FəSİl kommersiya banklarının vasitəçilik əməliyyatlarının nəzəri-metodoloji əsasları
Yüklə 0,82 Mb. Pdf görüntüsü
|
36
- həqiqi lizinq – bu halda kirayəyə verən müəyyən vergi güzəşti hüququna malikdir. Bu hüquqa investisiya güzəşti və sürətləndirilmiş amortizasiya daxildir. Kirayəyə götürən isə vergi ödənişi məbləğindən kirayə ödənişini çıxa bilər. 9. Lizinq ödənişləri xarakterinə görə: - pul ödənişli lizinq – bütün ödənişlər pul formasında həyata keçirilir; - kompensasiyalı ödənişli lizinq – ödənişlər həmin avadanlıqda istehsal edilən mal göndərişi ilə aparılır və ya qarşılıqlı xidmətlə ödənilir; - qarışıq ödənişli lizinq. Lizinqin təsnifatının çoxşaxəli olmasıma rəğmən, beynəlxalq səviyyədə lizinqin əsas 2 növü olaraq operativ və yaxud əməli lizinq və maliyyə lizinqi fərqləndirilir. Belə bölünmə üçün meyarlar bunlardır [22]: - avadanlığın istismar müddəti; - lizinq verənin vəzifələrinin həcmi. Əməli lizinq – kirayəyə verilmiş əşyaların əldə olunması və saxlanılması ilə əlaqədar lizinq verənin xərcləri bir lizinq kontraktı dövründə kirayə ödənişləri ilə örtülməyən icarə münasibətidir. Əməli lizinqin aşağıdakı xarakterik xüsusiyyətləri vardır: - lizinq verən özünün bütün xərclərinin bir lizinq götürəndən lizinq ödənişləri hesabına ödənilməsini nəzərdə tutmur; - lizinq müqaviləsi bir qayda olaraq 2-5 il müddətinə bağlanır ki, bu müddət avadanlığın fiziki aşınmasından əhəmiyyətli dərəcədə aşağıdır və lizinqalan tərə-findən istənilən vaxt pozula bilər; - avadanlığın xarab olması və itməsi riski əsasən lizinq verənin üzərinə düşür. Lizinq müqaviləsində avadanlığın xarab olması haqqında lizinq alanın məsuliyyəti də nəzərdə tutula bilər. Lakin bu məsuliyyət əmlakın ilkin dəyərindən əhəmiyyətli dərəcədə aşağıdır; - lizinq ödənişlərinin səviyyəsi maliyyə lizinqində olduğundan yüksəkdir. Bu onunla əlaqədardır ki, burada xərclərin örtülməsinə tam təminat yoxdur, müxtəlif
37
kommersiya risklərini nəzərə almaq zəruriyyəti meydana çıxır ki, bu da xidmətlərə qiymətin qaldırılmasını nəzərdə tutur. - sövdələşmə obyekti kimi əsasən daha məşhur olan maşın və avadanlıqlar çıxış edir. Əməli lizinq zamanı lizinq kompaniyası dəqiq kirayə götürəni bilmədən zəruri avadanlıq əldə edir. Ona görə də əməli lizinqlə məşğul olan firmalar həm təzə, həm də istifadədə olmuş malların investisiya bazarının konyukturasını yaxşı bilməlidirlər. Lizin- qin bu növündə lizinq kompaniyaları icarəyə verdikləri avadanlıqları özləri sığortalayırlar və onların təmiri və texniki xidmətini təmin edirlər. Lizinq müqaviləsi başa çatdıqdan sonra lizinq alan onun başa çatdırılması üçün müəyyən imkanlara malikdir: - daha əlverişli şərtlərlə müqavilənin müddətini uzatmaq; - avadanlığı lizinq verənə qaytarmaq; - önəmli bazar qiyməti ilə lihzinqverəndən avadanlığı