Dunyo dinlari tarixi o‘rta umumta’lim muassasalarining 10-sinflari va o‘rta maxsus, kasb-hunar ta’limi muassasalari uchun darslik

BUTPARAST BO‘LIB KETISHI TARIXI
Buyuk payg‘ambarlardan bo‘lgan Nuh (a.s.)ning qavmi butpa-
rast edilar. Ular Suvo‘ nomli ayol, Vad nomli erkak, Yag‘us nomli 
arslon, Yauq nomli ot, Nasr nomli burgut va kalxat shaklidagi but-
larga sig‘inishardi. Ibn Jarir Tabariy yozishicha: «Nuh qavmi ibo-
dat qilgan butlar aslida Odam va Nuh payg‘ambarlar orasidagi 
muddatda yashagan solih odamlarning nomlari bilan bog‘liq edi. 
Ularning vafotidan keyin muxlislari va shogirdlari ko‘zlari tushib 
eslaganda o‘zlariga shavq va ibodatga g‘ayrat keltirsin degan niyat-
da suratlarini yasatib qo‘yganlar va bu suratlarga sig‘inmagan edi-
lar. Bu zamon odamlari olamdan o‘tib ketishgandan keyin, ularning 
avlodlari zamonida Iblis vasvasa qilib, «Otalaring bu suratlarga 
sig‘inardilar, ulardan baraka va yomg‘ir so‘rardilar», deb solih ki-
shilarning timsoliga ibodat qilishga o‘rgatdi. Hamma bu shirk ama-
liga mubtalo bo‘ldi. Shunday qilib butparsatlik paydo bo‘ldi».
«Tafsir at­Tabariy» kitobidan

---

15
miz, maz kur kuch harakat qiluvchi har bir narsa: daryo, 
quyosh, oy, daraxt kabi mavjudotlarda bor deb tasavvur 
qilganlar. Natijada inson qo‘rquvi, hurmati, ehtiyoji va 
zarurati darajasida ularga sig‘ina boshlagan. 
Materialistik qarash tarafdorlari fikriga ko‘ra, 
qo‘rquv dinlarning kelib chiqishida asosiy rol o‘ynagan 
hissiy holatdir. 
Ingliz faylasufi Xerbert Spenser (1820–1903) ham 
ibtidoiy qabila dinlarining kelib chiqishiga qo‘rquv na-
tijasida «ajdodlarga sig‘inish» sabab bo‘lganligini 
ta’kidlaydi. Spenser ijtimoiy hisob-kitoblarga suyan-
gan holda, hayot qo‘rquvining dinlardagi o‘rniga 
alohida diqqatni tortadi. 
Bu qo‘rquvning ajdodlarga nisbatan ibodatning 
barcha ko‘rinishlari shakllantirganligini va tangrilar-
ning ustun yoki qahramon bo‘lgan ajdodlardan tan-
langanligini alohida ko‘rsatadi; har bir dinda ajdodlarga 
alohida e’tibor qaratilganligiga ishora qiladi.
Maks Myuller (1823–1900) fikriga ko‘ra, dinning ke
-
lib chiqishi tabiat hodisalarining insonga bergan dahsha-
tiga borib taqaladi va u «naturalizm» deyiladi. 
Maks Myuller hinduiylik ning muqaddas kitobi Ve-
dalarga suyangan holda, deyarli barcha dinlarda xudo 
nomlari tabiat hodisalarini bildirishini ta’kidlagan. Maz-
kur ta’limot tarafdorlari dinlarning yuzaga kelishi va 
IJODIY FAOLIYAT
1. Urug‘-qabila dinlarining qanday shakllarini bilasiz?
2. Bugungi kunda urug‘-qabila dinlarining qanday unsurlari saqlanib 
qolgan?
3. Urug‘-qabila dinlarining o‘ziga xos va o‘xshashlik tomonlarini aytib 
bering.