ƏlaqəLƏRİNDƏ M. Ə. RƏSulzadəNİn rolu

123 
 
1936-cı    ilin    avqust    ayında  PolĢanın    VarĢava    Ģəhərində  Müsavat   
Partiyasının    konfransı      keçirildi.      Əhəmiyyətli    və  tarixi  qərarlar  qəbul  etməsi 
baxımından  bu  konfrans  azərbaycanlılar  arasında  ciddi  maraq  doğurdu.  Əslində 
Azərbaycanın  istiqlalı  və  bolĢevizmdən  xilası  uğrunda  gedən  mübarizəyə  böyük 
dəstək  verən  bu  konfrans  "Milli  Təsanüd"  proqramını  irəli    sürüb    gələcək  
Azərbaycan    cəmiyyətçiliyinin    hüquqi,  siyasi  mənəvi,  ideoloji  bazasını  yaratdı. 
Konfransda  Azərbaycan    vətəndaĢlarına  ciddi  müraciət  qəbul    edildi:    "Milli 
QurtuluĢ  yolunu  bizdən  əvvəl  gedən  müvəffəqiyyətli  millətlərin    tarixindən 
alacağımız  çox  dəyərli  bir  dərs  vardır:  Vətən  xilasına  aid  müəyyən  ideoloji 
müəyyən təĢkilat ətrafında birləĢmiĢ, bir-birinə candan bağlı idealist, fədakar əzmli 
mücadilə zümrəsinə malik hərəkatlardır ki, müvəffəq olmuĢlar, ideallarına çatmıĢlar. 
VətəndaĢlar! Sizi böylə əzm və iman sahibi bir zümrə halında yürüyən istiqlal 
mücadiləsinə candan qoĢulmağa çağırırıq!" (48, s. 208). 
Azərbaycanlı  mühacirlərin  PolĢadakı  fəaliyyətinin  mühüm  bir  sahəsini  də 
"Prometey"  klubunun  keçirdiyi  tədbirlərdə  iĢtirakı  təĢkil  edirdi.  Əsasən  tarixi, 
ideoloji  mövzularda  keçirilən  bu  tədbirlər  müxtəlif  xalqların  təmsilçilərini  bir-
birinə  yaxınlaĢdırır,  mədəniyyət  və  kültür  tarixləri  ilə  tanıĢ  edirdi.  Bu  tədbirlərdə 
Ümumqafqaz  problemlərinə  toxunulur,  regionun  bolĢevizmdən  xilasından  sonrakı 
gələcək  durumu  müzakirə  olunurdu.  Elə  bu  effektli  münasibətlərin  nəticəsi  idi  ki, 
1934-cü ilin iyul ayında Azərbaycan, Gürcüstan, Dağlı  Respublikası təmsilçiləri çox 
əhəmiyyətli  bir  sənədi  -  "Qafqaz  Konfederasiyası  Paktı"nı  imzaladılar.  Qeyd  edək  ki, 
qafqazlı  siyasi  mühacirlərin  imzaladığı  bu  sənəd  Sovetlər  Ġttifaqını  ciddi  narahat 
etmiĢdi. Azərbaycan adından sənədi Azərbaycan Milli ġurasının sədri Məhəmməd Əmin 
Rəsulzadə  və  Azərbaycan      Parlamentinin      sədri      Əlimərdan      bəy      TopçubaĢov 
imzalamıĢdılar. 
Azərbaycanlı  mühacirlər  PolĢada  nəĢr  edilən  müxtəlif  mətbuat 
orqanlarında  da  məqalələr  çap  etdirirdilər.  PolĢada  çıxan  "Roçnik  Tatarski" 
jurnalında M. Ə. Rəsulzadənin yazısına rast gəlmək mümkündür. 
Qeyd edək ki, M. Ə. Rəsulzadənin BaĢ redaktorluğu ilə Almaniyanın Berlin 
Ģəhərində nəĢr edilən "Ġstiqlal" qəzetində, "QurtuluĢ" jurnalında PolĢa ilə  bağlı çoxlu 
məqalələr  çap  olunurdu.  Bu  yazılarda  PolĢa  xalqının  illər  boyu  apardığı  azadlıq 
mücadiləsi  təqdir  olunur,  MarĢal  Pilsudski  haqqında  geniĢ  məlumatlar  verilir,  bu 
ölkədəki müsəlmanların tarixi araĢdırılırdı. 
PolĢanın Xarici ĠĢlər Nazirliyinə və Müdafiə Nazirliyinə məxsus sənədlərin də 
açıqlanması Azərbaycan siyasi mühacirət tarixinin araĢdırılmasında ciddi mənbədir. 
Aparılan  araĢdırmalar  və  tədqiqatlar  Azərbaycanla  PolĢa  xalqının  tarixi 
dostluğunu,  siyasi,  iqtisadi,  mədəni-kültürəl  və  ədəbi  əlaqələrinin  mövcudluğunu 
təsdiqləyir. 
 

