ƏSƏdulla qüBRƏt oğlu cəFƏrov azərbaycanin ilk sakiNLƏRİ Bakı-Elm-2004
Yüklə 346,52 Kb. Pdf görüntüsü
|
hazırladığı əmək alətlərinin yaşının 6 milyon ilə bərabər olmasını söyləməyə əsas vermişdir. 1989-cu ildən Dmanisi paleolit düşərgəsində aparılan arxeoloji qazıntılar zamanı yaşı 1,7-1,8 milyon ilə bərabər olan arxeoloji və paleoantropoloji tapıntılar aşkar edilmişdir. Fransa ərazisində aparılan elmi axtarışlar zamanı Sent-aşel düşərgəsində kobud çapma alətləri və əl çapacaqları aşkar olunmuşdur. Bu tapıntılar tarixə aşel mədəniyyəti kimi daxil olunmuşdur və ilk dəfə tapıldığı yerin adı ilə adlandırılmışdır. Fransa alimlərinin apardığı elmi tədqiqatlar zamanı aşel mədəniyyətinin bir neçə inkişaf mərhələsi keçməsi müəyyən olunmuşdur. Aparılan arxeoloji tədqiqatlar zamanı məlum olmuşdur ki, aşel mədəniyyəti bəşər tarixində 700 min il bundan əvvəl başlanmış və 120 min il bundan qabaq sona çatmışdır. Fransanın Lö-Mustye mağara düşərgəsində aparılan arxeoloji tədqiqatlar zamanı bəşər tarixi üçün yeni arxeoloji maddi mədəniyyət nümunələri tapılmışdır. Lö-Mustye abidəsinin əmək alətləri tarixə mustye arxeoloji mədəniyyəti kimi daxil olmuşdur. Arxeoloqlar müəyyən etmişlər ki, mustye mədəniyyəti 120 min il bundan əvvəl başlanmış və 35 min il bundan qabaq sona çatmışdır. Aparılan arxeoloji tədqiqatlar zamanı müəyyən olunmuşdur ki, 35 min il bundan əvvəllərdə mustye mədəniyyətini üst paleolit əvəz etmişdir. Avropa ərazisində üst paleolit mədəniyyəti 4 inkişaf mərhələsindən: orinyak, solyutre, madlen və azildən keçmişdir. 12 min il bundan əvvəllərdə üst paleolit sona çatmış və onu mezolit (orta daş dövrü) əvəz etmişdir. Mezolit dövrünü isə 9-7-ci minilliklərdə mövcud olmuş neolit (yeni daş dövrü) əvəz etmişdir. Qeyd olunan dövrlərdə əsas əmək alətləri və ovçuluq silahları daşdan hazırlandığına görə, insanlığın keçdiyi uzun bir tarixi inkişaf dövrünə daş dövrü adı verilmişdir. Aparılan kompleks arxeoloji tədqiqatlar zamanı hazırda müəyyən olmuşdur ki, bəşər tarixində daş dövrü 6 milyon il bundan əvvəl başlanmış və 7 min il bundan qabaq sona çatmışdır. Daş dövrünü 7-5 minilliklərdə mövcud olmuş eneolit (mis-daş dövrü), mis- daş dövrünü 5-2-ci minilliklərdə mövcud olmuş tunc dövrü əvəz etmişdir və tunc dövrü I minilliyin əvvəllərində sona çatmış, onu dəmir dövrü əvəz etmişdir. Bəşər tarixində sonralar dəmir dövrünü antik dövrü (eradan əvvəl IV və eramızın IV əsri) əvəz etmişdir. Antik dövrü sona çatdıqdan sonra orta əsrlər (V-XVI əsrlər), yeni tarix (XVII-XIX əsrlər) və ən yeni tarixlə (XX əsrdən) əvəz olunmuşdur. Beləliklə, bəşər tarixi uzun bir inkişaf dövrü keçmişdir. Azərbaycan Respublikası ərazisində aparılan arxeoloji tədqiqatlar zamanı ilk sakinlərinin məskunlaşmasına aid zəngin maddi mədəniyyət nümunələri aşkar olunmuş və bunun nəticəsində respublikamızın ərazisinin insanın formalaşdığı məskənlər siyahısına daxil olunmasına zəmin yaratmışdır. Azərbaycan ərazisində hazırda ilk ibtidai insanların 1,7-1,8 milyon il bundan əvvəldən yaşamağa başlamasına aid ən qədim arxeoloji və paleontoloji materiallar tapılmışdır. Kitabda Azərbaycanın