Elmi redaktorlar amea-nın müxbir üzvləri
Yüklə 5,01 Kb. Pdf görüntüsü
|
9 Liliaceae Juss. 7 22 1,3 Euphorbiaceae Juss. 3 18 1,0 Iiridaceae Juss. 3 16 0,9 Papaveraceae Juss. 4 15 0,9 Geraniaceae Juss. 4 14 0,8 Cəmi: 393 1082 62,9 Floramızın tərkibində ehtiyatı bol olan dərman bitkilərindən yemiĢanı – Crataegus L., itburnunu – Rosa L., tüksüz biyanı – Glychyrrhiza glabra L., dazıotunu – Hypericum perforatum L., andızı – Inula helenium L., qatı quruçiçəyi – Helichrysum L., qaraqınığı – Origanum vulgare L., gicitkəni – Utrica dioica L., dəmirovotunu – Chelidonum majus L., baldırğanı – Heracleum L., bədrənci – Melissa L., boyaqotunu – Rubia L., üçbölümlü yatıqqanqalı – Bidens tripatia L., dəvədabanını – Tussilago officinalis L., cökəni - Tilia L., çobanyastığını (romaĢka) – Matricaria chamomilla L., atĢabalıdını – Aesculus hippocastanum L., ivançayı – Chamenerum angustifolium (L.) Holub., zirinci – Berberis vulgaris L., sarağanı – Cotinus coggygria Scop., kasnını (yolotu) – Cichorum intybus L., iyli kərəvizi – Apium graveolens L. və s.-i qeyd etmək olar. Floramızda yayılan dərman bitkilərinin bir çoxunun ehtiyatı böyük olduğuna görə Azərbaycanın ehtiyacını tam ödəməklə bərabər, onları baĢqa dövlətlərə də ixrac etmək olar. ġAMKĠMĠLƏR – Pinaceae Lindl. fəsiləsi Eldar Ģamı – Pinus eldarica Medw. Dünya florasının tərkibində Ģam fəsiləsi 11 cinsi, 250-yə qədər növü əhatə edir. Bunlar ağac, kol, kiçik kolcuqlar olub, əsasən Yer kürəsinin Ģimal ərazilərində yayılmıĢlar. ġamkimilər (Pinaceae Lindl.) çılpaqtoxumlular arasında ən geniĢ yayılmıĢ və böyük xalq təsərrüfatı əhəmiyyətli növlərin spektrini özündə birləĢdirir. Yer kürəsində ġam (Pinus L.) cinsinin 100-dən artıq növü yayılmıĢdır. Azərbaycanda Ģamın 2 növü: Eldar Ģamı - Pinus eldarica Medw., Kox Ģamı - P.kochiana Klotzsch. ex C.Koch yayılmıĢdır. Eldar Ģamı hündürlüyü 8-12 m olan, əlveriĢli Ģəraitdə isə 20 m-ə çatan, düz və əyri gövdəli ağacdır. Onun aĢağı əyilmiĢ uzun budaqları geniĢ çətir yaradır. Köhnə gövdələrin qabığı qonur-boz olur, üzəri çat-çatdır, cavan gövdələrinin qabıqları açıq-boz rəngdədir. Eldar Ģamı Azərbaycanda mədəni halda yaĢıllaĢdırma məqsədi üçün geniĢ surətdə əkilib-becərilir. ġam bitkisi çılpaqtoxumlular tipinin elə bir növüdür ki, bunlar çiçəkli bitkilərin yer üzərində ilk inkiĢafı zamanı öz çiçəklənmə dövrünü baĢa vurmaqda idi. Lakin Ģamkimilərin içərisində elə cinslər də vardır ki, onlar nəinki yox oldular, hətta çoxaldılıb, yer üzünün Ģimal hissələrinə qədər gəlib çatdılar. ġam da belə bitkilərdən biri hesab edilə bilər. ġam ağacı ən çox yayılan meĢə mənĢəli bitkilərdəndir. Əzəmətli, gözəl görünüĢə malik olub, xoĢ ətrini ətrafa yayaraq havanı təmizləyir, insanın nəfəs almasını asanlaĢdırır. Ağ ciyəri xəstə olanlara Ģam meĢələrində dincəlməyi məsləhət görürlər. Qədim yunan əfsanələrində qeyd edilir ki, Ģam ağacı antik dövrdə Allahlar içərisində ən Ģux və Ģən görünən Papa Allahının ağacı hesab olunurdu. 10 ġam ağacı dünyanın bir çox xalqları arasında sevilə-sevilə əkilib-becərilir. Belə ki, Yaponiya və Çin xalqları arasında Ģam ağacı əbədilik və uzunömürlülük, Finlandiyada isə həyat, Koreyada doğruluq və dözümlük rəmzi kimi təsvir edilir. Kiçik Asiya ölkələrində isə Ģam ağacı ölməzlik və bərəkət simvolu hesab edilir. Slavyan xalqları isə toyları, Ģən mərasimləri, bayramları Ģam ağaclarının ətrafında qeyd edirlər. ġam ağaclarının yayıldığı sahələr ağ, enliyarpaq və çayır göbələklərinin xəzinəsi hesab edilir. Nahaq yerə demirlər ki, «ġam kəsiləndə göbələklər bir-biri ilə pıçıldaĢır». ġam meĢələrindəki cığırlardan keçərkən sanki iynəyarpaqlardan toxunmuĢ qalın yumĢaq xalça üzərində yeridiyini hiss edirsən. Çox qədim