Müntəxəbat
A zərbaycam n qədim tarixinə d a iry a zıh mənbələr
II
BOLM Ə
A kkad m ənbələri
Akkad dili sami-hami dil ailəsinin şərq qolunu təşkil edərək
aşşur və babil dialektbrinə bölünür. “A kkad” termini bu tayfala-
n n е.э. XXIV əsrin sonlarında yaratdıqları Akkad (və ya Aqade)
şəhər-dövlətinin admdan götürülüb. Şərqi sami tayfalan Me-
sopotamiyanm şimal hissəsində е.э. III m inüliyin əvvəllərindən
məskunlaşmağa başlamışlar. Е.э. III minilliyin ortalarında şumer-
dilli mətnlərdə şərqi-sami mэnşэli şəxs adlarına və sosial-iqtisadi
terminlərə təsadüf olunur. O nlar tədricən şum erlibrin mixiyazı
sistemini raənimsəyərək öz dilbrində sənədlər tərtib etməyə baş-
layırlar. Sözlü-hecalı işarələrin köhnə oxunuşlannı saxlamaqla
ЬэгаЬэг, işarələrə yeni m ənalar da э1ауэ olunmuşdur. Sonuncu
Şumer d övbti U r süquta uğradıqdan sonra (е.э. 2003) da dini т э -
rasimlərin icrası şumercə apanldığından akkaddilli mirzələr ter-
m inbrin тэп азш а dair xüsusi sözlüklər tərtib edirdilər. Bıı söz-
lüklər şumer dilinin öyrənilməsinə müsbət təsir göstənnişdir.
Е.э. II minilliyin эw эIlэrindən başlayaraq aşşur və babil
dialektləri qədim, orta və yeni dövrbrə bölünür. Bu dildə yazılmış
son тэ1п е.э. I э5гэ aid edilir. Bu uzun müddət эrzindэ dilin fono-
logiyasmda, leksikologiyasmda və qrafikasmda xeyli dayişiklikbr
baş verir. Babil qrafikasi qədim prototipə daha yaxindir, Leksiko-
loji baximdan isэ aşşur dialekti konservativliyi ib seçilir.
Akkad dilində isim b r kişi və qadın cin sbrin d ə işbnirdi və
1эк, cüt və с э т hallarm da ola bibrdi. Bu dildэ nəinki сэЬЬэ хэ-
b ərb ri, iqtisadi hesabatlar, diplomatik yazışm alar, tikinti və qu-
ruculuq işbrin ə dair тэ1итаИ аг, hətta dini, astroloji və bədii
m əzm unlu ə sə rb r də tərtib olunmusdur. Qonşu xalqlar (clamlı-
lar, h u rrib r) akkad mixi yazı sistemini m ənim səyərək öz d ilb ri-
ПЭ tətbiq etm işbr.
6. Lullubi hökmdaın Anubanininin kitabəsi
Lullubi ölkəsinin' hökm dan Anubanininin qədim akkad
mixi yazısı i b tэrtib olunmu;j və 2 müstəqil m эtndэn ibarət kita-
bəsi Sanpul qayası (m üasir İranm Zöhab şэhэrinin эrazisindэ)
üzэrindэ 35 m hündürlükdэ Ьэкк olunub. Kitabə 1840-cı ildэ
fransız səyyahı Paskal Kosto tэrэfшdэn k эşf olunub. Elmi icti-
m aiyyətin bu kitabə i b tamşlığı 1893-cü ildə fransız abbatı
V insent Şeylin adı i b bağhdır.
Kitabə i b birgə təsvir olunmuş qabartma rəsmdə ilahə
İştann^ qolları bağlı 9 əsiri Anubaniniyə təhvilveraıə səhnəsi əks
olunub. Е.э. I minilIikdэ yaz:ılmış “Kuti эfsanэsi” eposunda bil-
dirilir ki,
0
, N aram -Suenə [е.э. 2236-2200] qarşı yaradılmış
hərbi koalisiyada iştirak etmişdir.
Mətnin tərcümэsi aşağıdakı nэşrэ эзазэп verilir;
Q aşqay S.M. Q эdim Azərbaycan tarixi m ixiyazüı m ənbəbrdə.
Bakı, 2006.
Тэгсйшэ Solmaz Q aşqaym, şıərhbr A llahverdi Ə^imirzэyevindir.
a)
nubanini, qüdrətli çar, Lulubumun çan öz təsvirini
və ilahə İştann təsvirini B atir dagında^ qoydurdu. Kim bu təsvir-
b ri və yazmı т э Ь у etsə, qoy Anum"* уэ Antum,^ Enlil^ уэ Nin-
l i l / Adad**
уэ
İştar, Suen^
уэ
Şamaş"^ <.. .>
N in < .. ,> УЗ < •. .>, E n < .. .>, hakimim < .. .> böyük ilahə
уэ
< ...> ağır bnət i b qoy 1эпэиэ81п1эг, qoy onun nэslini k3ssinbr.
Yuxarı dəniz"
уэ
Aşağı dəniz
12
b)
<.. .> böyük <•. .> o, həsr etdi <.. .> birlikd3 <.. .> f3th etdi
onlan. O, Batir dağında heykəl qoydurdu. Kim bu yazmı т э Ь у
etsə < ...> A n< ...> ,
20
2
]