Ənvər M ete Həmidov, Zəmurə Həmidova
m n dəstəyi ilə dünyanın 400-dən çox hidroloq və aqronom u
nun apardığı tədqiqatlar zamanı gəldikləri nəticəyə görə su
probleminin həlli, ərzaq problem inin həlli qədər asan olm ay
acaq... Dünya Su Şurasının rəhbəri Loik Fauçon narahatlıqla
bildirib ki, su bolluğu dövrü geridə qalıb. O dur ki, suyu israf
etməmək lazımdır. O, suyu çatışm ayan ölkələrə digər ölkələrin
yardım etməli olduğunu bildirib: «Dünya ölkələri bir-birilə su
kanalları vasitəsilə bağlanmalıdır». BM T-nin baş katibinin
müavini Şa Y ukonq isə dünyanın bütün bölgələrinə bərabər şə
raitdə su çatdırılması üçün təcili tədbirlərin görülməsini vacib
sayıb... H azırda dünyanın ən çox susuzluqdan əziyyət çəkən
ölkələri sırasında birinci yeri A frika tutur. Əslində bu qitə bey
nəlxalq su hövzələrinin üçdə birinə malikdir, lakin bu qədər su
mənbələrinin 6%-dən istifadə edə bilir. Bu gün A frikada 300
milyona yaxın insan təmiz sudan, 313 m ilyona yaxın insan isə
kanalizasiyadan məhrum dur. Beynəlxalq araşdırm alara görə,
qarşıdakı 20-30 il ərzində Afrika ölkələrində iqlim dəyişkənliyi
və əhalinin artm ası ilə əlaqədar su qıtlığı yaşanacaq... H azırda
Çinin təxminən 400 şəhəri su çatışmazlığı ilə üz-üzədir. H indi
standa isə 2025-ci ilə qədər təmiz suya ikiqat, sənayenin suya
tələbatının isə üçqat artacağı gözlənilir. Banqladeşdə 28-35
milyona yaxm insan tərkibində arsenin miqdarı yüksək olan
sudan istifadə edir. Latın Amerikasında 75 milyon insan təhlü
kəsiz su mənbələrindən məhrum dur. 116 milyon insanın isə
kanalizasiya sistemi yoxdur. Proqnozlara görə Mexiko, Boqo-
'ta, San-Paulo və Buenos-Ayres kimi şəhərlərə hüquqi və m a
liyyə dəstəyi artm asa, 20 ildən sonra təhlükə son həddə ça
tacaq. Şimali A m erikada isə su axınlarının yarısı çirklənmişdir.
Cənubi Q afqazdakı vəziyyətə gəlincə, burada ümumi su ehtiy
atının 62%-i Gürcüstanın, 28%-i Ermənistanın, 10%-i isə Azər
baycanın payına düşür. Azərbaycanın ərazisinin dörddə üç his
səsi Kür çayı hövzəsindədir və bu çay ölkə əhalisi üçün əsas iç
məli su mənbəyidir. Azərbaycana K ür çayı vasitəsilə daxil olan
suyun çox hissəsi Gürcüstan və Erm ənistan ərazisindən keçir.
Yeri gəlmişkən qeyd edək ki, Erm ənistan və Gürcüstan hələ də
34
İntellektual ekologiya
Ə traf Mühitin Mühafizəsi üzrə Beynəlxalq Konvensiyaya qo
şulmayıb. Azərbaycan isə bu sahədə 17 müxtəlif beynəlxalq
konvensiyanın, o cümlədən Transsərhəd Suların Mühafizəsi
üzrə konvensiyanın iştirakçısıdır. Azərbaycanın şirin su ehtiy
atlarının kiçik bir qismi də Araz çayı hesabına formalaşır ki,
bu da İran və Erm ənistan tərəfindən çirkləndirilir. Şimaldan -
Rusiyanın Dağıstan ərazisindən gələn Sam ur çayı da norm ala
ra uyğun deyil.» («Azərbaycan» qəzeti, 31 m art, 2009)
BMT-nin m əlum atına görə, planetimizdə bir nömrəli qatil
bir stəkan çirkli sudur.