satın almaq. Müqavilə bağ- lanan zaman obyektin lizinq müqaviləsinin sonuna bazar qalıq qiymətini müəyyən- ləşdirmək mümkün olmadığından lizinq firmalarından istifadədə olmuş avadanlığın ba- zar məzənnəsini yaxşı öyrənmək tələb olunur. Əməli lizinqin köməyi ilə lizinq alan risklərdən azad olmağa çalışır. Ona göər də lizinq alan aşağıdakı hallarda əməli lizinqdən istifadə edir: - icarəyə götürülmüş avadanlıqdan istifadədən əldə ediləsi gəlir onun ilkin qiymətini ödəmədikdə; - avadanlığa qısamüddətli ehtiyac yarandıqda (mövsümi tələbat və ya birdəfəlik istifadə); - avadanlıq xüsusi texniki xidmət tələb etdikdə; - sövdələşmə obyekti kim yeni, yoxlanılmamış avadanlıq çıxış etdikdə. Əməli lizinqin göstərilən xüsusiyyətləri ondan kənd təsərrüfatında, nəqliyyatda, dağ mədən sənayesində, inşaatda, məlumatların elektron işlənməsi geniş istifadəyə şərait yaradır [22].
38
Maliyyə lizinqi elə razılaşma formasıdır ki, bu zaman lizinq verənin verdiyi avadanlığın amortizasiya dəyərinin tam və ya onun əsas hissəsinin, əlavə xərclərin və mənfəətin lizinq ödənişləri ilə örtülməsi təmin olunur. Maliyyə lizinqi aşağıdakı əlamətləri ilə xarakterizə edilir: - üçüncü tərəfin iştirakı (istehsalçı və ya obyekti satan); - kirayə verənin xərcləri ödənilənədək, yəni icarənin əsas müddətinədək müqavi- lənin pozula bilməməsi. Lakin təcrübədə bu hal baş verə bilir ki, bu da lizinq haqqındakı sövdələşmədə öz əksini tapmalıdır. Lakin bu zaman əməliyyatın dəyəri əhəmiyyətli dərə- cədə yüksək olur. - lizinq sövdələşməsi müddətinin xeyli uzun olması (sövdələşmə obyektinin xidmət müddətinə yaxın); - maliyyə lizinqində sövdələşmə obyektinin dəyəri bir qayda olaraq yüksək olur. Əməli lizinqdə olduğu kimi, maliyyə lizinqində də sövdələşmə müddəti başa çatdıqdan sonra lizinq alan: - obyekti qalıq dəyəri ilə satın ala bilər; - güzəştli dərəcədə nisbətən qısa müddətə yeni müqavilə bağlaya bilər; - obyekti lizinq kompaniyasına geri qaytara bilər. Lizinq alan müqavilənin başa çatmasına 6 ay qalmış və ya başqa müddətdə öz qərarı haqqında lizinq verənə məlumat verməlidir. Müqavilədə sövdələşmə obyektinin satılması nəzərdə tutlarsa, tərəflər əvvəlcədən obyektin qalıq qiymətini müəyyənləş- dirməlidirlər. Adətən obyektin qalıq dəyəri ilk dəyərinin 1-10% həcmində müəyyən edir ki, bu da lizinq verənə avadanlığın bütün dəyərinə amortizasiya hesablamağa hüquq verir.
Maliyyə lizinqi iqtisadi əlamətlərinə görə kapital qoyuluşlarının uzunmüddətli bank kreditləşmə əməliyyatlarına oxşarlığına görə maliyyə lizinqi bazarında banklar, maliyyə kompaniyaları, ixtisaslaşmış lizinq kompaniyaları xüsusi yer tuturlar və banklarla sıx əlaqədə olurlar. Bəzi ölkələrdə banklara yalnız maliyyə lizinqi ilə məşğul olmağa icazə verirlər [22].
Yüklə 0,82 Mb. Dostları ilə paylaş:
|