Dərslik Naxçıvan Universiteti Elmi şurasının qərarı ilə nəşr olunur

 
 
98 
 
böyük,  Cənubi  Qafqazda  isə  böyük  qalalardan  biri  olmuşdur.  Abidənin 
yerləşdiyi ərazi kənd təsərrüfatı üçün böyük əhəmiyyəti olan və Naxçıvanın 
ən  məhsuldar  ərazisi  olan,  öz  başlanğıcını  Kiçik  Qafqaz  dağlarından  alan 
Arpaçayın  keçdiyi  Şərur  düzənliyini  nəzarətdə  saxlamaq  baxımından 
olduqca əhəmiyyətlidir. 
  
 
 
Şəkil 66. Oğlanqalada saray binasının qalıqları. 
 
Oğlanqalada 1988-1989  –  ci illərin qazıntıları zamanı qalanın  Erkən 
və  Orta  Dəmir  dövründə  bu  ərazidə  mühüm  siyasi  mərkəz  olması  ilə  bağlı 
inkaredilməz dəlillər aşkar olunmuşdu. 2008-2011 – ci illərdə Azərbaycan-
Amerika  ekspedisiyasının  dörd  il  ərzində  apardığı  qazıntılar  nəinki  bu  ilk 
mülahizələri  təsdiq  etdi,  həmçinin  göstərdi  ki,  Oğlanqala  Erkən  Dəmir 
dövründə  müstəqil  dövlətin  paytaxtı  olmuşdur.  O,  qonşu  Urartu  dövləti  ilə 
iqtisadi və mədəni əlaqələr saxlamış, Əhəməni imperiyasının dağılmasından 
sonrakı yüzilliklərdə güclü müdafiə sistemi ilə əhatə olunmuş şəhər-dövlətin 
paytaxtı olmuşdu. 1988-1989-cu illərdə аpаrılаn qаzıntılаr 280 kv. m sаhəni 
əhаtə еtmişdir. Qаzıntı zаmаnı yаşаyış yеrində dörd tikinti dövrü  müəyyən 
еdilmişdir.  Аrxеоlоji  tədqiqаtlаr  150  kv.  m  sаhədə  аnа  tоrpаğаdək  dаvаm 
еtdirilmişdir.  Məlum  оlmuşdur  ki,  qаlаnın  müdаfiə  divаrlаrı  təbii  qаyаlıq 
üzərində  sаlınmışdır.  Mədəni  təbəqənin  qаlınlığı  yеrin  rеlyеfindən  аsılı 
оlаrаq  2,5  -  4,5  m  аrаsındаdır.  Аrаşdırmаlаr  müdаfiə  divаrının    müxtəlif 
tikinti  dövrlərində  fəаliyyət  göstərdiyini  sübut  еdir.  İri  qаyа  pаrçаlаrındаn 
hörülən  divаr  rеlyеfdən  аsılı  оlаrаq  1-2,7  m  hündürlüyündə  sаxlаnmışdı. 

---

 
 
99 
 
Divаrın  ətrаfındа  xеyli  miqdаrdа  çiy  kərpic  və  möhrə  qаlıqlаrının  аşkаr 
оlunmаsı,  оnun  yuxаrı  qisminin  çiy  kərpiclə  hörülərək  tаmаlаndığını 
göstərir. 
 
   
 
 
   Şəkil 67. Sütun altlıqları. Oğlanqala. 
 
2008-2011-ci il mövsümündə aparılan qazıntılar zamanı əsas məqsəd 
Oğlanqalanın  sitadelini  və  şimal  bürcü  yaxınlığındakı  istehkamları 
açmaqdan  ibarət  idi.  2010-cu  ildə  şimal-qərbdəki  dairəvi  bürcün  şimal 
divarının  təməlindən  götürülən  kömür  analizi  göstərdi  ki,  bu  müdafiə 
istehkamları təqribən e. ə. 800-cü  ildə inşa olunmuşdur. Bu o deməkdir ki, 
Oğlanqalanın  istehkamları  Urartu  imperiyasının  Türkiyədə  möhkəmləndiyi 
[təqribən  e.  ə.  850-600-cü  il],  Qafqazda  və  Şimal-Qərbi  İranda.  hərbi 
əməliyyatlar  apardığı  dövrdə  tikilmişdir.  Tapıntılardan  daha  çox  müdafiə 
istehkamlarının  tikinti  texnikası  maraq  doğururdu.  Oqlanqalanın 
mühəndisləri  qalanı  tikərkən  Erkən  Dəmir  dövrü  texnikasından,  yoxsa  öz 
nüfuzlu  qonşuları  olan  urartuların  tikinti  texnikası  və  üsullarından  istifadə 
etmişdilər?  Urartu  istehkamları  fövqəladə  dərəcədə  standartlaşdırılmışdır, 
onlar  müntəzəm  möhkəmləndirmə,  yonulmuş  daşlardan  ibarət  və  standart 
ölçülü kərpic tikinti ilə xarakterizə olunur. Ehtimal ki, Urartu arxitektorları 
dövlətin  daimiliyini  təmin  etmək  üçün  imperiya  ərazisindəki  bütün 
istehkamların tikintisini layihələşdirmişdilər.  