«Torpaq» və «su» m əfhum u insanların güzəranı üçün eyni
m əna daşıyaraq, ayrılmaz bir vəhdət təşkil edir. Dədə Q orqud
vaxtilə demişdir: «Torpağa vətən demək üçün iki şərt gərəkdir.
Biri onu əkib-becərmək, ikincisi onu qorum aq. Torpağı əkib-
becərmirsənsə, qorum ağına dəyməz, qorum ursansa, əkib-
becərməyinə dəyməz».
Torpağı iki
bəladan
qorum aq
labüddür: düşməndən və ekoloji faktorlardan. Torpağı
düşməndən qorum aq hər bir dövlətin daxili işidir, ekoloji fak
torlardan qorum aq isə bütün dövlətlərin, elmin, etiqadın, hər
bir insam n müqəddəs vəzifəsidir.
4 iyun 2008-ci il Ü m um düna Ə traf M ühiti Müdafiə Günü
münasibətilə dərc olunan məlumatlara görə, hazırda atmosfer
də əsas istilik saxlayan karbon qazının (CO
2
) miqdarı 150 il
bundan əvvələ nisbətən 33% çoxdur və bu göstərici daha sürət
lə artm aqdadır. Ekosistemin bu sürətli dəyişiklikləri dağlardan
tutmuş okeanlara, qütblərdən tutmuş tropiklərə qədər sürətli
dəyişikliklərə məruz qalır. Nəticədə dəniz səviyyəsindən aşağı
da yerləşən şəhərlər suyun altında qala bilər, m ünbit torpaqlar
səhralara çevrilər və hava şəraiti daha da dözülməz olar.
N .P .D ubinin yazır: «Biz elə bir məqam da yaşayırıq ki, insanı
əhatə edən mühitin çirklənməsi təhlükəli xarakter almış
dır...B iosferada bundan sonra da belə pozuntular davam
edərsə, insamn özünün mövcudluğu üçün təhlükə yaranar.»
(«Palitra» qəzeti, 4 iyun, 2008)
35
Ənvər M ete Həmidov, Zəmurə Həmidova
Hesablam alara görə, atm osferdə daim mövcud olan qarı
şıqların üm um i çəkisi 10-11 milyon to n a bərabərdir. Atm osfer
də bu çirkləndiricilər sürətlə geniş ərazilərə yayılaraq qlobal
problemlərin, o cümlədən qlobal istiləşmənin yaranm asına tə
kan verir. Buna görə də bir ölkədə atmosferin çirklənməsi
təkcə həmin ölkənin deyil, həm də digər ölkələrin probleminə
çevrilir.
H azırda dünyada daxili yanacaq mühərrikli avtomobillər
də il ərzində 3 milyard tona qədər neft yanacağı işlədilir. A vto
mobil mühərrikləri ilə şəhər havasına 25%-dən artıq karbon
qazi; 65% karbohidrogenlər və 30% azot oksidi atılır.
insandan başqa bütün canlılar təbiətlə üzvi vəhdətdə olub
onun tələblərinə uyğunlaşır. Yalnız insan təbiətin qanunlarını
pozur, onu özünün tələblərinə uyğun dəyişdirməyə çalışır. Bu o
dərəcəyə gəlib çatıb ki, nüvə silahına nisbətən daha çox təhlü
kəli olan ekoloji partlayış gözlənilir. Ekoloji partlayışın planet
də yarada biləcəyi mənbələr qlobal istiləşmə ilə əlaqələndilir.
Tədqiqatçıların fikrincə, qlobal istiləşmənin indiki şəraitində
stabilləşmə və təbii sərvətlərdən səmərəli istifadə təmin edilərsə,
ekoloji-iqtisadi tarazlığın mühafizəsi mümkün olar. Bu isə in
san intellektindən, dövlətlər arasında müsbət intellektual sfera
nın bərqərar olmasından asılıdır.
