Dərslik Naxçıvan Universiteti Elmi şurasının qərarı ilə nəşr olunur
Yüklə 3,98 Kb. Pdf görüntüsü
|
164 davam etmişdi. XIII əsrdə monqollarla birgə hərəkət edən türk tayfalarının böyük bir qismi Azərbaycanda məskunlaşmışdı. Tədqiqatçıların fikrinə görə, “Qarabağlar” sözü qədim türk tayfası olan kəngərlərin bir qolunun adı ilə bağlı olub. X əsr müəllifi Konstantinin Sibirdə yaşayan kəngərlərin bir tayfasının “qarabay” adlandığını qeyd edib. Beləliklə, Qarabağlar tayfası Kəngərlərin bir qolu hesab edilir. Bu tayfaların Azərbaycan xalqının formalaşmasında böyük rolu olub. Şəkil 101. Qarabağlar türbəsinin sərdabəsi. Evliya Çələbi “Səyahətnamə” əsərində Qarabağlar kəndini belə təsvir edir: “Bu şəhərin özülünü Mənüçöhr qoyub. Şəhər çox qədimdir. İndi Naxçıvan torpağında ayrıca sultanlıq təşkil edir. III Mehmet zamanında Türklərin əlindən çıxaraq farsların ixtiyarına keçib. Əmir Teymur Qarabağlarda böyük bir qoşun ilə beş ay qışlağa qalıb. Şəhər çox abaddır, ətrafında ucsuz – bucaqsız münbit düzənlik yerləşir. Bizim xidmətçilər şəhərin içində 40-a qədər minarə sayıblar. Şükür Allaha, bu şəhərdə iqlimin və suyun yaxşılığı bizim əhvalımızı qaydaya saldı. Deyilənlərə görə, burada bağı və üzümlükləri olan 10 000-ə qədər ev, 70 mehrab, minarəli 40 cami var. Karvansaray, hamam və bazarlar da çoxdur. Onların sayı artmaqda davam edir. Bura bolluq diyarıdır. Şəhərdə gəzərkən bir bağban bizə 25 çeşid dadlı armud gətirdi. Bunları yeyərkən ağzında dondurma hiss edirsən. Yaqut rəngli nar yetişir. İrəvan düyüsündən bişirilən plov çox dadlıdır”. 165 Şəkil 102. Qarabağlar türbəsində təkrarlanan kitabə. Qarabağlar Türbə Kompleksi qoşa minarə, onlar arasındakı bas tağ, qoşa minarələrə birləşən dini binanın qalıqları və türbədən ibarətdir. Mütəxəssislər qoşa minarələrin XII-XIII əsrlərdə, baş tağın isə XIV əsrdə tikildiyini qeyd etmişlər. Qoşa minarələrin və baş tağın müxtəlif dövrlərə aid olması onların tikinti texnikasından da aydın görülür. Baş tağın minarələrə sonradan əlavə edildiyi aydın şəkildə seçilir. “Naxçıvan Tədqiq və Tətəbbö Cəmiyyəti ”nin elmi katibi M. Mirheydərzadənin fikrinə görə, qoşa minarəli baş tağın üzərində ərəb dilində “Allahın bu nişanəsi türkmən Quti xatındır” sözləri yazılmışdır. Bəzi əsərlərdə Quti xatının Hülaku xanın arvadı olduğu 166 qeyd edilmişdir. Lakin tədqiqatçıların fikrinə görə baş tağda adı xatırlanan Qudi xatın, yaxud Qoday xatın, ola bilsin ki, Abaqa xanın (1265-1282) arvadı olmuş Qoday xatındır. Üslub və tikinti texnikası xüsusiyyətlərinə görə türbənin tikilmə tarixi Elxani hökmdarı Əbu Səid Bahadır xanın hakimiyyət illərinə (1319-1335-cu illər) aid edilir. Son araşdırmalar Qarabağlar türbəsinin Qudi xatının əmri ilə tikildiyini deməyə imkan verir. Qarabağlar türbəsi sərdabə və yerüstü xatirə abidəsindən ibarətdir. Sərdabə on iki bucaqlı olub divarları daşdan, günbəzi isə kərpicdən inşa edilmişdir. Türbənin yerüstü hissəsi daş kürsülük üzərində inşa olunan 12 yarım silindrdən ibarətdir. Türbənin səthi firuzəyi rəngli kaşılarla həndəsi ornamenti xatırladan kitabələrlə bəzədilmişdir. Yarım silindrlərin üzərində içərisində ərəb əlifbası ilə“lə iləhə illəllah Məhəmmədən Rəsulallah” (Allahdan başqa Allah yoxdur, Məhəmməd (s.ə.v.) onun rəsuludur)” kəliməsi həkk edilən kvadratlar dəfələrlə təkrar olunmuşdur. Bu tip ornamentdən 1322-ci ildə inşa olunan Bərdə türbəsində də istifadə olunmuşdur. Elə buna görə də bəzi tədqiqatçılar Qarabağlar türbəsi ilə Bərdə türbəsinin memarının eyni şəxs olduğunu qeyd etmişlər. Lakin qeyd etməliyik ki, Qarabağlar türbəsi konstruksiyasının ilə fərqlənir. Türbəbin özünəməxsus memarlıq xüsusiyyətlərindən biri 4 baş tağlı olmasıdır. Bu baş tağlar şimal, cənub, qərb və şərq istiqamətlərinə, dünyanın dörd tərəfinə yönəlmiş və türbənin görünüşünün mükəmməlliyini təmin etmişdir. Ehtimal ki, türbənin dörd baş tağlı quruluşu əski inanclarla bağlı olmuşdur. Baş tağların səthi kaşılar vasitəsi ilə həndəsi və nəbati üslubda naxışlanmışdır. Türbənin gövdəsini təşkil edən yarım silindrlərin yuxarı hissəsində kaşılarla işlənmiş kitabələrin qalıqları saxlanmışdır. Ehtimal ki, bu kitabələr Qurani Kərimdən götürülmüş kəlmələrdir. Memarlıq abidələrində və qəbirüstü monumental tikintilərdə bu tip kitabələrə rast gəlinir. Qarabağlar türbəsi konusvari örtüyə sahib olmuşdur. Mütəxəssislərin fikrinə görə bu örtük türbənin quruluşuna uyğun olaraq on iki yarım silindrin birləşməsi şəklində olmuşdur. Gilаn şəhərinin xarabalıqları. Оrdubаd rаyоnu ərаzisində yerləşən şəhər, Gilаnçаyın sоl sаhilində 100 hеktаrdаn аrtıq sаhəni əhаtə еdir. Şəhər nаrınqаlа və оnu əhаtə еdən məhəllələrdən ibаrətdir. Həm nаrınqаlа, həm də məhəllələr dаşdаn inşа оlunmuş müdаfiə divаrı ilə əhаtə оlunmuşdur. Qаlа divаrlаrı dаirəvi və dördkünc bürclərlə möhkəmləndirilmişdir. Аrхеоlоji tədqiqаtlаr zаmаnı şəhərin ərаzisində kаrvаnsаrа, su hоvuzlаrı və sərdаbələrin qаlıqlаrı аşkаr оlunmuşdur. Müəyyən оlunmuşdur ki, şəhərin içərisindən kеçən çаyın kənаrlаrı dаşlа hörülərək düzəldilmişdir. Şəhərin хаrаbаlıqlаrındаn su tünglərinin qаlıqlаrınа rаstlаnmаsı vахtilə su Yüklə 3,98 Kb. Dostları ilə paylaş:
|