zamanlardan insanlar Ģamın bal kimi Ģirin tozcuqlarını müalicə məqsədləri üçün qidalarına qatıb yeyərmiĢlər. Aclıq illərində Ģamın iynə yarpaqlarını qurudub, sonra toz halına salaraq çovdar ununa qatıb, sıyığını hazırlayıb yeyərdilər. Leninqrad mühasirəyə alındığı günlərdə əlavə qida məhsulu kimi Ģamın iynə yarpaqlarından vitaminli «surroqat» içkisinin istehsalı təĢkil edilmiĢdir. ġam qədim dərman bitkilərindən hesab edilir. Belə ki, bizim eradan 3 min il əvvəl Ģumerlərin gildən düzəltdiyi cədvəldə verilmiĢ 15 dərman bitkisinin siyahısında Ģamın da adı çəkilir. Qədim Ģumerlər Ģamdan hazırladıqları sarğıları bədənin ağrıyan nahiyəsinə qoymaqla ağrını kəsərmiĢlər. Tarixi mənbəyi araĢdırarkən məlum olur ki, XVIII əsrdə Ģam tumurcuqlarını qurudub, un Ģəklinə salıb bal ilə biĢirərək böyrək xəstəliklərini müalicə edərmiĢlər. XIX əsrdə təĢkil olunan bir çox ekspedisiyalarda, əsasən, Ģam tumurcuqları toplamaqla məĢgul olmuĢlar. ġamın bütün hissələrindən: qabıqlarından, tumurcuqlarından, qozalarından, cavan budaqlarından, yarpağından, Ģirəsindən, qatran, kanifol və s. hazırlanan dəmləmə, cövhər, məlhəm və digər preparatlardan müxtəlif xəstəliklərin müalicəsində geniĢ istifadə edilmiĢdir. ġamın bütün hissələrinin tərkibindən 3,5%-ə qədər qatran turĢusu, tumurcuğundan isə 0,35% efir yağı, 5,0% aĢı maddəsi (aĢı maddə pinicikrin – C 22 H 36 O 11 ), iynə yarpaqlarından 0,1-0,3% askobrin turĢusu, 5% aĢı maddəsi, 0,13-1,30% efir yağı, toxumundan 26-32%-ə qədər piy yağı, yarpaq və qabıq hissəsindən isə antosian tapılmıĢdır. Oduncağından qatı terpentin maddəsi alınır ki, bunun da tərkibi çoxlu efir yağından və terpenoidlərdən ibarətdir. Su ilə destilə etməklə qatı qatran alınır. Qatranın tərkibi isə yağ, fenol, ksilol və toluoldan ibarətdir. Qatı maddəni adi destilə etdikdə skipidar alınır. Müasir tibbdə Ģam tumurcuqlarından hazırlanan dəmləmələrdən bəlğəmgətirici, dezinfeksiyaedici, sidikqovucu vasitə kimi istifadə edilir. Leninqrad (Sankt-Peterburq) Ģəhərində yerləĢən MeĢə-texniki Akademiyasının laboratoriyalarında Ģamın iynəyarpaqlarından yağda həll olunan xlorofil-karotin pastası əldə edilmiĢdir. Həmin pastadan cərrahiyədə, stomatologiyada və tibbin müxtəlif sahələrində müvəffəqiyyətlə istifadə edilir. Bundan baĢqa iynəyarpaqdan daha qiymətli karotin-xlorofil maddəsi alınmıĢdır ki, bu da xoĢagəlməz iylərin aradan qaldırılmasında istifadə olunur; laboratoriyada hazırlanmıĢ «Lesnaya» diĢ pastasının köməyi ilə ağız boĢluğunu dezinfeksiya etməklə yanaĢı, diĢ qanaxmalarının aradan qaldırılmasında da istifadə edilir. Iynəyarpağından hazırlanan «meĢə» adlı sabun kiçik kəsikli yaraları tez sağaldır, yanıqları müalicə edir. ġamın iynəyarpaqlarından hazırlanan cövhər və dəmləmələrdən müxtəlif soyuqdəymələrdə, bəlğəmgətirici və dezinfeksiya vasitəsi kimi istifadə edirlər. Hazırda skipidardan hazırlanan terpinhidrat bronxial astmada bronxlarda olan bəlğəmin tezliklə kənar edilməsində istifadə edilir. ġamın iynəyarpaqları qiymətli vitamin mənbəyi sayılır. Ondan hazırlanan cövhər və qarıĢıqlar hipo- avitaminozlarda iĢlədilir. Ev Ģəraitində Ģamın iynəyarpaqlarından tərkibində zəngin C vitamini olan konsentratı aĢağıdakı kimi hazırlayırlar: 4 stəkan yaxĢı yuyulmuĢ iynəyarpağı və qabaqcadan hazırlanmıĢ 8%-li sirkə turĢusunu 2 stəkan soyuq suyun üzərinə tökürlər. Sonra turĢulaĢdırılmıĢ suda olan iynəyarpaqları 3 gün soyuq mühitdə dəmləyirlər. Bundan sonra ekstraktı təmiz parçadan və yaxud pambıqdan süzürlər. Cövhər ağızda acı dadıverəcəkdir. Bu acılığı aradan götürmək üçün cövhərin üzərinə ya Ģəkər, ya da meyvə Ģirəsi əlavə edib, gündə 1 stəkan daxilə qəbul etməyi məsləhət Yüklə 5,01 Kb. Dostları ilə paylaş:
|