Erik Qartzke
Yüklə 308,92 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Nəzərə alınmalı əlavə faktorlar
www.azadliqciragi.org 10 Nəticədə, əldə olunan əmsallar logit reqressiya ilə hesablanmış proqnozlaşdırılmış ehtimalların qrafikinin tərtib olunması ilə daha yaxşı izah olunur. İqtisadi azadlıq və Demokratiya balının beynəlxalq mübahisələrə əhəmiyyətli təsirini müvafiq olaraq 2.1 və 2.2 sxemlərində görmək olar. Hər iki sxemdə üfüqi oxlar müvafiq olaraq izahedici dəyişən (istər İqtisadi azadlıq indeksi, istərsə də ictimai Demokratiya indeksi) üçün adi miqyasları göstərdiyi halda, şaquli oxlar verilmiş ildə iki izahedici dəyişəndən birinin verilmiş səviyyəsinə malik olan dövlətlərdə DHM-nin ehtimalını əks etdirir. 2.1 sxemində aşağı mailli və sağa gedən bütöv xətt isə 2.1 cədvəlindəki reqressiyanın qiymətləndirdiyi kimi, İqtisadi azadlıqla hərbi mübahisələrin arasındakı əlaqəni göstərir. 2.2 cədvəlində Demokratik bal dəyişəninin münaqişəyə effekti də azca aşağı meyllənən və sonra sağa gedən bütöv xətt şəklində göstərilir. 2.1 sxemində İqtisadi azadlığı ifadə edən xəttin üstündən və altından paralel gedən qırıq-qırıq iki xətt əminlik intervalını ifadə edir. Oxşar məlumatların reqressiyasından alınan bütöv xətlərin 95%-i bu iki cızılmış xətlərlə əhatə olunmuş interval daxilində yerləşəcəkdir. Başqa sözlə, sxemdə əks olunan İqtisadi azadlıqla hərbi zorakılığın qeyri-mövcudluğu arasındakı əlaqə böyük ehtimalla ən azı təxminən düzgündür. Şəkildə göründüyü kimi, azad bazarların və məhdud hökümətin təsiri əhəmiyyətlidir. Ən az azad dövlətlərin mübahisəyə cəlb olunma şansı 7% olduğu halda, ən azad dövlətlərin tədqiq edilən illərdə münaqişəyə cəlb olunma şansı 1%-in yarısı qədər olmuşdur. İqtisadiyyatların liberallaşdırılması ölkələri daha sülhpərvər edir. Ən ekstremal hallarda, ən az azad dövlətlər ən azad dövlətlərə nisbətən 14 dəfə daha çox münaqişəyə meylli olur. Eyni şeyi demokratiya ilə münaqişə arasındakı əlaqə haqqında deyə bilmərik. 2.2 sxemindəki xəttin üfüqi vəziyyəti göstərir ki, Demokratik bal dəyişəninin demək olar ki, hərbi münaqişəyə heç bir təsiri yoxdur. 17 Ən az demokratik ölkələr (qiyməti sıfıra yaxın) və ən çox demokratik dövlətlər də (qiyməti 10-a yaxın) eyni dərəcədə münaqişəyə cəlb olunmaq ehtimalına malikdir. Faktiki olaraq İqtisadi azadlıqla Demokratik balın son qiymətlərinin müqayisəsi göstərir ki, birincisi mübahisəli davranış üzərində sonuncudan təxminən 54 dəfə çox təsirə malikdir.
www.azadliqciragi.org 11 Nə də kimsə Demokratiya balının sıfıra yaxın olmasını müharibənin demokratiyalar üçün az ehtimallı olması işarəsi kimi qəbul etməlidir. Fərziyyə qarşılıqlı variasiyadan asılıdır. Metodun fiziki (eksperimental), nəzəri, yaxud statistik olmasından asılı olmayaraq kimsə səbəb faktorunı yırğalayır və nəticə dəyişkənində müvafiq hərəkət axtarır. Burada, nəticədə heç bir tərpəniş yoxdur: demokratiya DHM- lərin mümkünlüyünə təsir edə bilmir. Əslində, biz Demokratiya bal dəyişəninin yüksək qiymətinin münaqişəni artırmaq ehtimalını istisna edə bilmərik. 2.2 sxemindəki ən yuxarıda olan yuxarı əminlik intervalını göstərən qırıq xətt yuxarı əyilərək göstərir ki, oxşar məlumatlar üzrə hesablanan əlaqələrin ən azı bəziləri demokratiyanın mübahisələri daha ehtimal olunan etməsinə işarə edir.
Müasir dövrdə sülhü izah edən 2 əhəmiyyətli faktor işlənmişdir ki, bunlar 2.1 cədvəlinə daxil olunmamışdır. Birincisi, bəzi ölkələr kollektiv təhlükəsizlik, yaxud regional ticarət razılaşmalarına mənsub olduqları üçün, onların bir-biri ilə vuruşmaq meylliliyi məhdudlaşır. Avropa İttifaqı (Aİ), bəlkə də millətlər icmasının münaqişələri dinc qarşılıqlı əlaqələrlə uğurla əvəz etməsinə ən yaxşı nümunə hesab olunur. Arqumentasiya fərqlənir, lakin çoxları iddia edir ki, Aİ-nin institutları və mədəniyyəti üzvlər arasında ehtiyatlılığı gücləndirir və zorakılığın qarşısını alır. İkinci, Kennet Volts və Con Mearşeymer kimi tədqiqatçılar vurğulayır ki, nüvə silahları hədə vasitəsi kimi istifadə oluna bilər. Dövlətlər nüvə silahına malik ölkələrlə vuruşmağa o qədər də həvəsli olmur. Bu mümkün çaşdırıcı faktorları yoxlamaq üçün 2.2 cədvəlinə Aİ-yə üzvlüyü və nüvə silahına malik olmanı qiymətləndirən 2 dəyişəni əlavə edirəm. Aİ-nin üzvü? marionet dəyişən olub, əgər ölkə tədqiq edilən ildə Aİ-nin üzvüdürsə,”1”-ə bərabərdir. Müvafiq olaraq nüvə silahları? hər hansı verilmiş bir ildə həmin silahlara sahib olan, yaxud sahib olduğu çox inanılan ölkələri müəyyənləşdirir. Heç bir dəyişən hər hansı bir ölkəninin hərbi münaqişəyə cəlb oluna biləcəyi ehtimalını əhəmiyyətli dərəcədə dəyişmir. Bundan başqa, İqtisadi azadlıq münaqişəli davranışın statistik cəhətdən əhəmiyyətli öngörəni kimi qalmaqda davam edir. Qeyd etmək lazımdır ki, burada göstərilən nəticələr yanlışlığın, yaxud arzulanan düşüncənin məhsulu deyil. Demoqrafik dəyişikliklər nəzərə alınmasaydı, mümkün alternativ izahların tədqiqi hərtərəfli sayılmazdı. Mümkün demoqrafik foktorların sayı çoxdur. Mən çoxuna baxmışam, lakin 2.3 cədvəlinə onlardan cəmi bir neçəsini daxil etmişəm. Ümumi torpaq sahəsi ölkənin sərhədləri daxilində olan topraq hektarlarının miqdarını əks etdirir. Coğrafi cəhətdən iri
Yüklə 308,92 Kb. Dostları ilə paylaş:
|