Azərbaycan Dövlət qtisad Universiteti
Ə
məyin iqtisadiyyatı və təşkili kafedrası
S.R.Bayramova, S.Ə.Qurbanova
Gəlirlər və əmək haqqı siyasəti
Dərslik
Bakı-2009
4
GİRİŞ
_____________________________________________________________
Azərbaycanda sosial yönümlü bazar iqtisadiyyatının yaradılması
cəmiyyətdə sosial rifahın təmin olunmasına zəmanət kimi dövlətin
müəyyənedici rolunun gücləndirilməsi ilə şərtləşir. Belə ki, əhalinin həyat
səviyyəsinin yüksəlməsinə gətirib çıxaran sosial-iqtisadi strategiyanın
həyata keçirilməsi nəticəsində müstəqilliyimizin möhkəm iqtisadi əsası
yaradıldı. Həyata keçirilən siyasət iqtisadiyyatda keyfiyyət dəyişikliklərinə
səbəb oldu. Bütün makroiqtisadi göstəricilərə əsasən Azərbaycan ən
yüksək iqtisadi artım səviyyəsinə nail olmuşdur. Sosial problemlərin həlli
həyat səviyyəsinin sabitləşməsi və yüksəldilməsi, əhalinin adambaşına
düşən orta gəlirlərin artırılması, ev təsərrüfatlarının tələbatlarının
ödənilməsi imkanlarının genişləndirilməsi ilə qırılmaz şəkildə bağlıdır.
Bazar iqtisadiyyatı ölkələrində mövcud olan bazar əlaqələrinin ən
ümumi cəhəti onların dövlət tərəfindən makro iqtisadiyyat səviyyəsində
bütünlüklə ictimai təkrar istehsal üçün əlverişli şərait yaratmaq məqsədi ilə
tənzim olunmasıdır. Bu baxımdan dövlətin iqtisadi vəzifələri özünü bir
neçə istiqamətdə həyata keçirilən iqtisadi siyasətdə tapır ki, bunlara
daxildir: sosial siyasət, fiskal siyasət, sahibkarlıq siyasəti, elmi-texniki
siyasət, xarici iqtisadi siyasət, inhisarçılığa qarşı siyasət, antiinflyasiya
siyasəti və s.
Bu siyasətlərin həyata keçirilməsi vahid məqsədə - iqtisadiyyatın
yüksək səmərəliliyinin, iqtisadi həyatın sabitliyinin və sosial ədalətin
5
bərqərar olunmasının təmin edilməsi yolu ilə ölkənin sosial-iqtisadi
həyatının tənzim edilməsinə yönəldildi.
Sosial sahədə dövlət tərəfindən həyata keçirilən və əhalinin həyat
səviyyəsinin yüksəldilməsinə xidmət edən əsas tədbirlər sırasına daxildir:
təhsil, səhiyyə, ekoloji problemlərin həllinə yönəldilmiş iri həcmli
proqramların işlənib hazırlanması, işçilərin sosial müdafiəsi və sosial
təminatı (istehlak büdcəsinə uyğun əmək haqqının və təqaüdlərin
minimum səviyyəsinin müəyyən edilməsi, inflyasiyanın sürətinə uyğun
olaraq gəlirlərin indeksasiyası və s.) mexanizminin formalaşması.
Sosial siyasət bilindiyi kimi, yalnız sosial müdafiəyə ehtiyacı olan
əhalinin ayrı-ayrı kateqoriyalarına yardım göstərilməsi ilə aparılmır. Onun
təsiri və səmərəliliyi bir çox hallarda dövlət tərəfindən əhalinin müxtəlif
sosial qrupları arasında münasibətlərin hansı metodlarla və hansı dərəcədə
tənzimləməsindən, gəlirlərin bölüşdürülməsinə necə təsir göstərməsindən,
vergi sisteminin necə qurulmasından və s.-dən asılıdır. Bu da öz
növbəsində əhalinin strukturu və onun tərkibi haqqında informasiyanın
həcmindən və etibarlılığından asılıdır.
Sosial siyasətin vacib hissəsi gəlirlərin kəskin differensiyasının aradan
qaldırılmasıdır. Belə ki, yüksək gəlirlərə yüksək vergilər qoymaqla
büdcəyə cəlb edilmiş vəsaitin xeyli hissəsi az gəlirli əhalinin sosial
problemlərinin həllinə yönəldilir. Fiskal siyasət öz nəzəri əsasını Keynsin
nəzəriyyəsində tapmış və mahiyyət etibarı ilə dövlətin gəlir və xərclərinin
tənzimləməsində həyata keçirdiyi maliyyə tədbirlərindən ibarətdir. Bu
tədbirlərin həyata keçirilməsində məqsəd yüksək iqtisadi artımı təmin
etməkdən ibarətdir. Fiskal siyasət büdcə tənzimi, vergi, pul-kredit tənzimi
və s. kimi iqtisadi tənzimetmə vasitələri ilə həyata keçirilir.
6
Dövlətin gəlirlərin yenidənbölgüsü funksiyası makroiqtisadi
səviyyədə həyata keçirilir. Dövlət cəmiyyətdə gəlirlərin yenidən bölgüsü
yolu ilə sosial müdafiə və təminat fondlarını formalaşdırır. Bu yolla dövlət
minimum əmək haqqı, qocalığa görə təqaüd, işsizliyə görə müavinat,
aztəminatlı ailələrə müxtəlif yardımlar verilməsinin maliyyə əsasını
yaratmaqla sosial proqramları reallaşdırır.
7
Fəsil 1
“GƏLİRLƏR VƏ ƏMƏK HAQQI SİYASƏTİ” FƏNNİNİN
PREDMETİ, MƏZMUNU VƏ VƏZİFƏLƏRİ
1.1. Gəlirlər və əmək haqqı siyasəti dövlətin sosial-iqtisadi
siyasətinin tərkib hissəsi kimi. Dövlət siyasətinin gəlirlər
və əmək haqqı sahəsində məqsədi və vəzifələri
Dövlətin sosial-iqtisadi siyasətinin əsasını gəlirlər və əmək haqqı
siyasəti təşkil edir. Bu sahədə fəaliyyət, sərəncamda olan vəsaitlərə və
zərüri hüquqi bazaya əsaslanaraq, gəlirlərin formalaşması ilə bağlı
tədbirlər sistemi vasitəsilə əhalinin həyat səviyyəsini yüksəltməkdən
ibarətdir.
Dövlətin gəlirlər və əmək haqqı sahəsində apardığı siyasətin əsas
mədsədi əhalinin rifah halını yüksəltməkdən, sosial-iqsisadi inkişafı, eyni
zamanda sosial tərəqqiyə meyllənməni stimullaşdırmaqdan ibarətdir. Bu
məqsədə nail olmaq üçün gəlirlər və əmək haqqı siyasətin qarşısında
aşağıdakı vəzifələr durur:
-
əhalinin orta təbəqələrinin həyat səviyyəsinin sabitləşməsi;
-
əhali gəlirlərində mövcud fərqlərin artmasının və bununla bağlı
cəmiyyətin davam edən təbəqələşməsinin qarşısının alınması;
Dostları ilə paylaş: |