---

 
 
100 
 
 
Oğlanqalanın  tədqiqi  zamanı  şimal  istehkamların  xüsusiyyəti  215 
metrlik  məsafədə  izlənmişdi.  Araşdırma  göstərdi  ki,  Oğlanqalanın 
istehkamları  Dəmir  dövrünün  erkən  mərhələsinin  tikintilərini  xatırladır. 
Lakin ola bilsin ki, Urartunun bəzi xüsusiyyətləri də təqlid edilmişdir. Urartu 
divarlarının  düz  və  dördkünc,  topoqrafiyaya  uymayan  xüsusiyyətlərindən 
fərqli olaraq Oğlanqala istehkamları Qaratəpə dağının topoqrafiyasına uyğun 
olaraq  inşa  edilmişdir.  Şimal  divarlarının  araşdırılması  ciddi  düşünülmüş, 
lakin bəzən qeyri-müntəzəm möhkəmləndirilmiş istehkamları ortaya çıxardı. 
Uzunluğu  7  m,  eni  4  m  olan  divarın  qərb  tərəfinin  təməli  kifayət  qədər 
davamlıdır.  Onlar  bir-birindən  15  m  aralıda  idi.  Lakin  şərqə  doğru  bu 
nümunə  qırılır.  Möhkəmləndirilmiş  divarlar  əvəzinə  qeyri-müntəzəm 
işlənmiş divar ziqzaqları  ortaya çıxır. Möhkəmləndirilmiş divarların Urartu 
arxitekturasının xüsusiyyəti olmasına baxmayaraq, onların bənzərləri Cənubi 
Qafqazın Dəmir dövrü arxitekturasından da mövcuddur.  
Şimal istehkamlar blok halına  salınmış əhəngdaşı parçalarından inşa 
olunmuş, daş blokların arasındakı boşluqları doldurmaq və divarı düzəltmək 
üçün  isə  kiçik  həcmli  daşlardan  istifadə  edilmişdir.  Divarın  müxtəlif 
hissəsindəki  daşlar  səliqə  ilə  düzülmüş  yonulmamış  daşlardan  ibarətdir. 
Lakin divarın bəzi hissələrində, əhəngdaşı parçalarının boyük hissəsi kvadrat 
və düzbucaqlı blok şəklində yonulmuşdur. Bu tip blokların ölçüsü 30 və 70 
sm
2 
arasındadır.  Digər  hissələrdə  isə  divarlarında  bir  qədər  yonulmuş  və 
yonulmamış  daşlardan  istifadə  edilmişdir.  Daşyonanlar  IV  Dövrdə, 
ümumiyyətlə,  divarlara  yaxşı  yonulmuş  küncləri  olan  daşlar  qoymağın 
qayğısını  çəkməmişlər,  ehtimal  ki,  bu  hissələr  zəif  olduğundan  eroziyaya 
məruz  qalmışdır.  Divar  boyunca  istifadə  olunan  kiçik  həcmli  daşların  da 
miqdarı dəyişmişdir. Bu müdafiə divarı ana qaya üzərində tikilmiş, bununla 
belə  müxtəlif  tikinti  üsullarından  istifadə  edilmişdir.  Ümumiyyətlə,  divar 
inşa  edilməzdən  əvvəl  təməldəki  otlar  yandırılmış  və  buna  görədə  birbaşa 
divarların altında tünd boz rəngli kül layı saxlanmışdır. Təməlin üzərindəki 
bitki örtüyünün  yandırılması əhəngdaşının keyfiyyətini dəyişdirmiş, onların 
üzərində daş ovuğu və çatlaqlar qalmışdır. Bundan sonra bənnalar əhəngdaşı 
bloklarını  təməlin  üzərinə  qoymaq  və  müxtəlif  üsullardan  istifadə  etməklə 
səviyyəni  düzəltməyə  və  düzgün  səth  almağa  çalışmışlar  Bəzən  böyük 
blokların altı kiçik  həcmli daşlarla düzəldilir, bəzən  isə daş bloklar  birbaşa 
qayanın  üzərinə  qoyulurdu.  Urartu  qalalarında  olduğu  kimi  təməl  üçün 
birbaşa  qayanın  düzəldilməsinə  heç  vaxt  rastlanmamışdır.  Urartularda 
pilləkən  formasında  yonulan  qayalar  birbaşa  təməlin  əsasını  təşkil  edirdi. 
Oğlanqalanın  bu  istehkamında  müxtəlif  tikinti  üsullarının  istifadə  edilməsi 

---