G e n d e r V ə İ n s a n h ü q u q u

m əzuniyyət  180  tə q v im   günü  (70+110),  d o ğ u ş   çətin 
o ld u q d a  isə  156  (70+86)  təqvim   günü  m üddətinə  verilir. 
A n a la rm   və  uşaqlarm   mühafızəsi  üçün,  habelə  təhsil  və 
yaradıcılıqla  əlaqədar  A zərb ay can   R espublikası  KLonstitu- 
siyası sosial məzuniyyətləri təsbit edir.  Həkimlərə, o rta  tibb 
işçiləri  və əczaçılara  30  təqvim  günü  məzuniyyət  veriUr.
İlkin  uşaq h q   dövrünün  insanm   so n ra k ı  inkişafm da 
xüsusi  yeri  vardır.  B u n a  görə  ham iləhk  və  körpəlik  dövrü- 
nün  mühafızəsi dövlətin və səhiyyə sisteminin əsas prioritet 
məqsədi  olmalıdu'.  Sovet  dövründən  q aln u ş  q a d m   məslə- 
hətxanaları,  d o ğ u m   evləri  və  u şa q   p o h k lin ik a la n   köhnəl- 
dikləri üçün  təmirə ehtiyacları vardır. Ə k sə r yerlərdə isə ye- 
nilərinin tikintisi vacib məsələlərdən biridir.  Bakı şəhərində
I999-gu  ildə  bütün  m üasir  a v a d a n h q la rla   təchiz  edilmiş, 
ödənişli  ilk  özəl  M a m a h q   və  G inekologiya  Mərkəzi  açıl- 
mışdu'.
Ə halinin  yerdəyişməsi,  işsizhk,  n a r k o m a n iy a   və 
əxlaqsızlıq  h a lla rm m   təsiri  in sa n la rm   b ir  sıra  xəstəhklərə, 
eləcə  də  QİSÇ-ə  y o lu x m a sm a   səbəb  olur.  2000-ci  iHn 
m ə lu m a tm a   görə 270  q a d m  və 240  kişi siflisə yoiuxm uşdu.
1999-cu  ildə  7  a z ə rb a y c a n h d a  və  17  əcnəbidə  (Bakıda  işlə- 
yən  və  təhsil  alan)  Q İSÇ   a ş k a r edilmişdi.  Son  illər  QİSÇ-ə 
qarşı  A zərbaycan  D övlət  M ərk əzin d ə  60  nəfər  azərbay- 
c a n h   və 
20
  nəfər  əcnəbi  şəxs  b u   xəstəliklə  qeydiyyatdan 
keçmişdir.  O n u   d a   əlavə  edək  ki,  bəzən  a n o n im   müalicə 
haUarı  da  m övcuddur.  Bu  d a   fa k td ır  ki,  A zərbaycanda 
ta rix ə n   belə  xəstəUklərin  gizlədilm əsi  ənənəsi  və  ya 
türkəçarə  ilə  müalicəsi  m övcud  olm uşdur.
Digər m ühüm  bir faktı göstərək ki, səhiyyə sistemin- 
də də  q a d m la r çoxluiq  təşkil edir və  b u   fərq  gender  tarazlı- 
ğm m   m ütənasib  olm adığm ı  göstərir.  Ü m um iyyətlə  isə  sə- 
hiyyə  sahəsində  də  xüsusi  islahatlara  ehtiyac  olduğu  üçün 
b u n a   beynəlxalq  təşkilatlarm   dəstəyi  gərəkdir.  M üharibə

---

fəsadlan  ilə əlaqədar olan  psixoterapevtik məsJəhətxanala- 
rın  bütün  şəhər-rayon-kənd  yerlərində  yaranm ası  zərurət- 
dir.  Beynəlxalq  təşk ilatlan n   köməyi  nəticəsində  respubli- 
kaya  gətirilən  d ə rm a n   ləvazimatı  d a   köməkçi  vasitə  kimi 
insan sağlam lığm m   q o r u n m a s m d a   bir vasitədir.  İçməli su- 
yun  təmizlənməsi  və  ə tr a f  m ühitin  təmizliyi  də  vacib  amil- 
dir.  Ə hali  arasın d a q a d m  səhətinin q o ru n m a sm m   vacibliyi 
h a q d a   m ütəm adi  o la ra q   televiziya  verilişləri  apanlm ası, 
sem inarlar keçirilməsi m ü h ü m  əhəmiyyət kəsb  edir.
Q ad ın lar və iqtisadiyyat.  Iqtisadi  yüksəHş insanın,  o 
cümlədən  q ad n ım   rifah h a h m n   inkişafı  üçün başhca amil- 
dir.  A z ərb ay ca n d a  q a d m la r  və  kişilər iqtisadiyyat sahəsin- 
də,  qazanc  əldə  etmək,  öz  həyatı  tələbatlarmı  ödəmək  mə- 
sələsində  qeyri-bərabər  im k an larla  üzləşirlər.  Belə  ki,  qey- 
ri-rəsmi m ə lu m a tla ra  görə,  b ir m ilyondan  çox insan  işsizh-
yə görə resp u b h k a h ü d u d larm ı tərk etmişdir.  B unun nəticə-
t
sində  iqtisadi  tənəzzül  q a d m la ra  kişilərdən  d a h a  çox  zərbə 
vurm uş,  məsuliyyət  o n la n n   üzərinə  yüklənmişdir.  X ırda 
küçə  ticarəti  ilə  məşğul  olan,  im kanh  ailələrdə  işçi  qüvvəsi 
kimi  çahşan  və  dövlət  büdcəsindən  mahyyələşən  təşkilat- 
la r d a   işləyən  q a d m l a r m   h ə y a t  səviyyəsi  q ən a əlb əx ş 
deyildir.
2000
-ci  ildə  fəaliyyət  növləri  üzrə  m uzdla  işləyən- 
lərin saymı  ümum ilikdə gender bölgüsü ilə götürsək 556045 
nəfəri  q a d m   və  661742  nəfəri  kişi  idi.  Bu  d a   paralel  olaraq 
46%  və  54%  edir.  2000-ci  ildə  istehsalatda  sahələr  üzrə 
zərər çəkənlərin ümum ilikdə 4-ü q a d m ,  173-ü kişi; ölənlərin 
sayı  isə  37  nəfər  idi  ki,  o n la rm   d a   hamısı  kişi  olmuşdur. 
Q a d m la n n   d a h a   çoxu  h u m a n ita r  meylli  sahələrdə  işləyir. 
Bu  isə  ölkədə  gender  disbalansı  yaradır.  İqtisadiyyatın 
b a n k  sistemi, vergi, ağır sənaye,  balıqçıhq, tikinti və s. kimi 
sahələrində  q a d m la r çox az  təmsil olunurlar.
Iqtisadiyyatda  q a d m m   ro lu n u   a rtırm aq   üçün  mey- 
--------------------------------------   75  --------------------------------------