Araz, Quruçay, Arpaçay, Tərtərçay, Viləşçay, Zuvandçay və digər vadilərində aşkar olunmuş Olduvay, Aşel, Mustye, Orinyak, So- lyutre, Madlen, Azil, Mezolit, Neolit, Kür-Araz və Boyalı qablar mədəniyyətlərinin maddi mədəniyyət nümunələri haqqında zəngin arxeoloji materiallar öz şərhini tapmışdır. Əsərdə respublikamızın ərazisində tapılan qədim insan düşərgələrindən aşkar olunmuş maddi mədəniyyət qalıqları əsasında burada ibtidai insanların mağara həyatından, əmək alətləri hazırlanmasından, ovçuluq təsərrüfatından, ilkin odla tanışlıqdan, ibtidai tikili yerlərindən, qaya rəsmlərindən və Qarabağın qədim tarixindən bəhs olunur. Eyni zamanda dünyanın ən qədim insan məskənləri olan Olduvay, Türkanə, Azıx, Dmanisi, Vallone, Kondel-Araqo, Lazaret, Ku- daro, Tağlar, Qazma və başqa arxeoloji abidələr haqqında zəngin elmi məlumatlar verilmişdir. İlk sakinlərin bu ərazi və düşərgələrdə yaşayıb formalaşma mərhələləri, həmçinin ən qədim tariximiz maddi mənbələr əsasında şərh edilmişdir. Azərbaycanın ilk sakinlərinin düşərgələrində aparılan kompleks elmi tədqiqatlar nəticəsində respublikamızın ərazisində nəinki ibtidai insanların yaşaması isbat olunmuş, eyni zamanda bu diyarda ən qədim insanların uzun müddət məskən salıb formalaşması elmi faktlarla sübuta yetirilmişdir. COĞRAFİ ŞƏRAİT VƏ QƏDİM İNSAN Aparılan elmi tədqiqatlar göstərir ki, planetimizin ilk sakinləri lap qədim zamanlarda bir yerdə yaşamış, birlikdə yemək, sığınacaq axtarmağa başlamış, vəhşi heyvanlardan qorunmaq, ilk əmək alətləri, ibtidai tikili yerləri hazırlamaq və süni od əldə etmək üçün birlikdə yaşamaq məcburiyyətində qalmışlar. Birgə yaşayış ulu sakinlərimizin qarşısına çıxan çətinlikləri aradan qaldırmağa kömək etmiş və bu günə qədər gəlib çıxmış maddi və mənəvi sərvətlərin yaradılmasına səbəb olmuşdur. Maraqlıdır ki, istər Afrikada, Avropada, Asiyada və istərsə də Azərbaycanda ilk qədim insanlar bir məskəndə - mağaralarda yaşamış, yeməkləri də bir növ - mağara ayıları, nəhəng marallar və təbiətin hazır nemətləri olmuşdur. Onlar özlərinin incəsənət əsərlərini də bir yerə - qayalar üzərinə yazmışlar. İstər Qobustan qayaüstü rəsmləri, Kəlbəcər, Gəmiqaya, Fransa, İtaliya və istərsə də Afrikadakı qayalar üzərinə ulu sakinlərin həkk etdikləri incəsənət əsərləri dediklərimizi bir daha təsdiq edir. Hal-hazırda planetimizdə müxtəlif xalqlar yaşayır. Onların dilləri, məşğuliyyəti, mədəniyyəti, ictimai- iqtisadi quruluşları və dinləri müxtəlifdir. Lakin alimlərin apardıqları elmi tədqiqatlar göstərir ki, ən ulu sakinlərimizin ilkin səhər çağında əmək fəaliyyəti, formalaşma xüsusiyyətləri, çay daşlarından hazırladıqları əmək alətləri 6 milyon il bundan əvvəl tamamilə bir- birinə yaxın və demək olar ki, oxşar olmuşdur. Ən qədim ibtidai insanlar ilk zamanlar çay daşlarından əmək aləti hazırlamış və bu alətlərdən özünün məşğuliyyəti üçün istifadə etməyə başlamışdır. İnsanın özünü də məhz əmək yaratmışdır. Əmək fəaliyyəti nəticəsində ibtidai insanlar heyvanlar aləmindən birdəfəlik ayrılmışlar. Təxminən 6 milyon il bundan əvvəl ibtidai insan adi çay daşını götürüb ondan Yüklə 346,52 Kb. Dostları ilə paylaş:
|