119
Manatın
məzənnəsinin inflyasiyaya
ötürücülük qabiliyyəti
Xəqani Kərimov
120
Xülasə
Məqalədə məzənnədə dəyişmənin qiymətlərə ötürücülüyü kəmiyyətcə qiymətləndirilmiş
və Azərbaycan şəraitində müvafiq xüsusiyyətlər təhlil edilmişdir. Bununla belə müxtəlif
ekonometrik alətlərdən istifadə etməklə nominal effektiv məzənnədə baş verən dəyişikliklər
nəticəsində istehlak qiymətlərinin necə təsirləndiyi müəyyən edilmişdir.
Abstract
The article presents the results of quantitative estimation of level with analysis of relevant
specifications in the case of Azerbaijan. Furthermore, the impact of changes in nominal effective
exchange rate to consumer prices was determined using econometric tools.
Açar sözlər: məzənnə, nominal effektiv məzənnə, məzənnə ötürücülüyü, inflyasiya
Key words: exchange rate, nominal effective exchange rate, exchange rate passthrough,
inflation
Müəllifin e-mail ünvanı:
khagani_karimov@cbar.az
121
Mündəricat
Giriş. ..................................................................................................................................... 122
1. Məzənnə ötürücülüyünə nəzəri baxış ............................................................................ 122
2. Ədəbiyyatların icmalı ...................................................................................................... 124
3. Metodologiya .................................................................................................................... 125
3.1 Modelin dəyişənləri ..................................................................................................... 127
4. Emprik nəticələr .............................................................................................................. 129
Nəticə..................................................................................................................................... 131
Ə
dəbiyyat ............................................................................................................................. 132
122
Giriş
Hər bir ölkənin makroiqtisadi durumuna təsir edən müxtəlif amillər mövcüddur. Bu
amillərdə baş verən dəyişiklik bütövlükdə, makroiqtisadi vəziyyəti dəyişmək gücünə malik ola
bilər. Azərbaycan iqtisadiyyatında manatın məzənnəsi belə amillərdən biri hesab olunur.
Azərbaycan Mərkəzi Bankının (AMB) qanunla müəyyən olunmuş əsas məqsədi ölkədə
qiymət sabitliyini təmin etməkdir. Bu məqsədə nail olmaq üçün AMB müvafiq əməliyyat və
aralıq hədəflərindən
27
istifadə edir. Əməliyyat hədəfi hesab olunan manatın ABŞ dollarına
nəzərən məzənnəsi tədqiq edilən dövr ərzində stabil dinamikaya malik olmuşdur. Məzənnənin
qiymətlərə ötürücülüyü aralıq hədəf olan nominal effektiv məzənnə vasitəsilə həyata keçmişdir.
2000-2009-cu illər ərzində qiymətlər səviyyəsinə məcmu tələbin əhəmiyyətli genişlənməsi
və partnyor ölkələrdəki inflyasiya prosesləri təsir etmişdir. 2009-cu ildə baş vermiş qlobal
maliyyə böhranı nəticəsində isə əks tendensiya müşahidə olunmuşdur. Belə bir şəraitdə
məzənnənin sabitliyi AMB üçün prioritet vəzifə olaraq qalmışdır. Bu baxımdan ölkə
iqtisadiyyatında məzənnə ötürücülüyünün (transmissiyasının) qiymətləndirilməsi mühüm
əhəmiyyətə malikdir.
2000-2009-cu illər ərzində Nominal Effektiv Məzənnə (NEM) volatil olmuşdur . Belə ki,
2000-2004-cü illər ərzində qeyri-neft idxal çəkili NEM 10 %-dək ucuzlaşmış, 2007-2009-cu
illərdə isə 30%-dək möhkəmlənmişdir. Dövr ərzində manat-dollar məzənnəsinin sabit qalması
ötürücülüyün nominal effektiv məzənnədə yaranan dəyişikliyin təsiri altında formalaşdığnı
xarakterizə edir.
Məzənnənin istehlak qiymətlərinə təsiri ilk növbədə onun idxal qiymətlərinə təsiri
vasitəsilə ötürücülük səviyyəsindən asılıdır. Bu transmissiya həm makro, həm də mikro
səviyyəli xarakterə malikdir. Ölkədə həyata keçirilən pul siyasəti həm qiymətlər səviyyəsi, həm
də məzənnəyə təsir etdiyindən bu göstəricilər qarşılıqlı surətdə nəzərdən keçirilməlidir.
Məzənnə ötürücülüyünin tədqiq olunması bir çox səbəblərdən vacib hesab olunur:
Birinci, ötürücülüyün müəyyən olunması pul siyasətinin həyata keçirilməsində, xüsusilə
inflyasiyanın proqnozlaşdırılması üçün mühüm rola malikdir.
İki
nci, məzənnə ötürücülüyünün tədqiq olunması istər makro, istərsə də mikro səviyyədə
müəssisələrin və ümumilikdə, ölkənin xarici ticarətdən nə dərəcədə təsirləndiyini müəyyən
etməyə imkan verir.
Tədqiqat işi iki bölmədən ibarətdir. Birinci bölmə ötürücülüyə nəzəri baxış, məzənnə
ötürücülüyü istiqamətində istifadə olumuş tədqiqat işlərini və metodologiyanı özündə birləşdirir.
İkinci bölmə isə modelin qurulmasında istifadə olumuş statistik məlumatların təhilili və empirik
nəticələrdən ibarətdir.
1. Məzənnə ötürücülüyünə nəzəri baxış
Məlum olduğu kimi, məzənnə ötürücülüyü məzənnənin dəyişməsi nəticəsində ticari
məhsulların qiymətlərinin hansı həcmdə dəyişdiyini əks etdirir. Alıcılıq qabiliyyəti pariteti(AQP)
27
Manat-dollar məzənnəsi AMB-ın əməliyyat hədəfi hesab olunur.Nominal effektiv məzənnə isə AMB-ın aralıq
hədəfinə daxildir.
Dostları ilə paylaş: |