Şüurlu insan bilməlidir ki, torpağı istehsal etmək, onu Yer
kürəsində olduğundan əlavə çoxaltm aq qeyri-mümkündür, ol
duğunu vicdanla qorum aq isə onun müqəddəs borcudur. T o r
pağın üst qatında çox kiçik bir hissə onun qum osu adlanır. Bu
isə yalnız ağaclı, otlu, bitkili ərazilərə aiddir. «Bir santim etr hu-
m usun yaradılm asına 6-8 əsr zam an tələb olunur. Lakin onun
məhv edilməsi üçün 6-8 dəqiqə yetərlidir. Belə ki, torpağın üzə
rində partlayan bom balar və böyük yanğın hadisələri onun qu-
m osunu məhv ed ir... Qədim Çində insan sağlamlığı onun ciy
ərlərinin sağlamlığı ilə ölçülürdü. B undan ötrü ən yaxşı vasitə
təbiətin öz təbiiliyini saxlaması və ekoloji tarazlığın qorunm ası
hesab edilir. Lakin insanlar bu n a əməl edirmi?» (Hafiz Mirzə,
«Olaylar» qəzeti, 18 avqust, 2009)
36
İntellektual ekologiya
Yenə də Hafiz M irzənin dediyi kimi, ekoloji tarazlığın qo
runması dolayısı yolla həm də İlahi N urun qorunması və artı
rılması anlamında qəbul edilməlidir. Beləliklə də, insanın intel
lekti, onun mənəvi kamilliyi ekoloji tarazlığın qorunm asına rə
vac verir. Bu isə insanın təbiəti qorum ası, dolayısı yolla həm də
özünü qoruması deməkdir. Ekoloji mədəniyyət insanın dünya
nı qoruması anlam ındadır. Beləliklə, ekologiyanın hansı sahə
sinə müraciət edilsə, mütləq insan və onun intellekti birinci sı
raya çıxar.
Meşəyə dünyanın ağ ciyəri, qapısız xəzinəsi deyiblər. M a
terikin 29%-i meşədir. Meşələr gecə-gündüz, qəddarcasına,
plansız qırılır. Meşələri ləğv edib zavodlar tikir, şəhərlər salır
lar. Qlobal istiləşmənin qarşısını almağın ən sadə üsullarından
biri yaşıllıqların qorunm asına, inkişaf etdirilməsinə nail olm a
qdır. Alm an tədqiqatçıları sübut etmişlər ki, bir fısdıq ağacı bir
saatda 2 kiloqrama qədər, bir gündə isə 70 nəfər adamın istifa
də etdiyi oksigen ixrac edir, bir saatda 2,5 kiloqram zəhərli tə
sirə malik qazları udur, bununla havam ekoloji təmizləyir.
Texniki-iqtisadi və bioloji keyfiyyətlərlə zəngin olan tut ağacı
ağır hava şəraitində mühiti zərərli və zəhərli qarışıqlardan tə
mizləyir. Belə misallar çox çəkmək olar.
Beləliklə, qlobal istiləşmənin yaratdığı mühitdən nisbi qo
runm aqda və onun təsirini sabitləşdirməkdə əsas mühafizə şə
hər ətrafında salınmış yaşıllıqlar ola bilər.
XX əsrdə meşələri bilərəkdən yandırmaqla, yeni bir terror
növü peyda oldu: «Ekoloji terror». Son dövrlər erməni işğalı
təkcə Azərbaycan xalqına yox, onun təbiətinə qarşı da soyqırı
mı ilə müşayiət olunur. M ənfur ermənilərin işğal etdikləri to r
paqlarımızda törətdikləri genişmiqyaslı yanğınlar, meşələrin
vəhşicəsinə qırılması, konyak istehsalında istifadə edilən çəl
ləklər üçün material olan qırmızı palıdın qəddarcasına kəsilmə
si, yeraltı sərvətlərin gecə-gündüz daşınması, Ermənistan AES-
in radioaktiv tullantılarının Azərbaycanın işğal olunmuş ərazi
lərində basdırılması, A raz çaym a axıdılan zəhərli sular və s.
Azərbaycana qarşı ekoloji terrordur. Əfsuslar olsun ki, dünya
37
Dostları ilə paylaş: |