Fizika-2 fənnindən kollokvium suallarının cavabları

Jamen  interferometri

.  Ən  sadə 

Jamen 

interferometri  müəyyən

d

qalınlıqlı  iki  müstəvi 

paralel  lövhədən  ibarətdir  (Şəkil  26.18). 

S

mənbəyindən  çıxanşüa  bir-birinə  nəzərən  kiçik 



bucağı  altında  qoyulmuş  eyni

d

qalınlıqlı  lövhələrdən  qayıdaraq  şəkildə  göstərilən  kimi 

müxtəlif şüalara ayrılır. 

1

/

və

2

/ 

şüaları arasında optik yollar fərqi 

)

cos

(cos

2

)

(

2

1

1

1

1

i

i

dn

n

C

B

A

ABC













                    (26.19) 

olar.  Müəyyən  çevirmələr  apararaq 





1

2

2

1

r

r







 

olduğunu 

nəzərə alaq: 

i

d

sin







. 

                            (26.20) 

Burada,  

i

-düşmə bucağı, 



-sınma bucağı, 

n

-lövhələrin sındırma 

əmsalıdır.  Yollar  fərqi  yarım  dalğa  uzunluğunun  cüt  misllərinə 

bərabər 

olduqda 

interferensiya 

nəticəsində 

maksimum 

(işıqlaşma),  tək  misllərində  isə  minimum  (qaranlıq)  müşahidə 

olunacaqdır.  Lövhələr  paralel  yerləşdirilərsə, 

0





və  heç  bir 

1

 

2

 

М

1 

М

2 

М

3 

М

4 

Linza 

Ekran 

Ş

ə

kil 26.17

 

Şüa 

d 

d 

и

1 

р

1 

и

2 

р

2 

B

1 

B

 

C

 

C

1 

А

 

А

1 



 

2

 

2

/ 

1

/ 

1

 

2

 

1

 

S

 

Ş

ə

kil26.18 

---

interferensiya müşahidə  olunmaz. Yalnız səpilən şüalar halında eyni meylin zolaqları müşahidə 

olunar. 



-nin qiyməti artdıqca interferensiya zolaqlarının eni azalacaqdır. 

Şəkildə  təsvir  olunan  1  və  2  şüalarının  yoluna  sındırma  əmsalları

1

n

və

2

n

olan 

eyni

l

qalıqlığında mühitlər daxil edilərsə, bu şüalar arasında 





1

2

n

n

l







   

       (26.21) 

qədər əlavə yollar fərqi əmələ gəlir. Yollar fərqinin dalğa uzunluğu ilə münasibətindən 







k

n

n

l





1

2

 

(26.22) 

müşahidə  olunan  interferensiya  zolaqları

k

tərtib  sürüşməyə  məruz  qalar.  Bu  üsulda 

1 

küvetdə 

1

n

-məlum  olarsa,  naməlum

2

n

-sındırma  əmsalını 

10

-7 

dəqiqliyi  ilə  təyin  etmək  mümkündür. 

Jamen  interferometri  ilə  qazların  vahiddən  cüzi  fərqlənən  sındırma  əmsallarını  təyin  etmək 

mümkünolur.  

3.  Fabri  Pero  interferometri. 

Çoxşüalıi  nterferometrlərin  tədbiqinə  misal  olaraq 

spektroskopiyada  şüalanma  xətlərinin  incə  quruluşunu 

təyinedilməsi  göstərilə  bilər.  Çoxşüalı  interferometr 

olaraq 

Fabri-Pero 

etalonuna  nəzər  yetirək.  Bu  cihaz 

yaxşı cilalanmış iki kvars və ya şüşə lövhədən ibarətdir 

(Şəkil  26.19).  Dalğa  uzunluğundan  xeyli  kiçik 

kələkötürlüyə  malik  1  və  2  lövhələrinə 

QS

  (qeyri-

şəffaf) və 

YS

 (yarımşəffaf) metal qatlar (güzgü) çəkilir. 

Xarici qatdan əks olunan şüaları sıradan çıxarmaq üçün 

lövhələrin  müstəvi  paralelliyi  pozulur  və  onlar  paz  şəklində  düzəldilir.  Lövhələrdən  biri 

tərpənməz bərkidilir, digəri isə mikrometrik vintlə hərəkət etdirilə bilər. 

17.

 

İşığın difraksiyası. Frenel zonaları. 

Kiçik deşikdən dar işıq dəstəsini buraxmaqla işığın düz xətt istiqamətindən kənara çıxmasını 

müşahidə etmək olar. 

Deşiyin  qarşısında  alınan  işıqlı  ləkənin  ölçüləri  işığın  düz  xətt  istiqamətində  yayılması 

qanununa görə alınacaq ölçülərdən böyük olur. 

Beləliklə, demək olar ki, bircinsli mühitdə işığın düz xətt üzrə yayılmasından kənara çıxması 

hadisəsi  işığın  difraksiyası  adlanır.  İşığın  difraksiyası  həmişə  difraksiya  olunmuş  şüaların 

interferen-siyası ilə eyni zamanda baş verir. 

Difraksiya  hadisəsinin  izahı  Hüygens  prinsipi  və  interferensiya  qanunları  əsasında 

verilir.Dalğa optikasmdan bu burgə qaydaya Hüygens–Frenel prinsipi deyilir. 

Hüygens  prinsipinə  əsasən,  dalğa  cəbhəsinin  hər  bir  nöqtəsinə  sərbəst  rəqs  mənbəyi  kimi 

baxmaq olar.Fəzanın istənilən nöqtəsində dalğanın yaranmasma, dalğa cəbhəsinə bölünən, fıktiv 

mənbələrin (ikinci, üçüncü və s. mənbələrin) təkrar dalğalarının interferensiyasının nəticəsi kimi 

baxılması haqqındakı Frenelin fıkri, bu prinsipi tamamladı. Frenel ilk dəfə olaraq fərz etdi ki, bu 

fıktiv  mənbələr  koherentdirlər  və  ona  görə  də  fəzanın  istənilən  nöqtəsində  interferensiya  verə 

bilər, nəticədə elementar dalğalar bir-birini gücləndirir, yaxud yox edirlər. 

Qeyd etmək lazımdır ki, işığın difraksiyası kəşf edilənə qədər işığın dalğa təbiətində olması 

şübhə altında idi. 

YШ 

1 

Q

Ш