq müxtəlif mövqedən çıxış edə, müxtəlif mənada işlədilə bilrər. Əxlaq hər zaman mövcud ictimai münasibətlərdən asılı olub, bu münasibətləri müxtəlif şəkildə əks etdirir. Ona görə də hər bir cəmiyyətin özünün istehsal münasibətlərini əks etdirən əxlaq normaları, davranış qaydaları mövcüd olmuşdur və mövcuddur. Bu qaydalar insanlar arasındakı müxtəlif münasibətləri, əxlaqi qiymətləri özündə birləşdirir. Hər bir cəmiyyət üzvünün hərəkət və davranışları bu tələblər və qaydalara uyğun şəkildə qurulur. Məhz əxlaq tərbiyəsi vasitəsilə insanların şüuruna yeridilir ki, hər insan bu tələblər, normalar əsasında hərəkət etməyə məcburdur. Tərbiyə vasitəsilə cəmiyyətdəki əxlaq normaları insanların adətinə cevrilir, şüuruna yeridilir. Bu prosesdə müxtəlif tərbiyə müəssisələri müxtəlif şəkildə iştirak edir. Mədəniyyət müəssisələrində bu proses tək-tək nümunələr əsasında, həyati həqiqətlərlə müsbət və mənfi hərəkətlərin nətijələri müqayisəli şəkildə təhlil edilərək verilir. İnsanlar əxlaqi və qeyri əxlaqi hərəkətlərin nəticələrinin bilavasitə şahidi olurlar ki, bu da onlara daha şüurlu dərk etməyə və düzgün əxlaqi nəticə çıxarmağa imkan verir. Tərbiyənin bu şəkildə qurulması baş verə biləcək əxlaqi nöqsanları aradan qaldırır. Əxlaq tərbiyəsi tərbiyəçinin rəhbərliyi ilə böyüyən nəsldə, ümumiyyətlə insanlarda cəmiyyətin müəyyən etdiyi əxlaq normaları və davranış qaydaları formalaşdırmaqla cəmiyyət üçün yaralı, öz hərəkət və münasibətlərini şüurlu sürətdə idarə edən şəxsiyyətlər formalaşdırma prosesidir. Onun məqsədi cəmiyyətin əxlaqi–ictimai tələblərinə javab verən insanlar, vətəndaşlar yetirməkdən ibarətdir. Əxlaq tərbiyəsi düzgün əxlaqi anlayışlar yaratmaq, bu anlayışlara müvafiq adətlər, rəftarlar formalaşdırmaq kimi vəzifələri yerinə yetirir. Əxlaqi anlayışlar aşılanacaq əxlaqi hərəkətlərin, qaydaların mənası, mahiyyəti haqqında biliklər, məlumatlardır. Hər kəs icra etdiyi hərəkətin mənasını düzgün dərk etməsə onun hərəkət və davranışları da şüurlu olmaz. Müşahidələr və aparılan tədqiqatlar göstərmişdir ki, əxlaqı nöqsana səbəb çox vaxt onun mahiyyəti haqqında düzgün məlumatın olmamasıdır. Ona görə də əxlaq tərbiyəvi tərbiyə olunanlarda əxlaqi biliklər, məlumatlar və bu biliklərə istinad edən əxlaqi şür formalaşdırmasından başlandıqda daha səmərəli nəticə verir. Şüurlu sürətdə dərk edilmiş əxlaq norma və qaydaları insanları hər zaman və hər yerdə şüurlu sürətdə hərəkət etməyə məcbur edir. Şüurlu qavranılmış əxlaq insan davranışının tənzimləyicisinə çevrilir. Formalaşmış düzgün əxlaqi istiqamətlər insana həm özünü həm də başqalarının hərəkətlərini, davranışını təhlil edərək obyektiv qiymət vermə imkanı yaradır. Düzgün əxlaqi münasibətlər insanlara müxtəlif situasiya və vəziyyətlərdə vicdanla, etik normalara uyğun şüurlu seçim imkanı verir. Əxlaqi ideal əxlaqın şüurluluğunun xüsusi forması vacib tərkib hissəsi kimi təzahür edir. İdeal hər kəsin arzu etdiyi əxlaqi keyfiyyətlərə malik insan obrazlarıdır. Daha doğrusu şəxsin özünün olmaq istədiyi insan nümunəsidir. Yəni hər adam idealında gördüyü müsbət əxlaqi keyfəyyətləri özündə də yaratmağa, formalaşdırmağa çılışır. Əxlaqi anlayışlar aşılanması tərbiyənin ilk mərhələsindən başlanır, müxtəlif fəaliyyət sahələrində davam etdirilir. Belə ki, sistemli təlim və tərbiyə müəssisələrində çəmiyyətdə mövcud ümumi əxlaq normaları və onlara riayət etmənin zərurliyi aşılanır, izah edilir. Müxtəlif fəaliyyət sahələrində isə həmin fəaliyyət üçün zəruri olan əxlaqi keyfiyyətlər, hərəkətlər haqqında Yüklə 1,28 Mb. Dostları ilə paylaş:
|