---

124 
 
Summary 
 
Azerbaijan  emigrants  in  Turkey  and  Europe  started  to  take  up  serious 
activities there, once Azerbaijan was occupied on April 27,1920. They earned out 
political  propaganda  in  those  countries  by  establishing  associations,  publishing 
newspapers,  magazines  as  well  as  influencing  related  government  structures,  in 
order to address Azerbaijan's problems, on one part: they appealed to international 
organizations and criticized the occupation Soviet regime, on the other part. 
The  publication  of  the  journal  "Yeni  Kafkasiya"  (New  Caucasus)  in 
Turkey in 1923 laid foundation of our emigre press. It  was a remarkable event in 
terms of criticizing the imperial politics of the USSR. The prominent State Figure, 
Mehmet  Emin  Resulzade,  the  founder  of  Azerbaijan  emigrants  press,  was 
continuously struggling against the Bolsheviks occupation. 
Some  Azerbaijan  Turks  had  had  to  leave  Turkey  for  reasons  of  policy 
starting from 1931 under the pressure of the Soviet Union. Exactly at that time, the 
echo  of  Azerbaijan's  Struggle  for  Dependence  started  to  spread  from  Germany, 
Poland.  In  particular,  the  Azerbaijan  nationals  immigrated  to  Poland  continued 
their  political  activity  there.  Resulzade,  the  notable  ideologist  of  Azerbaijan 
National  Salvation  Movement,  made  irreplaceable  contributions  to  the 
establishment and advancement of these ties. 
The  Poles  had  fought  against  Russian  occupation  for  a  long  period  of 
time,  and  even  some  of  them  had  to  emigrate.  The  other  nations,  including  the 
Azerbaijanians,  became  living  similar  destiny  like  the  Poles.  Therefore,  the Poles 
had immense respect for emigrants representing other nations. 
This  book  of  Resulzade  also  includes  several  historic  photos,  some  of 
which mirrors famous buildings in Baku built in Polish-style architecture. 
The Musavat Party held its Conference in the Polish capital of Warsaw in 
1936.  The  event  deeply  interested  the  Azerbaijanians  in  terms  of  adopting 
significant  and  historic  decisions.  In  fact,  the  Conference  that  supported 
Azerbaijan's  independence  and  its  struggle  to  escape  Bolshevism  forwarded  a 
National  Program  and  laid  the  legal,  political,  spiritual,  and  ideological  bases  for 
Azerbaijan society. The  Conference adopted an address to  the  Azerbaijan people. 
The  document  reflected  spiritual  ideas  and  lessons  learned  from  world  practice. 
The  document  ends  with  "Compatriots,  we  do  call  on  you  to  heartily  join  our 
struggle for independence!" (Musavat bulletin, p.22, #1, 1936). 
As  part  of  their  activity  in  Poland,  Azerbaijanian  emigrants  attended 
events  organized  by  Prometheus  Club.  The  events  that  mainly  covered  historic, 
ideological  themes  would  bring  together  representatives  of  different  nationalities 
and  familiarize  various  cultures.  Such  events  also  focused  on  the  All-Caucasian 

---