---

vəçilik,  baram açılıq,  tərəvəzçilik,  bahqçılıq,  tütünçülük, 
pam bıqçılıq,  xalçaçılıq  kimi  xüsusi q ad ın   əməyi  tələb  olu- 
nan  sahələrə diqqəti yönəltm ək  zəruridir.
Qadınlar  və  kütləvi  informasiya 
vasitələri  (KIV).
D ü n y a m   bütün  sivil  ölkələrində  olduğu  kimi,  A zərbaycan- 
d a   d a   h ər  bir vətəndaş öz düşüncələrini  şifahi  və yazılı  for- 
m a d a ,  siyasi  və  fəlsəfı  konsepsiyalarla,  bədii  o b razlarla 
K İV -də  çap  etdirm ək,  eyni  z a m a n d a   radio  və  televiziyada 
dem ək  və  göstərmək  im k a n m a   m alikdir.  R e sp u b lik a d a 
nəşr edilən qəzet və ju rn a lla rm  müxbirlərinin  təxm inən ya- 
n y a   qədərini  q ad m lar,  o  cümİədən  gənc  qızlar  təşkil  edir. 
Dövlət  və  özəl  universitetlərin  jurnaU stika  fakultələrində 
təhsil  alan  tələbələrin də əksəriyyəti  qızlardır
R e sp u b lik a d a  q a d m la r a  həsr olunm uş  "A zərbaycan 
qadm ı",  "X atun",  "Q adm   dünyası",  ”£1"  və  "G enderşünas- 
hq"  ju rn alları,  "Q adm   və  cəmiyyət",  "Səmavi"  və  "Q adm  
dünyası"  a d h   qəzetlər nəşr olu n u b .  Q a d m   K İV   Baş  redak- 
to rla rm m   sayı  getdikcə  artır,  Ju rn alist  Q a d m la r  Bidiyi 
xüsusi  q u r u m u   q a d m  jurnalistləri  öz  ətrafm d a  birləşdirir. 
Televiziya  k a n a lla n n d a   d a   q a d m la r   üstünlük  təşkil  edir. 
R e s p u b h k a   m ə tb u a tm d a   q a d m   jurn alistlər  nəinki  ədəbi- 
publisistik,  həmçinin  siyasi,  iqtisadi,  beynəlxalq  mövzular- 
d a   təhhllərlə  çıxış edir,  müstəqil  fıkir yürüdürlər.  M ə tb u a t- 
d a   q a d m la r m   m ü n a q işə -^ a m a m   m ə ru z   qaldığı  zo rak ıh q  
haliarı, q a ç q m  və m əcburi köçkün q a d m la rm  vəziyyəti,  qa- 
d m m   cəmiyyətdə yeri,  mövqeyi,  q a d m   hderlər  h a q d a   yazı- 
lar dərc edilir.  L akin qeyd edək ki,  "sarı", yəni- bulvar mət- 
b u a tm d a   bəzən  açıq-saçıqhğa,  e k ra n la rd a   isə  əxlaqsızhğı 
nüm ayiş et^dirən fılmlərə rast gəlinir.  Dövlət televiziyasmda 
"Səadət"  və  "Ailələr və  talelər"  verilişləri  və  özəl  telekanal- 
lard a  " Q a d m   saatı",  "Eybi  yox",  "Bir  böl  iki",  "Q adın 
dünyası",  "Q adm  və kişi",  "Ailə üçbucağı"  verilişləri  cəmiy- 
yətdə q a d m   problem ini  açıqlayu'Iar. 
---------------------------------------   76  ---------------------------------------

---